Morgunblaðið - 24.04.1966, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudgaur 24. apríl 1966
Bræðingstillaga kommúnista og framsóknarmanna gegn
álsamningnum samþykkt í bæjarstjórn Akureyrar
Breytingartillaga sjálfstæðismanna felld með 6
Akureyri, 20. apríl.
BÆJARSTJÓRN Akureyrar sam
þykkti á fundi sínum í gær álykt
un gegn álsaimningi ríkisstjórnar-
innar og Sviss Aluminium, þeim
er nú liggur fyrir Alþingi til stað
festingar. Fyrri hluti ályktunar-
innar er frá fulltrúum Allþýðu-
bandalagsins kominn,, en síðari
hlutinn með orðalagi fulltrúa
Framsóknarflokksins, og er því
afsprengi þetta ávöxtur þeirrar
miklu ástar, sem nú um skeið
ríkir með stjórnarandstöðuflokk-
unum. Breytingartillaga Sjálf-
stæðismanna í bæjarstjórn var
felld með atkvæðum sömu flokka
gegn atkvæðum fulltrúa Sjálf-
stæðisflokksins og- Alþýðuflokks-
ins.
Saga þessa máls er sú, að á
fundi bæjarstjórnar hinn 29.
marz s.l. var lögð fram tillaga
utn þetta efni frá fulltrúum Al-
þýðubandalagsins, þeim Ingólfi
Árnasyni og Jóni Ingimarssyni,
dagsett sama dag, en fellt var
með 6 atkvæðum gegn 5 að taka
málið á dagskrá þá. Endurfluttu
þeir félagar tillöguna á fundinum
í gær og fengu helminginn sam-
þykktan ,en Sigurður Óli Bryn-
jólfsson flutti af hálfu Framsókn
armanna breytingartillögu um
orðalag á seinni hlutanum. Var
tillagan með því sköpulagi sam-
þykkt sem ályktun bæjarstjórn-
ar Akureyrar. Er hún svohljóð-
andi í sinni endanlegu mynd:
„Bæjarstjórn Akureyrar skor-
ar á hið háa Alþingi að staðfesta
ekki þann samning, sem gerður
hefur verið milli ríkisstjórnar-
innar og Sviss Aluminium Ltd.
um að auðhringurinn byggi og
starfræki álbræðslu í Straums-
vík við Hafnarfjörð.
Til vara skorar bæjarstjórn
Akureyrar á hið háa Allþingi að
foinda samiþykki sitt við meiri-
hluta í þjóðaratkvæðagreiðslu
um málið“.
Ingólfur Árnasám fylgdi tillögu
þeirra Jóns Ingimarssonar úr
hlaði með ræðu, og voru helztu
röksemdir hans þessar: í fyrsta
lagi taldi hann samninginn háska
legan stjórnarfarslegu, efnahags-
legu og jafnvel menningarlegu
sjálfstæði þjóðarinnar. Hann
kvað stóriðju í mesta þéttbýlinu
mundu sópa að sér fólki úr strjál
foýlinu, sem stæði höllum fæti í
samkeppninni um vinnuafl. —
Sennilega yrði að flytja inn er-
lent vinnuafl til viðbótar og hugs
anlegt, að það yrði ekki allt af
foetra taginu. Þá kvað hann háska
legt að semja um fast raforku-
verð til langs tíma vegna verð-
foólgunnar. Einnig taldi ‘hann var
hugavert að hleypa svo miklu
erlendu fjármagni inn í landið,
þar sem það gæti orðið mjög
voldugt; hyggilegra væri að
leggja innlent fjármagn í núver-
andi atvinnuvegi. Þessi álverk-
•miðja væri aðeins byrjun nýrr-
ar stefnu, fleiri verksmiðjur
mundu á eftir koma. Sagt væri,
að við högnuðuanst um nokkrar
krónur, en það væri hreint fals,
mælti hann. Gróðann, sem færi
úr landi, taldi hann vera 17.500
milljónir yfir samningstimalbilið,
en skattgjald til telendinga á
sama tíma næmi aðeins 1.400
milljónum. Raforkuverðið væri
rvo lágt, að hagnaður af raforku-
•ölu væri hverfandi, ef hann yrði
þá nokkur, og ef reiknað yrði til
érsins 1900. í stað 1086, kærni í
ljós, að álrbæðslan yrði orðin
foaggi á landsmönnum. Þá taldi
hann erlendan gerðardóm um
ágreining milli íslenzks hlutafé-
lags með erlendu fjármagni og
rikisstjórnar tslands vera óskilj-
•tnlegt fyrihbrigði. Að lokum
•agði Ingólfur, að hér væri verið
að skipta þjóðinni í tvær stríð-
andi fylkingar algerlega að
ástæðulausu. „Við getum karpað
um það, hvernig við eigum að
skipta okkar eigin köku, en þeg-
ar útlendingar eru kallaðir til að
blanda degið, er orðið helvíti
hart á dalnum", voru hans eigin
orð.
