Morgunblaðið - 20.05.1967, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. MAÍ 1967.
23
halda í heiðri, meðan mér end-
ast dagar.
Þórður Eyjólfsson.
f DAG verður til moldar borin
kona sem í áratugi var prýði
Borgarfjarðar, frú Ragnhildur
Jónasdóttir Björnsson frá Borg-
nesi. Hún var fædd hinn 24.
júlí 1S80 og andaðist hinn 13.
þ.m. nærri 87 ára að aldri, södd
lífdaga, því að allmarga síðustu
mánuðina var heilsan þrotin og
mál að hvílast eftir langan starfs
dag.
Ragnhildur giftist árið 1907
Jóni kaupmanni Björnssyni frá
Svarfhóli, sem þá hafði um einn
áratug fengizt við verzlun í
Borgarnesi, fyrst hjá Brydes-
verzlun en síðan sem fram-
kvæmdastjóri hins nýstofnaða
Kaupfélags Borgfirðinga frá
1905. Þótt það láti undarlega í
eyrum í dag var kaupfélags-
stjórastaðan ekki meiri né
merkilegri á þessum árum en
svo, að hún var ekki talin fullt
verkefni ungum og fullfrískum
manni, enda launuð samkvæmt
því mati. Þetta varð til þess að
árið 1907 — sama árið og hann
giftist — stofnaði Jón frá Svarf-
hóli verzlunarfyrirtæki með al-
nafna sínum, Jóni Björnssyni
frá Bæ, og nefndist það Verzlun
Jóns Björnssonar & Co. Þetta
sama ár gekk Jón frá Bæ að
eiga Helgu frá Svarfhóli, systur
verzlunarfélaga síns. Þeir keyptu
elztu verzlunina í Borgarnesi,
svokallaða Langes-verzlun, af
sérvitrum og mislyndum kaup-
manni i Bergen, sem Jóhann
Lange hét. Var það upphafið að
„verzlun Jónanna“ í Borgarnesi,
sem óx mjög á næstu árum og
átti viðskipti við öll nálæg
byggðarlög. — Jón frá Svarfhóli
losaði sig frá kaupfélaginu árið
1909 og gaf sig allan að hinni
nýju verzlun með nafna sínum.
Jafnframt því sem verzlunin
óx höfðu þeir nafnar frum-
kvæði að mörgum nýjungum í
atvinnuháttum og Jón frá Svarf-
hóli var kjörinn til ýmissa trún-
aðarstarfa, var t.d. lengi í
hreppsnefnd, hreppstjóri í 17
ár og póstafgreiðslumaður um
hríð, svo að nokkuð sé nefnt.
Jafnframt var hann stundum
settur til að gegna embætti
sýslumanns.
Þessi tvö heimili sem bæði
voru stofnuð sama árið settu
mjög svip á Borgarnes um langt
árabil. Var báðum viðbrugðið
um höfðingsskap og mátti ekki
á milli hjá um rausn og risnu.
Áttu þær frú Ragnhildur og frú
Helga allra manna lof fyrir gest-
risni og Ijúfmennsku. Ég ætla
mér ekki þá dul að reyna að
gera upp á milli þeirra, en sök-
um frændsemi var ég miklu
kunnugri Ragnhildi og Jóni frá
Svarfhóli. Var ég þar gestur
haust og vor, og stundum oftar,
í fjölda ára á bernsku- og æsfcu-
árunum þegar ég var í sveit í
Borgarfirði á sumrin. Er mér
ævinlega minnisstæð sú höfðing-
lega alúð sem allir nutu á þessu
heimili, og þessir „allir“ voru
einatt ekkert fámenni, við-
skiptamenn hús'bóndans, frænd-
ur húsfreyju og bónda, ferða-
menn úr öðrum héruðum og er-
lendir gestir, sem erindi áttu
um Borgarnes.
Á þeim árum sem ég sagði nú
frá, var efnahagur heimilisins
lengst af rúmur, en á skammri
stund skipast oft veður í lofti.
Þau hjón höfðu reist stórt
íbúðarhús í Borgarnesi, en það
brann til kaldra kola á skam.mri
stundu í nóvember 1920. Var
það kallað pósthúsbruninn, þvi
að Guðmundur sýslumaður,
bróðir Jóns, bjó þá þar í húsinu
ásamt fj'ölskyldu sinni með
þeim Ragnhildi og rak þar póst-
afgreiðsluna. Það var lán í óláni
að þau hjón áttu þá annað hús
í smíðum og var því svo langt
komið að þau gátu flutzt þang-
að fljótlega eftir brunann með
fjölskyldu sina. í þessiu húsi
bjuggu þau síðan meðan Jón
lifði.
