Morgunblaðið - 24.10.1965, Blaðsíða 20

MORCU N BLAÐIÐ
Sunmvdagur 24. októíier 1963
r 20
V'. - .4 . ~,T « '• " ^ * 'iii- r** !*•-<■ ' '■l-'-..';.; ■'.■■• Æsa Karlsdóttir Árdal skrifar
FRÉTTABRÉF FRÁ STOKK HÖLMI
Stokkhólmi í októfber.
'HÉR eru á döfinni málaferli,
sem munu vekja athygii víðs
vegar um heim. Sænskur
maður að nafni Rolf Lager,
'búsettur í Södertálje, rétt
sunnan við Stokkhólm, hefir
nýlega hafið málaferli gegn
hinu stóra iyfjafrámleiðslu-
fyrirtæki Astra, sem selur lyf
í fjölmörgum löndum. Rolf
Lager hefir farið í skaðahóta-
mál við Astra fyrir hönd fjög-
urra ára sonar síns, Rolf
Arne Lager, sem er 100% ör-
yrki vegna skaða orsakaðra
af lyfjum, sem voru framleidd
af lyfjagerðinni Astra.
Forspjall þessa máis er
þetta:
Árið 1960 kom á markaðinn
nýtt lyf, róandi meðal, sem
einnig var ætlað að vera gott
svefnmeðal. Áhrif þess voru
áhtin góð barnshafandi kon-
um, sem þjáðust af svefnleysi
og ýmsum öðrum óþægindum.
Meðalið var upprunalega
þýzkt en var 'framleitt með
sérieyfi í ýmsum löndum og
selt með mismunandi nöfnum,
t.d. thalamid, contergan eða
neurosedy, sem það var kall-
að í Sviþjóð.
Eins og allir vita var þetta
upphaf mikils harmleiks, því
að lyfið reyndiit mjög hættu-
legt fóstrum hir.na barnshaf-
andi kvenna. Konur þær, sem
höfðu neytt iyfsins á meðan
á meðgöngutímanum stóð,
einkum ef það hafði átt sér
stað fyrstu mánuðina, fæddust
oftast vansköipuð börn, sum
rnjög vansköpuð. Það kom
Ijós, að þótt neyzla lyfsins
hefði verið mjög lítil, kannske
aðeins örfáar töílur, hlaut
fóstrið skaða og gat fæðzt
t.d. án handleggja, fingur-
laust, fótalaust eða á einhvern
annan hátt ekki rétt skapað.
Vorið 1962 var í Svjþjóð
skyndilega sett bann við sölu
á iyfinu neurosedy. Dag einn
í apríl voru dagblöðin full af
stórletruðum frásögnum um
hinar hörmuiegustu afleiðing-
ar af meðali þessu. Þá var enn
fremur skýrt frá því, að enn
biðu margar konur, sem hefðu
tekið meðalið, eftir því í
óvissu og ótta að fæða börn,
sem sennilega yrðu neuro-
sedynsköðuð.
í Svíþjóð eru um 100
neurosedynsköðuð börn, en
alls munu vera í heiminum
milli 7000 og 10000, sem
þannig er ástatt fyrir. begar
þessar tölur eru nefndar má
þó ekki gleyma því, að um
50% af neuroseydnsköðuðum
börnum dóu þegar sem ung-
börn eða fæddust andvana.
í Svíþjóð var stofnaður fé-
lagsskapur árið 1962 til hjálp-
ar og aðstoðar við neurosedyn-
börnin og fjöiskyldur þeirra.
Féiagið heitir Föreningen för
de Neurosedynskadade og
hefir um 2?0 meðlimi. For-
maður samtakanna er Lars
Nyman og hefir hann góðfús-
iega gefið mér ýmsar upplýs-
ingar um þessi mál. Hann
sagði mér meða] annars, að í
Svíþjóð væru 3000 til 4000
fullorðnir, sem væru neuro-
sedynskaðaðir. betta er fólk,
sem hefir lengri eða skemmri
tíma tekið meðaiið og hlotið
taugaskaða af. Aðaleinkenni
þessarra skaða eru, að tilfinn-
ingin hverfur úr fingrum og
tám og dofi þessi eða tiifinn-
ingaleysi getur breiðzt út.
Meðlimir Neurosedynfélagsins
eru aðailega foreldrar neuro-
sedynskaðaðra barna, full-
orðnir, sem hafa beðið skaða
af lyfinu og svo 2 til 3 tugir
áhugamanna, sem ekki hafa
sjálfir orðið fyrir skaða né
eignazt sköðuð börn en vilja
samt hjálpa og aðstoða eftir
getu.
