Morgunblaðið - 11.05.1965, Blaðsíða 6

6
MORGU N BLAÐIÐ
Þriðjudagur 11. maí 1965
Þórarinn Stefánsson
á Húsavík
Minning
ÞÓRARINTST Stefánsson bóksali
og fyrrum hreppstjóri á Húsavík
andaðist á Landakotsspítala hinn
3. þ.m. á 87. aldursári. Minningar
athöfn fór fram um hann í Hall-
grímskirkju hinn 7. þ.m. að við-
stöddu fjölmenni og útför hans
fer fram frá Húsavíkurkirkju í
dag.
Þórarinn var fæddur að Grá-
síðu í Kelduhverfi 17. september
1878. Var hann elstur 12 barna
þeirra Stefán Erlendssonar tré-
smiðs og bónda og konu hans
Margrétar Þórarinsdóttur, sem
bjuggu að Grásíðu og síðar í Ól-
afsgerði í Kelduhverfi í Norður-
Þingeyjarsýslu. Verður nánar
sagt frá foreldrum Þórarins og
ætt þeirra síðar í grein þessarL
Systkini Þórarins voru:
Björg f. 1880, d. 1808. Ógift
Kári f. 1882, d. 1835. Kvæntur
Sigrúnu Grímsdóttur frá Garði í
Kelduhverfi, systur séra Sveins
Víkings.
Erlendur bóndi f. 1885, d. 1054.
Ókvæntur.
Árni trésmiður f. 1886, d. 1965.
Ókvæntur.
Fjóla matreiðslukennari og
skólastjóri. Fóstursystir Bene-
dikts Sveinssonar skjalavarðar
og þeirra bræðra. Fyrri kona
Daníels Fjeldsteds læknis. D.
1949.
Sigríður f. 1888. Giftist Jóhannesi
bónda Þórarinssyni í Garði. Hún
er enn á lífi og býr á Húsavík,
en maður hennar andaðist í fyrra.
Guðbjörg er andaðist 2 ára.
Bagi f. 1893. Leiktjaldasmiður
Þjóðleikhússins. Kvæntur Sigur-
veigu Einarsdóttir frá Garði í
Kelduhverfi, systurdóttur séra
Sveins Víkings.
Von, stúlka sem andaðist á 1.
ári.
Kristjana f. 1896. Giftist Þór-
• arni Haraldssyni frá Austur-
Görðum, bónda í Laufási í Keldu
hverfi. D. 1938.
Björn Gunnlaugur bilstjóri f.
1898. Kvæntur Vilborgu Þórarins
dóttur frá Kílarkoti systur Sveins
málara.
★ ★ ★
Þórarinn Stefánsson kvæntist
Sigríði Ingvarsdóttur blikksmiðs
á ísafirði Vigfússonar árið 1916.
Eignuðust þau fjögur börn Ingv-
ar, Stefán, Margréti og stúlku-
barn, sem andaðist nýfætt.
Margréti dóttur sína misstu
þau 13 ára, hina mestu efnis-
stúlku. Ingvar er kennari við
Gagnfræðaskólann á Húsavík
kvæntur Björgu Friðriksdóttur,
prófasts Friðrikssonar. Stefán tré
smíðameistari á Húsavík er
kvæntur Aðalheiði Gunnarsdótt-
ur. Fóstursonur þeirra Sigríðar
er Hermann systursonur hennar
Jónsson viðskiptafræðingur, sem
nú er skrifstofustjóri hjá Verð-
lagseftirlitinu, kvæntur Dag-
björtu Eiríksdóttur frá Eskifirði.
Frú Sigríður veitti lengi for-
stöðu ljósmyndastofu þeirra
hjóna. Þórarinn átti oft við veik-
indi að striða og nokkrum vikum
fyrir andlát sitt datt hann og
lærbrotnaði.
Var frú Sigríður manni sínum
stoð og stytta alla tíð og sam-
hent honum í gestrisni og vin-
samlegu viðmótL
Á áttræðisafmæli Þórarins rit-
aði Snæbjörn Jónsson rithöfund-
ur itarlega grein um hann í dag-
blaðið Vísi og á 85 ára afmælinu
ritaði Bjarni Benediktsson um
hann grein í Morgunblaðið.
Vísa ég til þessara greina um
nánari fróðleik um Þórarinn og
ætt hans.