Öðru áfalli erfiðara urðu þau
fyrir nokkrum árum síðar.
Verzlun Jónanna hafði orðið
fyrir skakkaföllum eftir fyrri
heimsstyrjöldina, m.a. í sam-
þrota árið 1924. Að vísu áttu
þeir nafnar vini að sem studdu
við bakið á þeim í vandræðum
þeirra og skömmu síðar risu
upp ný fyrirtæki undir stjórn
þeirra. Stjórnaði Jón frá Svarf-
hóli Verzlunarfélaginu Borg og
Jón frá Bæ Verzlunarfélagi
Borgarfjarðar.
Þótt hinar nýju verzlanir
döfnuðu var það mikið áfall fyr-
ir sómakært og stolt fólk að
standa yfir rústum hins gamla
fyrirtækis síns. En í mótlæti
skal manninn reyna og það
heyrði ég að var allra manna
mál, að frú Ragnhildur hafi vax-
ið við þessa raun, svo sem hún
stóð og af sér með stillingu og
ljúfmennsku margt annað mót-
læti, sem ætíð hlýtur að vera
hluti af því gjaldi sem forsjón-
in heimtar fyrir svo langa ævi.
Ragnhildur var dóttur höfð-
ingsbóndans Jónasar Jónssonar
í Sól'heimatungu, sem var sonur
Jón stúdents Árnasonar á Leirá,
eins mesta höfðingja sinnar sam-
tíðar í Borgarfirði, og seinni
konu hans Ragnhildar Ólafs-
dóttur frá Lundum Þorbjarnar-
sonar ríka Ólafssonar himna-
smiðs. En móðir Ragnhildar
Jónasdóttur var Guðríður Tóm-
asdóttir frá Skarði í Lundar-
reykjadal, systir Jóns hrepp-
stjóra í Hjarðarholti í Stafhol'ts-
tungum. Mér er minnisstæður
frá bernsku all-forneskjulegur
höfðingsbragur þessara tveggja
stórbænda.
Ragnhildur var elzt systkina
sinna, en þau voru 5 sem á legg
komust. Eru nöfn þeirra talin í
annarri grein hér í blaðinu. Nú
er hálfbróðir hennar, Karl Sig.
Jónasson læknir, einn eftir á
lífi.
Jón frá Svarfhóli lézt 1942 og
tók Árni sonur þeirra hjóna þá
við verzlunarstjórninni. Auk
hans áttu þau 3 dætur og eina
fósturdóttur og segir ger af
þeim öllum í annarri grein.
Ragnhildur dvaldist áfram i
Borgarnesi um sinn eftir lát
Jóns, en fluttist fyrir um það
bil áratug til Reykjavíkur, og
bjó síðustu árin hjá yngstu dótt-
ur sinni, Ágústu.
Ragnhildur var kvenna fríð-
ust og höfðingleg í fasi. Hún
var vel menntuð kona og gædd
góðum gáfum, stjórnsöm og góð
húsmóðir. Einnig hafði hún
mikinn áhuga á opinberum mál-
um og lét að sér kveða um
menntun kvenna í Borgarnesi.
Meðfæddir mannkostir, sem
henni hafði tekizt að þjálfa í
baéði meðlæti og mótlæti gerðu
samvistir við hana að ánægju-
stundum og hana sjálfa að
gæfukonu.
Fétur Benediktsson.
f. 24. júlí 1880
d. 13. maí 1967.
— „Svo er hún fögur, sem
sól í heiði renni“. —
OG hún var það hún Ragnhild-
ur Björnsson í Borgarnesi. En
nú er hún dáin, sofnuð svefn-
inum langa og enn var hún „fög-
ur sem forðum“ er ég kom sið-
ast að sjúkrabeði bennar.
Ragnhildur var fædd í Örn-
ólfsdal í Þverárhlíð hinn 24. júlí
1880, dóttir Jónasar E. Jónsson-
ar, Árnasonar stúdents á Leirá
og fyrri konu hans Guðríðar
Tóm>asdóttur bónda á Skarði í
Lundarreykjadal. Var sagt um
Guðríði að hún hefði verið hin
mesta ágætiskona, móðir hennar
var fyrsta kona Tómasar á
Skarði. Þegar Ragnhildur var
aðeins 5 ára missti hún móður
sína, sem lézt af barnsförum.