Tilgangur samtakanna er
aðallega tvískiptur: í fyrsta
]agi sá, að hjálpa foreldrum
barnanna að ná samibandi við
sjúkrahús, lækna og félags-
ráðgjafa. og að skapa sam-
vinnu og kynni meðal þeirra
sjálfra. Þetta siðasta atriði er
mjög mikilvægt, þar sem
þetta fólk hefir sama vand-
ann að ráða fram úr, sams
konar áhyggjur, sé hægt að
komast þannig að orði, — og
sömu hagsmuna að gæta.
Hinn aðaltilgangur félagsins
er meira hin lagalega hlið
málsins. Koma þar til greina
og eitt af börnum þessum
verður að fara sína eigin leið,
miðað við skaða og örorku
hvers og eins og um leið
möguleika hans.
Þetta mun vera fyrsta mál-
sóknin gegn framleiðendum
Jyfsins neurosedyn, sem hefir
vaidið svo þungum örlögum
'fyrir svo marga. Rolf Lager
í Södertalje hefir sagt við
blaðamenn, að það sé ekki í
hefndarskyni ,að hann stefnir
Astra, né heldur vegna pen-
inga þeirra, sem sonur hans
kann að fá í skaðabætur,
heldur mest til þess að koma
af stað betra eftirliti með
nýjum lækningalyfjum. Ann-
ars er hér um að ræða >&aða-
bætur fyrir algera örorku.
Hversu há skaðabótakrafan
verður er enn ekki ákveðið.
og aihliða reynslu á þvi, og
án nægilegrar rannsóknar
hvað snerti önnur áhrif af
því, en þau, sem beinlínis
stóðu í sambandi við notkun
þess sem róandi meðals og
svefnmeðals.
Málaferli þessu eru mjög
merkileg og þýðingarmikil,
þar eð búizt er við, að úrslit
þeirra skapi lagalegt fordæmi
(prejudikat), ekki einungis í
Sviþjóð heldur alþjóðlega,
fyrir önnur hliðstæð mála-
ferli, sem koma á eftir. Þess
vegna fylgjast nú um 20.000
foreldrar neurosedynskaðaðra
barna, víðs vegar um heiminn
með þessum málaferlum og
bíða úrslitanna með eftir-
væntingu.
f iok september skýrði
Þetta er Mari litia fyrir að&erðina........og eftir.
ýmsar rannsóknir og tilraunir
að fá skaðabætur og vaka yfir
hétti hinna sköðuðu barna.
Þessi böm fá ekki neinar ör-
orkubætur, því að sænsk ]ög,
segja, að maður verði að
vera minnst 16 ára gamall til
að fá örorkubætur. En Lars
Nyman sagði mér, að for-
eldrar barna, sem væru mjög
sköðuð, gætu íengið í hjúkr-
unarlaun 2.500 sænskra króna
á ári, önnuðust þeir börnin
sjálfir í heimahúsum.
Það má hjálpa mörgum þess-
arra barna með sérstakri um-
önnun og umhugsun, langri
og þrautseigri þjálfun og
með gervilimum. Slíka þjálf-
un, hjúkrun og umönnun er
oítast ókleift að veita börn-
um í heimahúsum, og þurfa
mörg þeirra stöðugt að vera
undir hendi lækna og sér-
fræðinga. Eins og gefur að
skilja, veltur það á fjárhags-
ástæðum foreldranna, hversu
mikið má gera fyrir þessi
börn og um leið fyrir framtið
þeirra. Enn eru neurosedyn-
börnin ekki komin á skóla-
skylduaidur en brátt kemur
að því, og hvað verður þá?
Framtíðin veidur foreldrum
þessara' barna mikilla
áhyggna. Þau geta ekki geng-
ið í skólann eins og önnur
börn, sem eru frísk_ og rétt
sköpuð. Mörg þeirra geta samt
eflaust orðið nýtir þjóðfélags-
þegnar, sem í framtíðinni geta
séð sjálfum sér fanborða, fái
þau menntun, sem er við
þeirra hæfi og líkamlegu getu.
Því miður verður slík mennt-
un mjög dýr, þar sem hvert
Samkvæmt venju er 500.000
sænskar krónur hámarksupp-
hæð greidd af tryggingum
við 100% örorku og heíir því
í þessu sambandi verið talað
um upphæð allt að hálfri
milljón sænskra króna, sem
réttmæta kröfu. Ef Astra
verður dæmt til skaðabóta í
máli þessu, munu foreldrar
annarra neurosedynskaðaðra
barna í Svíþjóð koma með
kröfur gegn því, sem samtals
geta numið allt að 50 milljón-
um sænskra króna.
