Morgunblaðið - 28.08.1966, Qupperneq 17

Sunnu3agHT ift. Sgúst 1966
MORCUNBLAÐIÐ
17
Hornstrandir
Með vaxandi velmegun og auk-
inni bílaeign fer þeim íslending-
um fjölgandi, sem eyða sumar-
leyfi sínu til fer’ðalaga innan-
lands og erlendis. Hinar fjöl-
mennu hópferðir, sem ferðaskrif-
stofur gangast fyrir til annarra
landa, benda til þess, að tölu-
verður hópur landsmanna ferð-
ist til annarra landa á sumri
hverju, og gæta þess oft ekki,
að hér á landi eru undurfagrir
staðir, sem að mestu leyti eru
ónumdir.
Þannig ber öllum saman um
það, sem ferðazt hafa um Horn-
strandir, að það sé einhver feg-
ursti hluti íslands, í senn ægi-
fagur og stórskorinn. Hornstrand
ir eru nú fyrir löngu úr byggð
og þeir, sem þangað leggja leið
sína að sumarlagi eru fáir. En
þangað er mikinn auð að sækja,
fugl og eggjatekja, rekavi'ður og
fiskur í fjörðum.
Hornstrandir eru sá hluti ís-
lands, sem við eigum að nema á
ný. Sjálfsagt verður þess langt
að bíða að menn setjist þar að
til þess að lifa á þeim auðæfum,
sem þar eru, en þangað til er full
ástæða til þess, að þeir fjölmörgu
aðilar, sem nú beita sér fyrir
ferðum innanlands og utan, hafi

REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 27. ágúst p-—-——-—-—
Viðey
forustu um að kynna íslending-
um Hornstrandir á ný, fegurð
þeirra og auð.
Djúpið
Vestfirðingar hafa löngum
haldfð tryggð við sína héima-
byggð, og þangað leita þeir gjarn
an aftur, þótt þeir hafi lengi dval
izt í öðrum landshlutum. Það er
líka eðlilegt. Þótt lífsbaráttan á
Vestfjörð,um sé hörð og erfiðar
aðstæður hafi skapað þar harð-
gert og dugmikið fólk, er fegurð
Vestfjarða slík, að hún hlýtur
jafnan að draga til sín þá, sem
þar hafa fæðzt og alizt upp, eða
dvalizt þar langdvölum. Það á
ekki sízt við um hið mikla ísa-
fjarðardjúp. Þeir, sem kynnast
Djúpinu og lífinu við Djúp,
sækja þangað jafnan á ný. Nátt-
úrufegurð er þar mikil og töfrar
þess sérstæðir.
Fyrir yngri kynslóðina í land-
lnu er einnig hollt og gagnlegt
að koma í Djúpið, og kynnast lífi
fólksins þar, því að þar geta þeir
enn séð hvernig íslendingar lifðu
hér áður fyrr. í fjörðunum inn
•f Djúpinu lifa menn enn af bú-
skap og veiði jöfnum höndum.
Þar veiða menn fisk og skjóta
fugl til matar og eggjataka er
þar töluverð. Þó mun á síðustu
árum nokkúð hafa dregið úr
fiskgengd í Djúpið og firðina inn
•f því.
Sérstaklega er fróðlegt að
koma í eyjarnar við Djúp, Vigur
og Æðey, þar sem stórbændur
hafa búið og búa enn. Fyrir þá,
sem ekki hafa áður séð æðar-
varp, er sérlega skemmtilegt að
ganga t.d. um Vigur og sjá þar
kollurnar í hreiðrum sínum út
um alla eyjuna og svo spakar, að
sá, sem þar gengur um, verður
•ð gæta sín að stíga ekki ofan á
þær, því að þær eru út um allt,
á bæjarveggnum, á gangstígum,
hvar sem er. Það er einnig furðu-
leg sjón áð sjá hve lundinn hef-
ur grafið hluta eyjarinnar í sund-
ur og sjá fuglamergðina í eyj-
unni.
Allt þetta, fuglalífið, fiskurinn
og hin sérstæða náttúrufegurð
Djúpsins gerir það að verkum,
•ð það er einn fegursti og
•kemmtilegasti staður á landinu
til að koma, og vafalaust á ferð-
um fólks eftir að fjölga þangað,
ekki sízt, þegar Djúpvegurinn
verður fullgei'ður.
