Morgunblaðið - 24.04.1966, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudgaur 24. apríl 1966
BÍLALEIGAN
FERÐ
SÍMI 34406
SENDUM
LITLA
bíloleigon
lngólfsstræti 11.
Volkswagen 1200 og 1300.
Sími 14970
Volkswagen 1965 og ’66.
BIFREIBUEICAK
VEGFERD
Grettisgötu 10.
Sími 14113.
^ Álið
Allt verður til þess að
ergja suma menn. Nú hefur
Velvakanda borizt bréf frá Is-
lenzkuvini“, sem finnur orðinu
„ái“ í merkingunni „alumini-
um“ flest til foráttu. Segir
hann, að þetta sé óþarft ný*
yrði; betra væri að nota annað
hvort orðið „elmi“ eða „álm-
ur“. Velvakandi veit þó ekki
betur en síðara orðið sé gam-
alt í málinu í merkíngunni
„álmviður“ (á dönsku Ælm eða
Ælmetræ). Líklega hafa bogar
verið smíðaðir úr álmi, því að
orðið gat líka merkt boga, sbr
allar kenningarnar, álmagrér,
álma bendir, álmahlynur o.s.
frv., þ.e. maður. Þarna gæti því
frekar orðið „ruglingur (orðið
samkynja í báðum merkingun-
um, sem báðar eru hafðar um
smíðaefni), en á orðunum áll
(karlkyns, fiskur) ogál (hvorug
kyns, aluminium). Allt tal um
einhvem rugling er í raumnni
út í bláinn; af samhenginu
sést jafnan, við hvað er átt, enda
eigum við í íslenzkunni fjölda-
mörg orð í n^örgum merking-
um, og hefur það ekki komið
að sök.
Svo er þetta ekki eins mikið
nýyrði, og sumir virðast ætla.
Hinn merki fræðimaður, séra
Jón prófastur Jónsson á Stafa-
felli í Lóni austur (fæddur
1849), sem var margfróður, mál
hagur og ágætur hagyrðingur,
kvað eitt sinn vísu þessa;
Silfur og gull með gljáa full-
an skarta,
má og blika eir og ál,
einnig nikul, tin og stál.
Þarna notar séra Jón ál um
aluminium og nikul um nikkel.
Þegar kóngurinn fékk
sér álhjálm
Ekki veit Velvakandi, hve
nær vísan er ort, en ál var
orðið þekktur málmur upp úr
miðri síðustu öld. Þótt ál sé
-
Skrifstofa vor
verður lokuð fyrir hádegi, mánudaginn
25. apríl, vegna jarðarfarar.
Verkfæri og Járnvörur h.f.
Húsbyggjendur — Bifreiðastjórar
Athugið
Getum tekið að okkur raflagnir til húsa. Tökum
einnig að okkur stillingar og viðgerðir á rafkerfum
bifreiða, svo sem dínamóa, startara og mótora.
Varahlutaþjónusta — Motorola alternatora.
RAFVÉLAVERKSTÆÐI SÍMONAR MELSTEÐ,
Síðumúla 19. — Sími 40526.
algengasti málmur i jarðskorp-
unni (næst á undan járm),
reyndist óvenju erfitt að finna
aðferð til þess að vinna það
hreint á svo ódýran hátt, að
hagnýtt gildi hefði. Þýzka efna
fræðingnum Wöhler tókst að
búa til álduft árið 1827 og ál-
massa árið 1845. Framleiðslan
var þó alltof kostnaðarsöm. Það
ar ekki fyrr en 1854, að Frakk-
inn Henri de Sainte-Claire
Deville fann ódýrari aðferð.
Napóleon III. Frakklandskeisari
studdi uppfinningamanninn
með ráðum og dáð og lét reisa
fyrstu álverksmiðjuna árið
1855 (í Javelle). Fyrst í stað
var álið þó rándýrt. Eitt kíló-
gramm kostaði árið 1854 2.600
franka, en árið 1856 var verðið
komið niður í 375 franka og
125 franka 1858. Fyrsti hlutur-
inn, sem smíðaður var úr áli,
var hringla handa keisara-
prinsinum, syni Napóleons III.,
sem síðar var kallaður Napóle-
on IV. og Zúlusvertingjar
drápu suður í Afriku 23ja ára
gamlan árið 1879. Konungur
vor, Friðrik sjöundi, sem ríkti
1848-1863 átti hjálm úr áli, og
þótti hann mikil konungsger-
semi. Setti hann djásn þetta
á höfuð sér á stórhátíðum, þeg-
ar hann vildi hafa sem allra-
mest við.
oults lítinn áhuga. Hann skrif-
aði þá tveimur svissneskum
iðjuhöldum, Gustave Naville og
Huber-Werdmúller, sem buðu
Héroult tafarlaust til sín. Þeim
leizt vel á hugmyndina og stofn
uðu hinn 12. nóvember 1888
hlutafélagið Aluminium-Ind-
ustrie-Aktien-Gesellschaft, sem
skipti síðar um nafn, þegar við-
skipti þess voru orðin alþjóð-
leg, og nefnist nú Swiss Alu-
mininum Ltd. (Alusuisse).