Var Ragnhildur elzt sinna syst-
kina en alsystkini hennar voru
Tómas, bóndi í Sólbeimatungu
og Guðríður, sem lengi var bók-
ari hjá hlutafélaginu Allianoe.
Jónas flutti að Sólheimatungu
og bjó þar síðan alla sína bú-
skapartíð og þar ólst Ragnhild-
ur upp. Faðir hennar kvæntist
seinna Kristínu Ólafsdóttur,
kannslukonu frá Sumarliðabæ
og með henni átti hann tvo syni
þá Gústav A. Jónasson, ráðu-
neytisstjóra og Karl S. Jónasson,
lækni, sem nú er einn eftir á
lífi af þeim systkinum.
Ragnhildur fór ung að heim-
an til náms. í Reykjavík. Þar
lærði hún fyrst klæðasaum og
fór síðan á hússtjórnarskóla, en
jafnframt aflaði hún sér nokk-
urrar kunnáttu í tungumálum,
einkum ensku o.fl. Hún kom svo
aftur heim í átthaga sína og
var við kennslustörf í Staf-
holtstungum og víðar, en svo
fór hún vestur í ísafjarðarsýslu
og var um nokkurt skeið kennslu
kona við ísafjarðardjúp.
Ég var svo lánsöm að verða
aðnjótandi kennslu hennar, ég
var þá á áttunda ári, tökubarn
hjá afa mínum og ömmu á Svarf
hóli, en hún var fengin til að
kenna þar nokkrum krökkum og
þótt námstíminn væri ekki
nema hálíur mánuður, var ótrú-
legt hve miklu hún fékk óork-
að, því ekki höfðum við lært
neitt áður. Ég man það enn hve
þessi unga stúlka var falieg, góð
og skilningsrík og hvað hún
hafði gott lag á að kenna okk-
ur á þessum fáu dögum svo við
lærðum undirstöðuatriðin í
reikningi og skr'ift, en hún skrif-
aði svo fallega rithönd að ég
varð heilluð af fallegu stöfunum
í forskriftinni sem hún gaf mér
og þótti svo gaman að reyna að
líkja eftir þeim og vanda mig.
Svo vel tókst líka til að ég gat
skrifað henni sendibréf hjálpar-
laust eftir að hún var farin og
bréfið, sem hún skrifaði mér
aftur, á ég enn, ég hélt áfram
að læra af því, svo lofaði hún
mér að læra Ijóð og kvæði, þá
fór ég líka að geta lesið. Hún
hafði svo ágætan fegurðarsmekk
og ríkan skilning á barnssálinnL
Mér varð þessi stutti námstími
mikilsvirði.
Á árinu 1905 sigldi hún tii Ed-
inborgar og dvaldi þar næstu ár
en veturinn áður lærði hún nokk
uð í ensku hjá Sigríði Þórðar-
dóttur, konu séra Jóhanns í
Stafholti, en hún var vel mennt
uð kona, og með það veganesti
fór hún svo ein út í heiminn, og
hélt áfram námi jafnframt því
sem hún mun að nokkru leyti
hafa unnið fyrir sér. Ragnhild-
ur hafði mikið yndi af bókum
og lais nú bæði ensku og dönsku
og talaði bæði málin og enskuna
mjög vel. Kom það sér óft vel
í lifi hennar því margir erlend-
ir gestir komu við í Borgarnesi.
Ragnhildur giftist 4. júlí 1907
Jóni Björnssyni kaupmanni frá
Svarfhóli og áttu þau heima í
Borgarnesi þar sem hann rak
umfangsmikla verzlun. Hann lézt
15. júní 1942. Á heimili þeirra
var oft gestkivæmt og margt
heimilismanna um lengri og
skemmri tíma. Jón Björnsson
var ágætismaður og ljúfmenni,
sem hvers manns böl vildi bæta
og voru þau á því sviði mjög
samhent, því Ragnhildur mátti
ekkert aumt sjá, svo að ekki
væri hún þar komin til hjálpar
og bæði voru þa-u svo gjafmild
og góðviljuð að af bar. Á heimili
þeirra var hátt til lofts og vítt
til veggja og þar var rúm fyrir
manga, sumir komu til að bíða
nokkra daga eftir skipsferð,
aðrir á hraðri ferð í kaupstað-
iinn og oft komu þangað sjúkl-
ingar, stundum jafnvel til upp-
skurðar, vegna þess að ekkert
sjúkæaskýli var á staðnum, en
oftast var það fátækt og um-
komulítið fólk, sem Ragnhildur
tók heim til sín til lengri dvalar
og hjúkraði sjálf af nærfærni.
