Morgunblaðið - 28.02.1967, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. FEBPÚAR 1967.
IJtgefandi:: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
í lausasölu kr. 7.00 eintakið.
Áskriftargjald kr. 105.00 á mánuði innanlands.
MIKILVÆGIR
GJALDEYRISSJÓÐIR
¥ Tpplýsingar
^ Nordal,
Jóhannesar*^
bankastjóra,
um gjaideyrisstöðuna hljóta
að vekja mikila athygli. Sam-
kvæmt ’þeim hefur heildar-
greiðsluj'öfnuðurinn á sl. ári
verið í jafnvægi og nettó-
gjaldeyriseign hélzt svo ti'l
óbreytt frá árslokum 1965.
Gjaldeyrissjóðirnir námu í
árslok 1966 1915 milljónum
króna á móti 1912 milljónum
króna í árslok 1965.
Það, sem er sérstaklega at-
hyglisvert er, að þessi árang-
ur hefur náðst þrátt fyrir
mikið verðfall á helztu út-
flutningsafurðum þjóðarinn-
ar. —
AFRAM-
HALDANDÍVID■
SKIPTAFRELSl
T^egar athugaður er vöru-
" skiptajöfnuðurinn og
duldar greiðslur á árinu 1966
er gert ráð fyrir að nokkur
halli hafi orðið á viðs'kipta-
jöfnuðinum í heild, það er að
segja á viðskiptum bæði með
vörur og þjónustu á árinu
1966. Er það svipaður halli og
á árinu 1964, en töluvert lak-
ari afkoma en 1965, en þá
varð rúmlega 200 milljón
króna hagstæður jöfnuður.
Ef athuguð er þróun út-
flutningsteknanna síðustu ár-
in, kemur í ljós að árið 1965
er eitthvert bezta ár í 9Ögu
þjóðarinnar, bæði að því er
varðaði aflabrögð og þróun
verðlags á erlendum mörk-
uðum. Jókst framleiðsluverð-
mæti íslenzkra útflutnings-
afurða á því ári um nærri
því fjórða hluta og kom það
fram bæði í mikilli aukningu
útflutnings og að nökkru í
miklum útflutningsbirgðum í
árslok. Markaðshorfur héld-
ust enn góðar fyrri hiuta árs
1966 og hélt verðlag erlendis
áfram að hækka. Síðari hluta
ársins fóru aðstæður á erlend
um mörkuðum hins vegar
mjög versnandi og varð þá
mikið verðfall á útflutnings-
vörum íslendinga, svo sem
síldarmjöli og lýsi og fryst-
um fiski. Þetta verðfall ásamt
minni þorskafla gerði meira
en vega upp á móti því, að
metsfldarafli fékkst á árinu
1906. Samkvæmt upplýsing-
um Jóhannesar Nordal benda
bráðabirgðatölur til þess að
verðmæti útflutningsfram-
leiðslunnar á árinu 1966 hafi
orðið um 2% minna en á ár-
inu 1965. Hér er því um að
ræða mi'kil umskipti, sérstak-
lega þegar haft er í huga að
þetta er í fyrsta sinn síðan
órið 1960, sem verðmæti út-
flutningsframleiðslunnar hef-
ur lækkað, en á fimm undan-
förnum árum hafði það auk-
,izt að meðaltali um nær 14%
á ári. Að vísu jókst útflutn-
ingsverðmætið þrátt fyrir
þetta á árinu 1966 um tæp-
lega 8%, en það stafaði ein-
göngu af birgðabreytingum.
Á árinu 1965 höfðu útflutn-
ingsvörubirgðir aukizt mjög
mikið, en þær lækkuðu um
rúmar 100 •milljónir króna á
órinu 1966.
Á móti halanum á við-
skiptajöfnuði ársins 1966
koma hinsvegar ýmsar fjár-
magnshreyfingar er námu
nettó svipaðri upphæð. Niður
staðan varð því sú, að heild-
argreiðslujöfnuðurinn, eins
og hann kemur fram í gjald-
eyrisviðskiptum bankanna,
var í jafnvægi á árinu 1966,
sem kom fram í því, að nettó
gjaldeyriseign bankanna
hélzt svo til óbreytt.