Áður en stefnan var lögð
inn hjá ráðhúsréttinum í
Södertálje hinn 17. september
sl., var haldinn í Stokkhólmi
alþjóðlegur fundur, þar sem
sátu formenn félagssamtaka
fyrir neurosedynsköðuð börn
í Sviþjóð, Þýzkalandi, Eng-
landi og Noregi. Var þar m.a.
rætt um það, hversu mikil-
væga þýðingu úrslit þessara
málaferli hafa, ekki aðeins í
Svíþjóð, heldur viða um lönd.
í stefnunni er stuðzt við
sænsk lög um lækningalyf,
sem segja, að lækningalyf
megi ekki „við eðlilega not-
kun hafa í för með sér skaða,
sem stendur í röngu hlutfalli
við hin tilætluðu áhrif“. Og
óneitanlega er skaði hins
fjögurra ára drengs, sonar
Rolfs Lager, í öfugu hlutfalli
við hin róandi og svæfandi
áhrif sem meðalinu var ætlað
að veita móður hans. í stefn-
unni segir ennfremur, að það
verði að líta svo á, að fyrir-
tækið Astra hafi gert sig sekt
um vanrækslu, er það hóf sölu
á lyfi þessu án nauðsynlegrar
sænska sjónvarpið og dag-
blöðin frá óvenjulegri lækn-
isaðgerð, sem gerð var fyrir
þremur mánuðum á fjögurra
ára garoalli stúlku, sem hafði
þegar á fósturskeiðinu skað-
azt af neurosedyn. Þegar bún
fæddist var annar handlegg-
urinn örlítill og samanskropp-
inn og höndin beygð inn ag
kroppnum. Aðgerð þes«a
gerðu tveir sænskir læknar,
þeir Magnus Báckdahl, sem
er docent við Karolinska
sjukrahuset og Karl Nordin,
sem er sérfræðingur í kjálka-
beinafræði (kákortoped) og
kennir við Tannlæknaháskól-
ann. Aðgerðin var gerð á hin-
um skaðaða handlegg og hef-
ir það í för með sér, verði
árangurinn góður, að litla
telpan fær nýjan og nothæf-
an handlegg. Þetta var gert
á þann hátt, að það var tekið:
rifbein úr brjóstkassa litlu
telpunnar og það látið komá
í stað leggsins, sem vantaði í
hinn samanskroppna íram-
handlegg..
Báckdahl læknir hefir
skýrt frá því, að sjálf að-
gerðin að setja og græða rif-
beinið inn í handlegginn, sé
ekki sérlega erfið. Það sé und-
irbúningurinn undir aðgerð-
ina, sem sé mikilvægasta at-
riðið og geti sá undirbúning-
ur tekið marga mánuði, jafn-
vel hálft ár. Með stálfjöður
sem eins konar spelk, er reynt
að venja höndina svo að hún
snúi rétt ög ennfremur að
mýkja upp vöðva, sem hafa
skroppið saman. Þessi stál-
fjöður verður að sitja rétt all-
an tímann, og þar veltur allt
á þolinmæði og þrautseigju
móðurinnar eða þeirra, sem
annast barnið. Jafn mikilvægt
er, að barnið beri stálfjöðrina
á réttan hátt, marga mánuði
eftir aðgerðina, eða þangað
til handleggurinn er orðinn
styrkur.
Aðgerðin á Mari litlu, en svo
heitir stúlkubarnið, var gerð
um miðjan júní í sumar.
Henni hefir farið mikið fram
og nú getur hún rétt úr hand-
leggnum og gripið um hluti.
Ekki er vitað, hvernig hand-
leggurinn vex með árunum,
er enn of snemmt að segja
ákveðið, hvort aðgerðin héfir
heppnazt eða ekki, segir
Báckdahl læknir. Fyrst að
ári liðinu, er hægt að sjá,
hvort handleggurinn verður
starfhæfur þegar til lengdar
lætur. Verði árangurinn góð-
ur, getur verið, að um það bil
50 önnur neurosedynbörn í
Sviþjóð geti fengið hjálp með
aðgerð af svipuðu tagi.
Mari litla hefir nú fengið
nytt rifbein í stað þess, sem
tekið var úr brjóstkassa henn-
ar og sett inn í handlegginn,
en því er þannig háttað, að sé
tekið burt rifbein vex nýtt í
staðinn.
Stokkhólmi í októíber Í965
Ælsa Karlsdóttir Árdal.
I
Bfaðburðarfólk
vantar í eftirtalin hverfi:
Lynghagi
Lindargata
Vesturgata I
Vesturg. II
Fellsmúli
Nökkvavogur
Hvassaleiti 1-29
Tjarnargata
Suðurlandsbraut
Barðavogur
Oðinsgata
Akurgerði

SIMI 22-4-80