★ ★ ★
Maður var nefndur Magnús
Eiríksson, bryti að Hólum í
Hjaltadal. Afabróðir hans var
Þorsteinn Eiríksson á Stóru-
brekku í Fljótum, sem Stóru-
brekkuætt er talin frá. Voru þeir
frændur afkomendur Jóns biskups
Arasonar. Um 1740 fluttist Magn-
ús bryti frá Hólum austur að
Fagranesi á Langanesströnd.
Var það um sama leyti og
Ludvik Harboe síðar Sjá-
landsbiskup, sendimaður Kristj-
áns konungs sjötta bolaði
Sigurði Vigfússyni síðar sýslu-
manni í Dalasýslu frá rektors-
störfum að Hólum. Að undirlagi
Harbœs gaf konungur út hús-
agatilskipunina alræmdu árið
1746, þar sem fslendingum var
bannað að lesa sögur að viðlögð-
um gapastokk og hliðstæð fyrir-
mæli sett um dans og vikivaka,
sem tókst að útrýma hér á landi
með tilskipun þessari.
Sonur Magnúsar bryta var Páll,
fæddur að Hólum um 1730, bóndi
að Gunnarsstöðum í Þistilfirði, d.
1781. Kona hans var Ingileif
Ólafsdóttir, af nafnkunnum ætt-
um austfirzkum. Sonur þeirra var
Gottskálk hreppstjóri að Fjöllum
í Kelduhverfi, fæddur 1766, d.
1838. Frá Gottskálki og konu hans,
Guðlaugu dóttur Þorkels hrepp-
stjóra í Nýjabæ Þorkelssonar, er
komin Gottskálksætt, en hún er
mjög fjölmenn, endá var þeim
Gottskálki og Guðlaugu 14 barna
auðið.
Yngstur barna þeirra hjóna var
Erlendur, afi Þórarins Stefánsson
ar, bóksala. Bjó hann fyrst í
Austur-Görðum, síðar í Garði og
síðast að Ási í Kelduhverfi. Hann
var lengi sýslunefndarmaður og
sat á Alþingi sem fulltrúi Norður
Þingeyinga árin 1869 og 1871.
Erlendur var fæddur 1818 og dá-
inn 1894. Fyrri kona hans var
Sigríður Finnbogadóttir frá
Langavatni. Áttu þau 14 börn og
komust 8 þeirra til fullorðinsára.
Erlendur missti konu sína árið
1873 og kvæntist aftur árið eftir
Þorbjörgu Guðmun. ,’óttur frá
Grásíðu og eignuðust þau 4 börn,
en af þeim komust ekki, nema
tvö til fullorðinsára.
Erlendur í Ási var spekingur að
viti og ágætlega hagmæltur. Þeir
frændur Þórarinn Stefánsson og
Valdimar Erlendsson læknir gáfu
árið 1916 út „Vísur og kviðlinga"
Erlends Gottskálkssonar. Stefán
faðir Þórarins bóksala var meðal
fyrri konu barna Erlends, en
Valdimar læknir í Fredrikshavn
annað systkinanna, sem upp kom
ust af síðara hjónabandi Erlends.
Sveinn Víkingur Magnússon,
söðlasmiður og gestgjafi á Húsa-
vík, afi minn, og Stefán faðir
Þórarins voru bræðrasynir, * en
Margrét móðir Þórarins og
Sveinn voru þremenningar. Hólm
fríður móðursystir Þórarins var
móðir Árna Óla blaðamanns og
þeirra systkina, en Pálína móður-
systir hans stjúpmóðir Inigibjarg-
ar Benediktsdóttur píanóleikara
og söngkennara í Hafnarfirði.
★ ★ ★
Stefán var fæddur í Garði í
Kelduhvrfi 5. nóv. 1854 og andað-
ist 22. janúar 1908. Kona Stefáns
var Margrét f. 30. nóv. 1855, d.
2.sept.l938, Þórarinsdóttir frá Grá
síðu Þórarinssonar og var Þórar-
inn á Grásíðu bróðir Sveins Þór-
arinssonar, amtskrifara, föður
Jóns (Nonna) rithöfundarins
heimsfræga. Amma Margrétar
var Björg skáldkona Sveinsdóttir,
systir Guðnýjar móður Kristjáns
Jónssonar Fjallaskálds.