Næstur tók til máls Sigurður
Óli Brynjolfsson. (F). Ræddi
hann aðallega um staðsetningu
verksmiðjunnar, sem hefði
óheppileg áhrif á jafnvægi í
byggð landsins. Samningurinn
mundi óbeint draga úr vexti og
viðgangi Akureyrarbæjar eins og
annarra byggða út um land, og
því bæri að hafna honum.
Þá kvaddi sér hljóðs Gísli
Jónsson og lagði fram breytingar
tillögu ásamt greinargerð fyrir
hönd bæjarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins. Fer hún hér á eftir
orðrétt:
„Bæjarstjórn Akureyrar lýsir
stuðningi sínum við fyrirhugað-
ar stórframkvæmdir. sem nú er
verið að undibbúa fyrir forgöngu
ríkisstjórnarinnar, og væntir
þess, að þingmenn kjördæmisi'ns
greiði atkvœði með staðfestingu
samnings þess milli rikisstjórnar-
innar og Sviss Aluiminium, sem
nú liggur fyrir til afgreiðslu.
Bæjarstjórnin fagnar fram-
komnu stjórnarfrumvarpi um
Atvinnujöfnunarsjóð, sem hafa
skal að megintekjustofni skatt-
gjaldsfé álverksmiðjunnar, ef
reist verður, og telur ,að með
stofnun hans sé stigið stærsta
skrefið fram að þessu til aukins
byggðajafnvægis í landinu.
Hins vegar lýsir bæjarstjórn
vonbrigðum sínum yfir því, að
ekki skuli hafa reynst kleift að
verða við fyrri óskum hennar um
staðsetningu fyrirhugaðrar ál-
bræðslu við Eyjafjörð, en treyst-
ir því, að þær framkvæmdir sem
nú eru ráðgerðar. geti orðið til
þess innan skamms tíma að ýta
undir aðrar stóriðjuframkvæmdir
hér norðanlands ásamt stórvirkj-
unum vatnsafls, sem til þeirra
eru nauðsynlegar".
Tillögunni fylgdi svohljóðandi
greinargerð:
„Svo sem kunnugt er, hefur
það verið fangaráð hinna fátæk-
ari þjóða heims, sem átt hafa
ónýttar auðlindir, að laða til sín
fjármagn frá hinum auðugari iðn
aðarþjóðum til þess að efla at-
vinnulíf sitt og gera það fjöl-
breytilegra og traustara.
PVrir okkur íslendinga er eðli-
legast að hyggja að dæmi Norð-
manna í þessu efni, en þeir hafa
um áratugi veitt erlendu fjár-
magni inn í landið til uppbygg-
ingar iðnaðarins heima fyrir.
Eru sum mikilvægustu iðnaðar-
fyrirtæki þeirra, eins og t.d.
Norsk Hydro, að verulegu leyti
reist fyrir erlent fé.
Svo hafa Norðmenn talið er-
lenda fjárfestingu miklu skipta,
að þeir hafa stofnað sérstakt ráð
herraembætti og sett í það einn
sinn kunnasta og vitrasta stjórn-
málamann til þess að útvega er-
lent fjármagn. Af opinlberri hálfu
í Noregi er því yfir lýst, hversu
gagnlegt hin erlenda fjárfesting
hefur orðið, ekki sízt, er fram
í sótti, í þá átt að koma upp nýj-
um iðnaði í hinum strjálli byggð
um landsins. Engum dettur í hug
að halda því fram, að Norðmenn
séu ekki eftir sem áður fullkom-
lega sjálfum sér ráiðandi, bæði
stjórnmálalega og efnahagslega.