Þótt Viðey liggi skammt undan
landi, munu þeir Reykvíkingar
tiltölulega fáir, sem þangað hafa
komi'ð og er það mikill skaði.
Viðey á sér stolta sögu, þar
bjuggu miklu búi framfaramenn
og forustumenn íslenzku þjóðar-
innar fyrr á öldum, eins og Skúli
landfógeti og Magnús Stephen-
sen, og þar stendur enn hin
sögufræga Viðeyjarstofa og Við
eyjarkirkja, sem Skúli byggði.
Reisn Viðeyjar hefur verið mikil
á undanförnum öldum, en niður-
læging hennar einnig sár. Eðli-
legt er, að þeim, sem þekkja
sögu Viðeyjar, sárni ástand eyjar
innar og þó fremur þeirra bygg-
inga, sem þar eru. En það er
ekki auðhlaupið verk að finna
Viðey nú hlutverk, sem sæmir
sögu hennar og fortíð. Ýmsar hug
myndir hafa verið uppi um það,
en mjög hafa skoðanir manna
verið skiptar. Hugsanlegt væri,
að í Viðeyjarstofu yrði komið upp
safnhúsi, þar sem safnað væri
saman munum, sem sérstaklega
snerta sögu Viðeyjar á undan-
gengnum öldum og þeirra manna
sem þar hafa lifað og starfað og
skapað eyjunni sinn sérstaka sess
í íslandssögunni. Jafnframt
mundi mörgum þykja skemmti-
legt, ef eyjan yr'ði staður, sem
Reykvíkingar gætu sótt að sum-
arlagi og nytu þar góðviðris-
stunda í fallegu og skemmtilegu
umhverfi.
En hvaða skoðanir, sem menn
kunna að hafa á því, hvernig Við-
ey verði bezt nýtt, munu
menn almennt sammála um naað
syn þess, að Viðey verði endur-
reist, þótt breyttar aðstæður valdi
því að hún muni aldrei aftur
skipa þann sess, sem hún áður
hafði.
Fjármál sveitar-
félaga
Sveitarfélögin úti um allt land
standa nú fyrir miklum og marg-
víslegum framkvæmdum, og er
það eðlileg aflefðing þeirrar
vaxandi velmegunar. sem hér
ríkir. — Hinsvegar er ljóst,
að tekjur sveitarfélaganna, sem
eru fyrst og fremst útsvör skatt-
greiðenda, koma mjög ójafnt inn
yfir árið, og t.d. munu 20% af
útsvörum marera sveitarfélaga
ekki greiðast fyrr en á síðustu
tveimur vikunum í desember, og
á fyrstu fimm til sex mánuðum
ársins lætur nærri að einungis
innan við 20% útsvaranna séu
greidd. Það gefur því auga leið,
að þetta skapar verulega erfið-
leika í fjármálum sveitarfélaga,
en íbúar þeirra gera af skiljan-
legum ástæðum kröfur til að þau
haldi uppi margvislegum fram-
kvæmdum á sviði gatnagerðar,
skólabygginga o. s. Jcv.
Af þessum sökum ber brýna
naúðsyn til að leiðir verði fundn
ar til þess að afla sveitarfélögun-
um eðlilegra rekstrarlána, þann-
ig að framkvæmdir þeirra geti
farið fram með eðlilegum hætti
allt árið um kring, þótt tekjur
þeirra komi inn á mismunandi
tímum. Sett hafa verið lög
um lánasjóð sveitarfélaga,
en hætt er við, að hann leysi
ekki öll vandamál sveitarfélaga í
þessu sambandi. Hugsanlegt er,
að nýtt greiðslukerfi opinberra
gjalda geti leyst þennan vanda
að einhverju leyti, en þó er ljóst,
að sveitarfélögin muni jafnan
þurfa á að halda einhverjum
rekstrarlánum. A þessu er nauð-
synlegt að finna einhverja skyn-
samlega og heiltorigða lausn fyrr
en si’ðar, því það er engum til
góðs að erfiðleikar skapizt í frám
kvæmdum sveitarfélaganna á
landinu af fyrrnefndum ástæð-
um.