Stefáni var svo lýst, að hann
væri „smiður ágætur, svo að allt
léki í höndum hans, hvaða smíða
efni sem hann veldi sér, hagorð-
ur vel, fluggáfaður og orðhepp-
inn, manna glaðastur heim að
sækja.“
Svo hefur sagt mér Björn
Kristjánsson, fyrrum alþingis-
maður, sem ættaður er frá Vík-
ingavatni, að kvæðalögin al-
kunnu „Nú er hlátur nývakinn"
og „Komir þú á Grænlands-
grund“ hafi oft verið sungin í
Kelduhverfi á æskuárum hans
með sama kveðandi og nú. Var
fyrra lagið kennt við Erlend
Gottskálksson og nefnt Erlendar-
lag, en hið síðara, að hann minn-
ir, eignað Stefáni Erlendssyni,
þótt það sé nú lítt eða ekki
breytt, talið samið af Sigfúsi Ein
arssynL tónskáldi, sem skrásetti
lagið löngu seinna.
Telur Björn, að Stefán hafi
verið skemmtilegasti maður, sem
hann hafi kynnst á sinni löngu
ævi og kveðst aldrei hafa sakn-
að nokkurs manns eins mikið og
Stefáns, er hann lézt.
Þegar séra Bjarni Þorsteinsson,
tónskáld, tók að safna íslenzkum
þjóðlögum og ýmsum fróðleik
um fomíslenzk hljóðfæri, þar á
meðal fiðlur, sem leikið hafi ver
ið á fyrir dansi og víkivökum,
hafði þessari fornu íþrótt. verið
útrýmt svo gersamlega, að menn
gátu alls engar upplýsingar gef-
ið um það, hvernig fiðluspili
hefði verið háttað, nema í einni
sveit í Þingeyjarsýslu. „Mesta
hjálp í þessu efni“ segir séra
Bjarni, „veitti sér trésmiður
Stefán Erlendsson í Ólafsgerði í
Kelduhverfi-------smíðaði hann
fyrri mig sýnishorn af fiðlu og
gaf mér ýmsar mikilvægar upp-
lýsingar um þetta hljóðfæri og
aðferðina við að spila á það“ —
sbr. íslenzk þjóðlöig, bls. 68-73.
Það var forn trú, að álfar og
ýmsar hollvættir sæktu mjög þar
að, sem fiðla var leikin.
Þótt Stefán Erlendsson væri
slíkur listamaður, sem Bjarni
tónskáld greinir svo rækilega
frá. var hann bláfátækur eins og
flestir íslendingar í þá daga.
Margrét kona hans veiktist
af þungum og langvarandi sjúk-
dómL Tvö af hinum stóra og
mannvænlega barnalhópi þeirra
Stefáns þau Þórarinn og Fjóia
voru tekin til fósturs af nánum
æittingjum. Þórarinn af afa sín-
um og ömmu, Þórarni og Guð-
björgu Guðmundsdóttur á Grá-
síðu, tveggja ára gamall.
Fósturforeldarar Fjólu voru
afi minn og amma, þau Sveinn
Magnússon og Kristjana Sigurð-
ardóttir, ljósmóðir á Húsavík.
Amma Þórarins anda'ðist er
hann var 13 ára, en hann dvald-
ist hjá afa sínum til 17 ára ald-
urs.
★ ★ ★
f júní 1896 tók Þórarinn sér
far með norsku strandferðaskipi
til Seyðisfjarðar. Pór hann þang
að í atvinnuleit því að tali'ð var,
að þar mætti fá hærra kaup en
annarsstaðar á landinu.
Þegar Þórarinn fór að heiman
var í fullu gildi lýsing Einarj
Benediktssonar á högum þjóðar-
innar og hvatning í Ijóðabréfi til
Þingvallafundarins árið 1888:
Vér höfum land og 6ðal fyrlr augum,
útsogið, kvalið, dautt úr öllum
taugum.
Vér horfum á þá eymd og óláns hann,
sem crlend fávizka og harðstjórn vana.
Og þó að hörkur, hungursneyð og
stríð,
þótt hundrað plágur dyndu yflr
landið,
guðs gjöf, hjá hlekknum, voru hel
og hríð.