Fyrir nokkrum árum var vakn
aður hér á landi talsverður áhugi
meðal ýmissa stjórnmála- og
framkvæmdamanna á því að
reyna hið sama hérlendis, en hið
fyrsta, sem skipulega mun hafa
verið að þessu unnið, var á dög-
um vinstri stjórnarinnar, er sér-
stakur maður var til fenginn að
kanna, hvort unnt mundi að fá
amerískt auðmagn til að hefja
hér rekstur álverksmiðju, en þær
tilraunir mistókust. Um þessar
mundir voru ekki hvað sízt
nokkrir áhrifamenn í Framsókn-
arflokknum ósparir að lýsa fylgi
sínu við þá nauðsyn að fá hing-
að erlent fjármagn til stóriðju-
framkvæmda.
Það var hins vegar í tíð nú-
verandi ríkisstjórnar, að það
starf var hafið, sem nú lítur út
fyrir, að bera muni árangur. —
Hinn 5. maí 1061 skipaði iðnaðar-
málaráðherra svokallaða stóriðju
nefnd í þeim tilgangi, sem nafnið
lýsir, og þá jafnframt til að fjalla
um orkumál íslands, sem óað-
skiljanleg eru stóriðjuhugmynd-
unum. Viðræður voru hafnar við
svissneskt hlutafélag um rekstur
álbræðslu hérlendis. og í maí
1965 var svo komið, að hægt v>ar
að hefjast handa um gerð samn-
ingsuppkasts milli ríkisstjórnar-
innar og hins svissneska félags.
Skipaði þá ríkisstjórnin einnig
þingmannanefnd úr öllum flokk
um til þess að starfa að málinu
og fylgjast með öllu, sem gerð-
ist, og hefur stjórnarandstaðan
þannig haft ágæta aðstöðu til
þess að koma sjóharmiðum sín-
um á frarmfæri. í annan stað hef-
ur sérfræðinganefnd unnið að
málinu undir forustu iðnaðar-
málaráðherra, og hefur nú allt
hið mikla undirbúningsstarf bor-
ið þann árangur, að náðst hafa
aðgengilegir samningar, sem
liggja fyrir Aliþingi til endan-
legrar afgreiðslu. Er hér um því-
líkt stórmál að ræða, sem lík-
legt er, að marki tímamót í ís-
lenzkri atvinnusögu, að ekki er
óeðlilegt, að bæ’jarstjórn taki til
þess frekari afstöðu en orðið er,
en hún lýsti því yfir á sínum
tíma, að hún óskaði þess, að
fyrirhuguð stóriðja yrði staðsett
við Eyjafjörð, ef af henni yrði
á annað borð.
Ríkisstjórnin lagði á það ríka
áherzlu, að kannaðir yrðu til
ihlítar möguleikar á slikri stað-
setningu, en þegar það reynd-
ist ekki unnt, ekki sízt vegna
mikils kostnaðarmunar og haf-
íslagahættu, ákvað hún að und-
irbúa það lagafrumvarp um at-
vinnujöifnunarsjóð, sem nefnt er
í tillögugreininni. Skal sjóður-
inn hafa þann tilgang að veita
lán og styrki til framkvæmda í
þeim landshlutum, þar sem brýn
þörf er fjölbreyttara atvinnu-
lífs, en skilyrði að öðru leyti
fyrir hendi til arðbærra fram-
kvæmda, sem eru til þess falln-
ar að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins. Skal til Sjóðsins renna
meginlhlutinn af skattgjaldsfé ál-
verksmiðjunnar. og mun hann
brátt verða mjög öflugur.
Fyrirtæki það, seim nú er
fyrirhugað að reisa, hefur svo
mikla þjóðhagslega þýðingu, að
einsætt er að mæla með fram-
gangi þess, enda þótt það sé stað
sett öðruvísi en við Norðlend-
ingar höfum óskað. Fjár'hags-
legur ávinningur felendinga af
álforæðslu verður mikill, og bún
rrvun gera okkur kleift að ráð-
ast í nauðsynlegar og mjög að-
kallandi vatnsaflsvirkjanir á fjár
hagslega hagkvæmari grundvelli
en ella, og getur það bæði kom-
ið fram í lægra raforkuverði og
örari uppbyggingu raforkukerfis
ins. Þar fyrir utan eru svo bein-
ar gjaldeyristekjur.