En öllum var tekið með hlýju
viðmóti og góðvild.
Þau hjónin Jón Björnsson og
Ragnhildur eignuðust fjögur góð
og myndarleg börn, sem öll.eru
á lífi, gift og eiga börn og sum
þeirra líka barnabörn. Auk þess
tóku þau eina fósturdóttur,
Hönnu Helgadóttur, Árnasonar
frá Vogi á Mýrurn, en hún missti
móður sína nýfædd, henni gengu
þau í foreldrastað og var hún
eitt af^ börnum þeirra en hin
eru: Árni, forstjóri, Þuríður
Ragna, Ása Sigríður og Guðríð-
ur Ágústa.
Eftir að Jónas, faðir Ragnhiid-
ar hætti búskap, flutti nhan
ásamt konu sinni Kristínu stjúp-
móður Ragnhildar, til Borgar-
ness og dvöldu þau í Svarfhóli,
(en svo hét hús þeirra Ragnhild-
ar og Jóns), þangað tii Jónas lézt
1936. Var sambúðin milli þess-
ara heimila alltaf mjög góð og
Kristín dáði og unni Ragnhildi
eins og sínum eigin sonum og
var vinátta þeirra gagnfcvæm,
enda var Kristín mannkostakona,
gjafmild og hjálpsöm við þá sem
bágt áttu.
Eftir að Ragnhildur missti
mann sinn, bjó hún lengi í húsi
þeirra í Borgarnesi, en fyrir 10
árum flutti hún til Reykjavík-
ur og fékk íbúð í húsi Guðríðar
Ágústu yngsfcu dóttur sinnar og
manns hennar Þorbjörns Ás—
björnssonar, þar sá hún um sig
sjálf í skjóli þeirra hjóna. Þeg-
ar Ragnhildur varð áttræð tók
hún sig upp að nýju og ferðaðist
til útlanda. Heimsótti hún þá i
annað sinn Edinborg í Skotlandi
og var það henni mikil ánægja,
einnig ferðaðist hún um Nor-
eg, Svíþjóð Danm. og Færeyjar 1
samfylgd með Rögnu dóttur
sinni. Roskið fólk hefur oft
miklu meiri ánægju af ferða-
lögum, en hina yngri grunar.
Minningin um Ragnhildi
Björnsson mun lengi lifa í hug-
um þeirra, sem bezt þekktu hana
og nutu gjafmildi hennar og
góðvildar. Mér var hún alla tíð
jafn góð frá því ég þekkti hana
fyrst þá lítill stelpuhnokki, sem
langaði til að læra, það skildi
hún svo vel því sjálfa hafði hana
langað mikið til að læra eitthvað
fleira en klæðasaum, en í þá
daga voru það drengirnir, sem
fengu að stunda nám, en stúlk-
urnar ekki, en Ragnhildur í Sól-
heiamtungu hefði áreiðanlega
ekki orðið neinn eftirbátur jafn-
aldra sinna af karlkyninu hefði
hún átt þess kost að stunda
skólanám.
Yfir svip hennar var kvenleg-
ur yndisþokki og mildi þegar
ég sá hana fyrst og eins var er
ég sá hana síðast. Sá yndisþokki
fýlgir henni þangað sem næsti
áfangi verður.
Sigríður Einars
frá Munaðarnesi.
Guðjón Jónsson, Vest-
mannaeyjum — Minning
Fæddur 20. febrúar 1892.
Dáinn 14. maí 1967.
ÞÆR hverfa óðum mannlegum
sjónum kempurnar, sem ófu lífs-
vef þjóðfélagsins fyrir og upp
úr síðustu aldamótum, — hetj-
urnar sem með starfi og striti til
lands og sjávar mynduðu stoðir
þær sem þjóðarsamfélagið
stendur á i dag.