Þetta tvennt, að gjald-
eyrissjóðir þjóðarinnar eru
nær tveir mil'ljarðar króna og
greiðslujöfnuður hefur verið í
jafnvægi á síðastliðnu ári,
þrátt fyrir ýmsa erfiðlei'ka út
flutningsframleiðslunnar, er
þjóðinni ómetanlega miki'ls
virði. Það treystir lánstraust
hennar og alla efnahagslega
aðstöðu út á við og það trygg-
ir áframhaldandi frjálsræði í
verzlun og viðskiptum, stöð-
ugt fjölbreyttara vöruúrval
og heilbrigða viðskiptahætti.
Er það eitt af stórafrekum
núverandi ríkisstjórnar að
henni hefur tekizt að breyta
öngþveiti í gjaldeyrismálum
og viðskiptamálum, sem ríkti
þegar vinstri stjórnin hrökkl-
aðist frá völdum, í frjáisa og
eðlilega viðskiptahætti. Að
sjálfsögðu verður að berjast
fyrir því af alefli að tryggja
framv. gjaldeyrisstöðu þjóð-
arinnar út á við og jafnframt
greiðslujöfnuð. Vitanlega hef
ur verðlag íslenzkra útflutn-
ingsafurða mest áhrif á það,
hvernig það tekst. í bili skap-
ar lækkandi verðlag margvís-
lega erfiðleika. En það er
vissulega ekki ný saga, að
verðfall afurða á heimsmörk-
uðum hafi í för með sér vand
kvæði fyrir íslenzka bjarg-
ræðisvegi og efnahagslíf.
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
i
s
s
s
>
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
I
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
j
s
s
í
s
j
s
s
s
}
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
)
s
I
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
}
s
s
I
s
s
s
s
I
!
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
}
s
s

Forsetahjónin í Tanzaniu, Julius Nyerere og kona hans, Maria Magige.
Nyerere leiðir Tanzaníu
æ lengra til vinstri
SÚ ráðstöfun Julíusar Nýer-
ere, forsaetisráðherra Tanza-
niu, að þjóðnýta alla hanka
landsins og verzlunarfyrir-
tæki, kom nokkuð á óvart
bæði heima fyrir og erlendis.
Nyerere hefur um árabil ver-
ið einn virtasti og happasæl-
asti þjóðarleiðtogi í Afríku og
sú skoðun verið rikjandi, að
hann væri gæddur þeirri festu
og hófsemi, sem þyrfti til að
halda þjóð hans frá hrakföll-
um og öfgafullum flokkadrátt
um. Þjóðin hefur átt við erfið
leika og fátækt að etja og
viljað leggja kapp á að efla
iðnað sinn, en hefur skort er-
lent lánsfé til þess að þar yrði
nóg að gera. Þessar síðustu
ráðstafanir forsetans þykja
heldur ólíklegar til að bæta
úr í þeim efnum.
Eins og í flestum Afríku-
ríkjum er jafnan nokkur ólga
í Tanzaniu. Áður en landið
fékk sjálfstæði ferðuðust af-
riskir stjórnmálamenn um
það þvert og endilangt og
ráku sin óábyrga áróður. öll
vandræði, sem fólkið átti við
að stríða og fátækt þess, var
Englendingum að kenna. Þeg
ar sjálfstæði yrði fengið yrði
allt gott.
Á þeim dögum var Nyerere
leiðtogi hins stóra sjálfstæðis-
flokks TANU. En hann var
flestum hófsamari. Hann var-
aði alltaf við of mikilli bjart-
sýni og meginstefið í ræðum
hans var, að þegar sjálfstæð-
ið yrði fengið, biði þjóðarinn-
ar mikil vinna og erfið bar-
átta fyrir því að bæta lífs-
kjör sin. Hann lagði alla
áherzlu á að efla samvinnu og
einingu milli kynþáttanna,
sem landið byggðu, Afríku-
manna, Evrópumanna og Ind-
verja — og varaðist of stór
loforð.
Svo varð landið sjálfstætt.
Englendingar höfðu ekki arð-
rænt Tanganyika og þeir
héldu áfram að veita landinu
ýmiss konar aðstoð. Þannig
varð engin bylting í efnahags
málunum. Afríkumenn tóku
við hinum ýmsu embættum
og fengu sömu laun og Eng-
lendingar höfðu haft. Breyt-
ingar á lífskjörum almenn-
ings urðu hinsvegar tiltölu-
lega litlar. Þar við bættist það
tjón, er þjóðin varð fyrir
vegna verðfalls í hampi, aðal-
útflutningsvörunni. Ástæðan
var ekki fjandskapur Vestur-
veldanna, heldur eingöngu sú,
að ýmiss konar gerfiefni voru
fundin upp, sem þóttu betri
og ódýrari en hampurinn.