íslendingar leggja álverksmiðj
unni fyrst og fremst fram vinnu
afl, en £á á móti meiri og örugg-
ari gjaldeyristekjur á mann en
dæmi eru til í öðrum atvinnu-
greinum. Efnahagsstofnunin hef-
ur kannað vinnuatflslþörfina sér-
staklega, og miðað við hirui til-
tölulega litla vinnukraft, sem
verksmiðjan þarf fulibúin, og
atkv. gegn 5
hið mik'la framboð á vinnumark-
aðinum, sem vænta má á næst-
unni, er ekki útlit fyrir, að verk-
smiðjan muni valda þeim at-
vinnugreinum erfiðleikum, sem
fyrir eru í landinu.
Af álverksmiðjunni á ekki að-
eins að geta orðið mikill fjár-
hagslegur ávinningur, héldur á
hún að geta stuðlað að sýnu
fjöllbreyttari iðnaði, og þó hér
sé um stórt fyrirtæki að ræða,
er að sjálfsögðu jatfnmikil nauð-
syn og áður að efla þá atvinnu-
vegi, sem fyrir eru. Með til-
komu stóriðju og stóraukningu
raforkuframleiðslunnar felst að
sjiálifsögðu ekkert vantraust eða
vantrú á þeim hiöfuðatvinnu-
vegum, sem bera munu uppi ís-
lenzka þjóðarbúið, svo sem þeir
hatfa gert. Álverksmiðjan kemur
ekki í staðinn fyrir neitt, held-
ur til aukningar því, sem fyrir
er. Hér er verið að gera íslenzkt
atvinnulif fjölbreytilegra og
stoðir þess styhkari, það er jr-
yggisráðstöfun vegna ört vax-
andi fólksfjölda.
.Ef það tækifæri, sem við nú
eigum til að nýta auðlindir ís-
lenzkra fallvatna og til þess að
koma upp nýjum, arðfoærum at-
vinnugreinum, er látið ónotað,
þá er slíkt meira en Mtið fyrir-
hyggjuleysi gagnvart komandi
kynslóðum fslendinga".
Gísli Jónsson flutti langa og
shjalla ræðu til áréttingar
greinargerðinni og vitnaði ra.a.
í nýlega grein eftir skrifstofu-
stjóra norska iðnaðarmálaráðu-
neytisins, grein eftir Gísla Guð-
mundsson í Degi, grein í Frjálsri
þjóð og ræðu Jóns Skaftasonar,
pr. í Degi 1961 máli sínu til
stuðnings. Hann sagði, að eðlilegt
væri, að menn væru varfærnir og
tortryggnir í stórmálum sem
þessum, en eftir því sem hann
hefði kynnt sér málið betur og
það hefði verið betur skýrt af
opinberri hálifu, hefði hann
styrkzt í þeirri skoðun sinni, að
styðja bæri málið hiklaust.
Hrakti hann síðan málflutning
Ingólfs Árnasonar og röksemd-
ir eina af annarri og svaraði
fimlega hivatvíslegum framígrip-
um hans.
NÝ tegund dieseivéla er nú kom
in á íslenzkan markað, frá hin-
um þekktu Garner-verksmiðjum
í Englandi. Vél af þessari gerð
var nú fyrir helgina reynd í vb.
Breiðfirðing frá Reykjavík, og
gaf hún mjög góða raun, að
sögn Guy Saunders, fram-
kvæmdastjóra Gardner skrifstof
unnar, en hann er staddur hér-
lendis um þessar mundir.
Uumfooðsmenn Gardner diesel
vélanna á íslandi eru Jónsson
og JúMusson, og sagði Geir
Jónsson forstjóri þess %r-
irtækis, að þegar hefðu borizt
fyrirspurnir og pantanir á þess-
ari gerð ljósavéla í nýbyggingar
hérlendis. Upplýsti Geir, að
ljósavélar frá Gardner verk-
smiðjunum hefðu verið í skip-
um, sem keypt voru hingað til
lands eftir stríð, og hefðu þær
gefizt prýðisvel. Af þessum skip
um er mfo. Hildur *ia etftir.