Ættum við að kannast við nafn
ið. Stofnárið tók verksmiðja
þeirra við Rínarfossa (í Neu-
hausen nálægt Schaffhausen í
Svisslandi) til starfa. Hún varð
brátt heimsfræg vegna fram-
leiðslu sinnar, framleiðslugæða
og framleiðsluaðferðar, enda er
hún upphafsstaður ál-stóriðju
í heiminum. Fyrirtækinu tókst
á fáum árum að lækka svo
stórkostlega verð á áli, að farið
var að nýta það í stórum stíl
til allra handa iðnaðar, og varð
það þannig alger brautryðjandi
og frumkvöðull á þessu sviði.
Árið 1890 kostaði kílógramm
af hreinu áli 34,50 svissneska
franka, árið 1894 slétta
fimm franka og árið 1900 ekki
nema 2,50 franka. Félagið hef-
ur nú starfað í 77 ár við mik-
inn orðstir sem eitt helzta for-
ystufyrirtæki í álvinnslu.
Sturlusonar eitt kvöldið í vik-
unni og var meðal annars að
lesa, hvað kalla eigi keisara,
konunga eða jarla. Segir Snorri
í svari við spurningunni „Hver
eru manna nöfn ókennd?“:
„Maðr er hverr fyrir sér; hit
fyrsta ok hit æðsta heiti manna
er kallat keisari, því næst
konungr, þar næst jarl. Þessir
III menn eigu saman þessi
heiti öll“. Síðan telur Snorri
upp ýmis heiti: allvaldr, fylkir,
vísir, harri eða herra, hertogi,
sinnjor eða senjor (sinjórr, sin-
jór eða senjór stendur í öðr-
um útgáfum), mildingr, mær-
ingr og landreki. íslendingar
hafa því snemma farið að nota
orðið sinnjór eða sinníur sem
tignarheiti, sbr. skrif Velvak-
anda sl. sunnudag. Snorri til-
færir vísu eftir Sighvat skáld
Þórðarson, sveitunga Tómasar
skálds Guðmundssonar úr
Grímsnesinu, þar sem hann
kallar Noregskonung „sinnjor
Nóregs“.
-Ar Tilbreytingarlausar eft-
irhermur
G. S. skrifar m.a.:
„Ætli ég sé einn um það að
vera orðinn alveg óskaplega
leiður á þessum eftirhermum,
sem alltaf er verið að troða
upp með í útvarpinu og á hvera
kyns skemmtunuim? Dettur ís-
lenzkum „skemmtikröftum1*
(geðslegt orð, eða hitt þó held-
ur!) ekkert frumlegra í hug en
að herma eftir nokkrum þjóð-
frægum nfönnum? Fyrir nú ut-
an það, hvað tal þeirra eftir-
hermugarpanna er andlaust og
lítið fyndið, þá eru það sí og
æ sömu mennirnir, sem hermt
Aluminium-Industrie-Actien-Gesellschaft
Herstellung auf efectrlschem Wege von Rein Aiunum'um
& Aluminúim-tegifungen. Silicium Kupfsr
und
EUHAUSEN &
beí SCHAFFHAUSEN
íschwíuz)
-fe Verksmiðjan við Rínar-
fossa
Það var ekki fyrr en
tveimur hugvitsmönnum kom í
hug snilldaraðferð til að fram-
leiða ál með rafgreiningu, að
stóriðja á áli gat hafizt
Svo einkennilega vildi til, að
mennirnir fundu aðferðina upp
samtímis, árið 1886 án þess að
vita hvor af öðrum, og báðir
voru þeir 23ja ára. Þeir voru
Bandaríkjamaðurinn Charles
M. Hall og Frakkinn Paul T.
Héroult (báðir fæddir 1863, og
þeir létust sama árið, 1916). Nú
var enginn áhugasamur Napó-
leon í Frakklandi, og þarlend-
ir menn sýndu uppíjötvun Hér-
Hér birtist til gamans gömul
mynd af verksmiðjunni við
Rínarfossa. Vegna þrengsla víu:
ekki hægt að stækka smiðjuna,
og árið 1945 var hún lögð nið-
ur, þar eð hún þótti of lítil,
og einnig vegna þess, að menn
vildu fá að njóta fegurðar Rín-
arfossa óskertrar. Tókst félags-
stjórnin á hendur að rífa allar
byggingar og skilja þannig við
landið, að það væri í upphaf-
legri mynd sinni. Því verki var
lokið árið 1954 og þykir hafa
tekizt með ágætunu
Sinjórr
Velvakandi var að blaða
í skáldskaparmálum Snorra
er eftir, þ.e. séra Árelíus, Hall-
dór Laxness, Bjarni Benedikts-
son, Einar Olgeirsson, Harald-
ur Björnsson og Guðlaugur
Rósinkranz. Stundum fær séra
Jón Auðuns að fljóta með, svo
og Stefán Jónsson, fréttamað-
ur útvarpsins.
Þetta er orðinn svo tilbreyt-
ingalaus þvættingur, að ég a.m.
k. er orðinn hundleiður á non-
um í bili. Og hvernig datt
mönnum í hug að bjóða bless-
uðum börnunum upp á einar
eftirhermurnar enn á sumardag
inn fyrsta? Hver hafði gaman
að þessari vitleysu? Ekki börn-
in, svo mikið er víst, og varla
fullorðið fólk heldur".
B08CH
Flautur
TéTT^
6 volt, 12 volt, 24 volt.
Brceðurnir Ormsson
Lágmúla 9. — Simi 38820.