Sparnaður í opin-
berum byggingum
Verkefnin, sem að kalla í þjóð-
félagi okkar eru-mörg, og það er
ljóst, að þjóð, sem hefur aðeins
á nokkrum áratugum hafið sig
upp úr fátækt og eymd, hlýtur
að eiga við veruleg fjármagns-
vandræði að etja. Þess vegna er
nauðsynlegt, að fyllsta sparnaðar
og hófsemi sé gætt í opinberum
byggingarframkvæmdum, og á
þa'ð bæði við skrifstofubygging-
ar hins opinbera, skóla, barna-
heimili, sjúkrahús, og svo fram-
vegis.
En því verður ekki neitað, að
svo virðist sem töluverður mis-
brestur sé á þessu, og að þeir,
sem fyrir opinberum byggingum
standa missi stundum sjónar á
því hlutverki, sem ýmsar þessar
byggingar eiga að gegna. Virðist
stundum, sem leitast sé við að
hafa slíkar byggingar eins ítourð-
armiklar og glæsilegar og mögu-
legt er. Þetta er röng stefna.
Ljósm. Árni Lárusson.
Ákveðið hlutverk
Byggingar eins og skólar,
barnaheimili og sjúkrahús hafa
ákveðnu, takmörkuðu hlutverki
að gegna. Og við það hlutverk á
að miða þessar byggingar, en
ekki annað.
Skóla er ætlað að sjá fyrir hús
næði til kennslu barna og ungl-
inga, og þaðan af eldri aldurs
flokka. En til þess að hann geci
gegnt því hlutverki, þarf hann
einungis að vera einfaldur í snið-
um og hagkvæmur, en ekki íburð
armikill. Barnaheimili og sjúkra-
hús hafa einnig sinn ákveðna til-
gang, en þeim tilgangf verður
náð án þess að byggðar séu hall-
ir úr stáli og gleri.
Full þörf virðist vera á því, að
opinberar byggingaframkvæmd-
ir hér á landi séu teknar til ræki-
legrar endurskoðunar, og að
strangara eftirlit sé haft með öll
um þeim aðilum, sem um þær
fjallá, þannig áð einungis sé
byggt fyrir þá ákveðnu þörf sepi
mæta á, en ekki annað. Verkefn-
in eru eins og áður segir svo
mörg og aðkallandi í þessu þjóð-
félagi, að við megum ekki sjá af
neinu fjármagni í tildur og í-
burð, þótt vissulega sé ánægju-
legt að eiga glæsilegar, íburðar-
miklar byggingar í okkar landi.
En það verður að bíða betri
tíma.
Grundvallar-
breyting
Líklega hefur fólk ekki áttað
sig á þeirri grundvallarbreyt-
ingu, sem er að verða í at-
vinnumálum okkar og viðhorf-
um þjóðarinnar til þátttöku er-
lendra aðila í atvinnurekstri hér
á landi með þeim samningum,
sem gerðir hafa verið um ál-
framleiðslu og kísilgúrvinnslu á
íslandi. En með þessum samn-
ingum hefur íslenzk þjóð raun-
verulega kastað fyrir borð alda-
gamalli tortryggni gagnvart út-
lendingum og erlendu fjár-
magni og viðurkennt nauðsyn
þess við uppbyggingu fjölbreyti
legra atvinnuvega á íslandi.
í fjöldamörg ár hefur verið
unnið að undirbúningi álfram-
leiðslu og kísilgúrvinnslu hér á
landi. Má t.d. benda á, að þeg-
ar fyrir 15 árum fann Baldur
Líndal, efnaverkfræðingur, kísil
gúrnámuna á botni Mývatns.
Gífurlegt undirbúningsstarf ligg
ur að baki beggja þessara fyrir-
huguðu framkvæmda, en nú eru
bæði þessi mál komin á fram-
kvæmdastig, og héðan í frá
verða þau ekki stöðvuð.
Það liggur því í augum uppi,
að við hljótum að leita nýrra
verkefna á sviði stóriðjurekst-
urs, hvort sem það yrði með
þátttöku erlendra aðila eða
ekki.