í samtali blaðsine við hinn
brezka umfooðsmann, Guy Saud
ers, kvað hann Gardner fyrir-
Þá talar næstur Bragi Sigur-
jónsson (A) og kvað afstöðu
sína til málsins vera óbreytta,
frá því er hann ásarnt Árna Jóns
syni flutti tillögu urn staðsetn-
ingu stóriðjuvers, — ef rétt
þætti að reisa það, — við Eyja-
fjörð. Lýsti hann sig andvígan
tillögu Ingólfs og Jóns, en lagði
fram breytingartillögu við hana,
svobljóðandi:
„Bæjarstjórn Akureyrar telur
etftir atvikum réttmætt, að Al-
þingi staðtfesti gerðan samning
milli ríkisstjórnarinnar og
Swiss Aluminium Ltd. (Alu-
swiss), þar eð hann muni auð-
velda verulega rafvæðingu lands
ins og væntanlega auka á fjöl-
breytni í atvinnulítfi lands-
manna.
Þá lýsir bæjarstjórn yfir
stuðningi sinum við stotfnun
fyrinhugaðs Atvinnujöfnunar-
sjóðs, en telur það hins vegar
miður farið, að eigi skyldi reyn-
ast unnt að fá álbræðsluver það,
er reisa ,á við Straumsvík, stað-
sett við Eyjafjörð, þar eð slík
staðsetning hefði að dómi bæjar-
stjórnarinnar stuðlað mörgum að
gerðum að eflingu byggðakjarna
hér og aukið verulega vaxtar-
þrótt Akureyrar“.
Enn urðu allmiklar umræður,
og m.a. talaði Ámi Jónsson (S)
langt mál og skörulegt,
þar sem hann tók mjög í sama
streng og Gísli Jónsson og ham-
fletti andstæðingana málefna-
að svo mikiu leyti, sem það hatfði
ekki verið áður gert. Einnig
töluðu hinna fyrri ræðumanna
aftur og sumir tvisvar. .
Var gengið til atkvæða. Breyt
ingartillaga Braga Sigurjónsson-
ar var felld með 6:5 og breyt-
ingartillaga Gísla Jónssonar með
sömu atkvæðatölum að viðböfðu
nafnakalli. „Já“ sögðu Árni Jóns
son, Bragi Sigurjónsson, Gísli
Jónsson, Jón H. Þorvaldsson og
Sigurður Hannesson. „Nei“ sögðu
Haukur Árnason, Ingóltfur Árna-
son, Jakob Frímannsson, Jón
Ingimarsson, Sigurður Óli Bryn
jóltfsson og Stefán ReykjaMn.
Málbræðsla Alþýðubandalags-
manna og framsóknarmanna
gegn samningnum um álbræðslu
var síðan samiþykkt með 6:5 at-
kvæðum eins og áður segir.
Sv. P.
tækið hafa verið fyrst brezkra
tfyrirtækja til að setja diesel
vélar sínar í farartæki í Bret-
landi. Gerðist það árið 1932, en
fyrirtækið var stofnsett 1888.
Hann sagði, að fyrirtoeki sitt
hefði verið einungis tveimur
mánuðum á eftir hinu þýzka
fyrirtæki Meroedes Benz með
dieselvélar á markað, en þýzka
fyrirtækið kom, eins og kunn-
ugt er, fyrst allra fyrirtoekja
fram með dieselvélar. Sagði
Saunders, að síðan hefðu vélar
Gardner fyrirtækisins notið sí-
vaxandi eftirspurnar víða um
heim vegna þess hve ganglþýðar
og sparneytnar þessar vélar
væru, en framleiðsla þeirra
heflði ekki aukizt að sama skapi
fyrr en nú á síðustu árum.
Gardner dieselvélarnar eru nú
að sögn Saunders, í flestum
heiztu samgöngutækjum, m.a.
sporvögnum, jámbrautarlestum,
einkaibifreiðum og almennum
fólksflutningabifreiðum, og auk
iþess i fjölmörgum fiskiskipum
og faúþegaskipum. Hefðu þær
hvarvetna reynst mjög vel og
eftirspurn eftir þeim vaxið hröð
um skrefum á síðustu árum.
Wý tegund dieselvéla
á íslenzkum markaði