Fjöldi manna varð því fyrir
sárum vonbrigðum og smám
ari sem sögðu — eins og svo
saman urðu þær raddir sterk-
víða annars staðar í nýfrjáls-
um ríkjum Afríku að allt
væri óbreytt, aðeins smá hóp-
ur manna hefði tekið við mun
aðarlífi Englendinga, hýbýlum
þeirra, launum og bifreiðum
en þjóðin í heild þjóðist jafnt
og áður og hin fögru loforð
frá því fyrir sjálfstæði væru
aldrei efnd.
Þó hefur verið tiltölulega
minna um það í Tanzaniu en
mörgum öðrum Afríkuríkj-
um, að ráðherrar og embætt-
ismenn berist mikið á. Nyer-
ere hefur sjálfur lifað tiltölu-
lega fábreyttu lífi og verið á
verði gegn hvers kyns óbófi
eða spillingu. Engu að síður
er mikið djúp milli embættis-
manna og hinna fátæku lands
búa. Og eitt af því, sem hef-
ur valdið Nyerere hvað mest-
um vonbrigðum er það hve
fljótir baráttufélagar hans frá
fyrri tíð hafa verið að gleyma
hugsjónum sínum, hversu
ófúsir að gera sér grein fyrir
því, að þó baráttan gegn Eng-
lendingum sé unnin, verði að
halda áfram að berjast gegn
fátæktinni. Nokkrir þeirra
hafa ekki skilið, að einmitt
nú þurfa þeir að taka á öllu
sínu baráttuþreki.
Nyerere varð fjótt ljóst, að
eitt er að vera áróðursmaður,
að berjast fyrir sjálfstæði,
vera uppreisnarmaður og
halda eldheitar föðurlands-
ræður - en annað að sitja á
valdastóli og rísa undir þeirri
byrði og ábyrgð, sem stjórn
fátækrar millj.þjóðar krefst.
Og nýja kynslóðin, - mennta-
mennirnir og embættismenn-
irnir upprennandi, sem verið
er að ala upp til þess að vinna
landi sínu og þjóð. Þeir gera
fyrst og fremst kröfur fyrir
sjálfa sig, krefjast bættra lífs
skilyrða og bættrar vinnuað-
stöðu fyrir sig, en hugsa
minna um þjóðfélagið og þess
hag. Þeir gera sér e.t.v. ekki
grein fyrir því sjálfir, en þeir
eru markvisst að vinna að því
að koma sér fyrir sem ný yfir
stétt í landinu.
Því var það nú fyrir
skömmu, að Nyerere tók óblíð
um höndum á stúdentum, er
þeir héldu fjöldafundi og fóru
kröfugöngur. Þeir voru fyrst
og fremst að mótmæla laga-
frumvarpi, þar sem svo var
kveðið á, að þeir, eins og önn
ur ungmenni í landinu, skyldu
vinna þegnskylduvinnu í tvö
ár, að námi loknu, til að flýta
fyrir uppbyggingu atvinnu-
vega landsins. Stúdentarnir
neituðu harðlega og kröfðust
sömu skilyrða og stúdentar á
Vesturlöndum. En Nyerere
varð hinn harðasti og sagði, að
þeir skyldu gera sér það
Ijóst, að þeir byggju ekki í
auðugu vestrænu háþróuðu
iðnaðarþjóðfélagi — og land
þeirra næði aldrei að komast
svo langt, ef þeir svikjust und
an merkjum og neituðu að að
stoða við uppbygginguna. Jafn
framt lýsti hann því yfir, að
Tanzania væri fyrst og fremst
land verkamanna og bænda
það er að segja, öllum lands-
búum bæri að lifa sem bænd
Ur og verkamenn.
Nyerere forseti, hefur alltaf
verið talsmaður þeirra stefnu,
sem kallast Afrískur sósía-
lismi. Þessi stefna er víða rek
in í nýfrjálsum ríkjum Afríku
en með mjög svo mismunandi
hætti. Fer því fjarri, að hægt
sé að skýra afrískan sósía-
lisma sem eina stefnu. í meg-
Framhald á bls. 24
s
s
s
>
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
i
>
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
í
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
Fram úr þeim erfiðleikum
hefur ræzt og væntanlega
mun svo einnig verða nú. Og
þégar á móti blæs hjálpar
það auðvitað mjög, að við höf
um í góðærinu byggt upp öfl-
uga gjaldeyrissjóði, sem nú
er hægt að ganga nokkuð á,
ef nauðsyn krefur.