Olíuhreinsun og
magnesíum
Fyrir nokkrum árum urðu
töluverðar umræður um bygg-
ingu olíuhreinsunarstöðvar hér
á landi, _en þær umræður féllu
niður um skeið, og nokkur and-
staða kom fram gegn byggingu
slíkrar stöðvar vegna ótta
manna við, að það mundi hafa
í för með sér minnkun á við-
skiptum við Sovétríkin.
Nú er greinilegt, að töluverð
breyting er í vændum í við-
skiptum okkar við Sovétríkin,
og þau eru mun tregari en áð-
ur til kaupa á þeim framleiðslu
vörum, sem við höfum hug á
að selja. Með olíuhreinsunarstöð
á íslandi mundu skapazt veru-
legir möguleikar á uppbyggingu
fjölbreytilegs efnaiðnaðar hér á
landi.
Lítið hefur verið rætt um
hugsanlega framleiðslu magnes-
íum á íslandi, en þó bendir
margt til þess, að hér á landi
séu allar nauðsynlegar aðstæð-
ur til slíkrar framleiðslu. Notk-
un á magnesíum eykst með
miklum hraða í heiminum, svo
að markaðsvandamál yrðu
framleiðslu þess hér á landi
ekki til fyrirstöðu. Hér er um
hið merkasta mál að ræða, sem
full ástæða er til að athugað
verði nánar.
Ný atviimu-
bylting
Ekki er ólíklegt, að þegar ál-
verksmiðja og kísilgúriðja
hafa tekið til starfa og undir-
búningur hafinn að fleiri stór-
iðjufyrirtækjum muni menn
komast að raun um, að ný at-
vinnubylting er í uppsiglingu á
íslandi, sem mun skjóta traust-
um stoðum undir efnahags- og
atvinnulíf landsmanna. Við höf-
um lifað slíkar atvinnubylting-
ar með stuttu millibili, fyrst og
fremst í sjávarútvegi, að
nokkru leyti í landbúnaði, en
nú er tími iðnaðarins að koma,
stóriðnaðar og smærri iðnaðar.
Timabil alhliða iðnvæðingar er
að hefjast á íslandi. Það mun
hafa í för með sér breytingar
og eðlilega vaxtarverki nýs upp
byggingar- og athafnatímabils,
en þótt síðar verði munu menn
sannfærast um, að með fram-
sýnni stefnu í stóriðjumálum hef
ur ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks lagt grundvöll
að nýrri atvinnubyltingu á ís-
landi, opnað dyr alhliða iðn-
væðingar í landinu.
Iðnvæðinp;
Stóriðja, sem byggist fyrst oa
fremst á orkulindum okkar
mun skapa nýjan grundvöll fyr
ir eflingu hins innlenda iðnaðar
og verða honum veruleg lyfti-
stöng. Álframleiðslan skapar
tækifæri til umfangsmikils ál-
iðnaðar og hafa iðnrekendur
þesar kynnt sér fjölbreytilega
framleiðslu úr áli í öðrum lönd-
um. Á sama hátt mundi olíu-
hreinsunarstöð skapa grundvöll
fyrir margvíslegum innlendum
hliðariðnaði. Stóriðja með er-
lendu fjármagni er að nokkru
leyti a.m.k. forsenda alhliða iðn
væðingar landsins en iðnvæðing
landsins er aftur forsenda þess,
að tryggja megi þeim, sem hér
búa lífskjör til jafns við hinar
háþróðuðu iðnaðarþjóðir Vest-
ur-Evrópu og Norður-Ameríku.
Til þess að ná því marki verð
um við að brjóta nýjar leiðir,
kasta gamalli hræðslu og tor-
tryggni fyrir borð og taka full-
an þátt í þeirri hröðu fram-
þróun sem næstu ár og áratugir
bera í skauti sér. Við lifum á
nýjum tímum, sem krefjast
nýrra leiða og nýrra viðhorfa.
íslendingar mega umfram allt
ekki láta þröngsýn afturhalds-
sjónarmið tefja leiðina til stór-
bættra lífskjara, sem mörkuð
hefur verið á undanförnum ár-
um. I breyttum heirpi er það
dirfskan og framsýnin, sem
skiptir sköpum með mönnum og
þjóðum.