Flaumur tímans heldur við-
stöðulaust áfram ferð sinni og
móða hans á sér engin jarðnesk
takmörk. Enginn fær umflúið
lokakallið, hvort heldur æviárin
eru fá eða mörg, — hvort held-
ur æsku- eða elliár hafa hnigið
yfir líf einstaklingsins, — hvort
héldur jarðneskur auður og vel-
sæld hafa mótað spor hans, eða
hvort sigggrónar hendur og
vinnulúið bak hafa rist sínar
rúnir á mannslíkamann. Sú
stund kemur í lífi allra manna,
að hverfa burt úr þessum heimi,
án þess að mannlegur hugur og
hönd fái nokkru þar um ráðið.
Það er hin eina örugga stað-
reynd í heimi hér.
En ævistarfið er ærið mis-
jafnt og margbrotið. Sumum
hlotnast að hefja lífsstarf sitt í
velsæld og auðæfum án
áhyggna og erfiðleika, en aðrir
verða að brjótast sjálfir áfram,
án allrar annarrar aðstoðar en
andlegs og líkamlegs atgerfis, —
brjótast áfram hlaðnir erfiðleik-
um, en fullir þreki og mann-
dómi til sjálfsbjargar, — leggja
nótt með degi til að hafa sér
og sínum til hnífs og skeiðar.
Það er fullvíst að í dag þekk-
ir íslenzka þjóðin naumast
af eigin raun, þær hetjudáðir
sem fólkið á landinu drýgði frá
aldamótum og allt fram yfir lok
heimskreppunnar, þó ekki sé
farið lengra aftur í tímann. Þau
lífskjör sem þjóðin átti þá við að
búa, voru á þann veg, að eng-
inn samanburður við núverandi
ástand er mögulegur, enda þótt
enn ríki víða skortur og neyð
meðal fólks.
Þegar lífið þverr, til æðri
heims, veitir dauðinn oft og tíð-
um lausn frá þjáningahjóli tím-
ans og þá ber fremur að fagna
en syrgja, þó harmur sé sár,
eftirlifandi aðstandendum. Ég
hygg að andlát Guðjóns Jóns-
sonar, Reykjum í Vestmanna-
eyjum, sé eitt dæmi þessa. Það
var lausn frá þrotlausu, oftast
dag- og náttlöngu lamandi
vinnustriti íslenzks alþýðu-
manns, sem að lokum bar hann
ofurliði með herjandi sjúkdómi.
Guðjón á Reykjum var fædd-
ur 10. febrúar 1892 að Selalæk
á Rangárvöllum, sonur hjónanna
Jóns Filippussonar og Guðbjarg
ar Sigurðardóttur. Hann dvald-
ist hjá foreldrum sínum fram i
áttunda ár, en fluttist þá til föð-
urbróður síns að Björnskoti und-
ir Eyjafjöllum. Dvaldi hann þar
fram að tvítugsaldri er hann
gerðist vinnumaður á Steinum
í sömu sveit.
Guðjón var ekki hár í loft-
inu, né aldinn að árum þegar
hann tók sér orf og ár í hönd.
Hann var ekki nema á fimmt-
ánda ári þegar hann hóf að
stunda sjósókn á vertíðum í Vest
mannaeyjum, en hafði þá litið
eítt róið undan EyjafjallasandL
Lífsbjörg fjölmargra heimila á
Suðurlandi var að miklu komin
undir sjómennsku frá Eyjum og
því lágu spor fjölda Sunnlend-
inga þangað, jafnt ungra sem
aldraðra.
Hinn 9. júní 1917 giftist Guð-
jón Bergþóru Jónsdóttur í Stein
um undir Eyjafjöllum. Hún var
dóttir þeirra hjóna Jóns Einars-
sonar og Jóhönnu Magnúsdótt-
ur, einhverrar mestu kjarnakonu
sem dæmi eru til um. Má nokk-
uð marka það aí þreki hennar
er hún hélt áfram búskap og
kom upp til manndóms, ein síns
liðs, stórum barnahópi, eftir að
eiginmaður hennar varð fyrir
lömun vegna slyss þá er hann
var ungur að árum, og lagðist
rúmfastur allt til dauðadags, svo
og hinu að Guðm. G. Hagalín,
rithöfundur, hafði ákveðið að
skrá hina merku og furðulegu
ævisögu hennar, sem þó varð
ekki af, vegna dauðsfalls Jó-
hönnu. Fór þar forgörðum saga
mikillar kvenhetju.
Þau Guðjón og Bergþóra hófu
búskap í Rimhúsum undir Eyja-
fjöllum, en sú jörð fór í eyði
eftir brottför þeirra, að liðnum
um tveggja ára búskap þeirra
Framhald af bls. 9