Oss var ei neitt eins banvænt ein*
og bandið. —
Það hvilir skuggi yfir fólksins anda,
alinn af þeim, sem oss i ljósi sfanda.
Vér búum yfir námum gulls og gjalda,
við grafin hreysi, djúpt i skorti alla.
1 sæ og landi liggur sæld og auður
við lýðsins fætur, ræntur eða dauður.
Vér krefjumst eins — svo allir
megi skilja, —
að ekkert hindri mátt vorn eða vilja
til þess að bæta bölvum vorrar móður,
með blessun frjálsrar iðju og þjóðar
starfs,
að þurrka burtu þrældómsmark vora
arfs,
að þurrka burtu spor vors „góða
bróður."
Hvert bam vors lands skal vinna al
því verki.
★ ★ ★
Þórarinn hugðist fá fyrir-
greiðslu hjá frænda sínum, Guö-
mundi Magnússyni prentara
blaðsins Austra, sem þá var gef-
ið út á Vestdalseyri við Seyðis-
fjörð. Þeir Þórarinn og Guð-
mundur voru þremenningar. Var
Gottskálk á Fjöllum langafi
þeirra. Þegar Þórarinn kom út á
Vestdalseyri greip hann í tómt,
Framhald á bls. 8
• HÚS EYÐILÖGÐ!
Móðir skrifar:
„Kæri Velvakandi. Blöðin
hafa getið þess áð undanfömu,
að börn og óvitar hafi náðizt
inn í gömul, mannlaus hús og
eyðilaggt þar meira eða minna.
Mér kemur ekki til hugar að
mæla þessu bót, en leyfi mér
þó að fullyrða, að börnin hafi
alls ekki gert sér grein fyrir
því, hve alvarlegt málið er, þau
hafi verið að skemma verðmæti
í eigu annarra. Ég segi „verð-
mæti“, en er það þó réttnefni?
Hve mikil verðmæti eru fólgin
í gömlum, vanbyggðum hús-
hjöllum, sem eru svo illa á
sig komnir að eigendurnir sjá
sér ekki fært að búa í þeim
sjálfir eða leigja þá öðrum?
Ég hef staðið í þeirri mein-
ingu, að ekkert væri þó auð-
veldara en leigja íbúðir hér í
bænum. Óljósan grun hef ég
um, að verðmætin í þessum
húsum sér harla lítil. Hver og
einn getur sagt sér það sjálfur.
En það er önnur hlið á þessu
máli. Bera eigendurnir enga
ábyrgð á því, að láta „hjalla“
þessa standa mannlausa árum
saman og grotna niður? Vel
getur verið að hverjum og ein-
um sé í sjálfvald sett, hvað
hann gerir við eigur sínar, en
ber hann enga ábyrgð gagn-
vart nágrönnum sínum? Aliir
vita, hve börn sækja á slíka
staði, það er erfitt að hamla
gegn því. En þessir „leikvellir'1
eru ekki hættulausir og for-
eldrum til hins mesta ama.
Athafnaþrá barnanna fær þar
mjög óæskilega útrás svo ekki
sé meira sagt, auk þess sem
glerbrot, járnarusl og annað
slíkt getur verið þeim stór-
hættulegt. Ég vil hér með skora
á borgaryfirvöldin, að skylda
eigendur slíkra „húsa" að fjar-
lægja þau hið bráðasta eða
ganga þannig frá þeim, að þau
geti ekki orðið börnunum
freisting til mannskemmandi
iðju.
Þá vil ég að lókum skora á
menn, sem eru með hús í bygg-
ingu, að sjá svo um að börn
geti ekki farið þar inn, prílað
þar um allt, farið sjálfum sér
að voða og kannski skemmt
eitthvað. Það hefur sýnt sig að
ekki er nóg að foreldrarnir
banni bömum sínum að vera á
slikum stöðum, þeir sem bjóða
hættunni heim, hljóta að bera
einhverja ábyrgð, ef illa tekst
til“.
Þetta voru orð móðuriimar,
og ættu viðkpmandi aðilar að
taka þau til athugunar.
rrf

Alltaf eykst úrvalið. Nú bjóð-
um vér einnig rafhlöður fyrir
leifturljós, segulbönd, smá-
mótora o. fl.
BRÆÐURNIR ORMSSON hJf.
Vesturgötu 3.