Morgunblaðið - 27.08.1967, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 1967
Hin ómetanlega
náðargjöl, — lestur
MARGIR halda því fram, að á okkar tímum sé myndin
smám saman að taka við hlutverki prentaðs máls.
Árið 1967, segja þeir, finnur maðurinn það athvarf í
kvikmyndum, sem hann leitaði áður í sikáldsögum. Mynda-
blöð eru smám saman að flæmia af hólmi tímarit með miklu
lesmáli. Sjónvarpið veldur þeirri byltingu, að fólk er tekið
að skynja stjórnmál og jafnvel heimspeki sem andlit á
skermi, hljóm raddar, bros og augnatilldt. Áhrifamáttur
orðsins er að líða undir lok.
t»ví fer fjarri, að ég vanmeti myndina. Ég er meira að
segja samþykkur því, að ihún skipi haerri sess í dag en áður.
Goetihe haifði þá skoðun, að við aettum að skrifa minna og
teikna meira. „Fegurð“, sagði Kant, „er það, sem skilst án
umhugsunar“. Dómkirkjan með turnum sínum, klukkna-
hliðum og styttum, segir meira en handbækur um guðfræði.
Falleg ljósmynd færir sálinni birtu og gerir væmna lýsingm
óþarfa. Fögur kvikmynd getur verið þögull skáldskapur.
En myndskreytingar og kvikmyndir eru, að mínu áíliti,
bandamenn en ekki staðgenglar bóka. Ekkert getur komið
í stiaðinn fyrir lestur. Listamenn myndformsins gera sér
manna bezt grein fyrir þessu. Hvers vegna fá frábærir ljós-
myndarar rithöfunda til að skrifa formála að myndabókum
sínum? Vegna þesis að veir vita, að textinn. muni skapa
skáldleg áhrif, sem hjiálpa mýndunum. Kvikmyndir eru ó-
metanlegar fyrir okkur. Þær veita óteljandi áhorfendum
athvarf frá hversdagslífinu. Ég lít á þær sem listgrein, er
igetur verið stórkostleg. En, ég endurtek, þær geta ekki
komið í stað lesturs. Hvers vegna? í fyrsta lagi vegna þess
að njótandinn, sem gleymir sér í hraðri atburðarás, getur
ekki virt aftur fyrir sér mikilvæga kafla, tii að skilgreina
og brjóta heilann um. „Lífið, eins og það streymir fram hjá,
er aðeins glataðar stiíndir, og ekkert er hægt að fiá aftur
eða til eignar, nema frá sjónarihóli eilífðarinnar, sem er
einnig sjónarhóll listarinnar".
Kvikmyndir og jafnvel leiklist eru líkar Lifinu í þessu
tilliti. í>ær fljúga hjá og koma ekki aftur. Það gæðir þær
líka aðdráttarafili. Áhrifin af tímanum, sem líður, og stjörn-
unum, sem blitoa yfir sögutoetjunum á einhverri örlaganótt
mannkynssögunnar, leggja umhvenfinu til þjáningarfullt
andrúmsloft. En kvikmynd og leitosýning gefa ekki ráðrúm
til endurtekningar eða vangaveltna. Að lesa upp aftur er
meira virði en að lesia í fyrsta sinn. Sá, sem hefur raun-
verulegt yndi af bókmenntum, les bækumar, sem honum
þykir vænt um, margoft um ævina. Þannig fer hann að þvi
að auka við það, sem hann faefur þegar fundið. Hann getur
einnig gert þetta við þá leiklisf, sem til er. á bókum. Sá, sem
les Shiakespeare eða Racine, rekst á margt fagurt, sem fer
fram hjá áhorfendanum. Það er bæði erfitt og sjaldgæft, að
menn sjái sömu kvikmyndina tvisvar. Sýning kvikmynda er
kostnaðarsöm og krefst stórra áhorfendahópa. Sjónvarps-
stöðvar áræða yfirleitt ekki að útvarpa sígildum verkum
oftair en einu sinni.
Kannski kemur að því, að það verði gert, en jafnvel
þótt sivo verði, heldur lestur áfram að vera betra tæki til
að þroska bugann. Áhorfendur eru hópur með hugarfari
hóps. Verknaður mannsins er áhrifamikill. Hann eykur
styrk tilfinninganna, en dregur úr hreinleika þeirra. „List
veitir mannshuganum, til að velta fyrir sér, það, sem aldrei
finnst í verknaði: samrunia lífs og friðar“. Þetta gildir jafint
um myndir og texta, en tove miklu meiri friður ríkir ekki
í huiga lesandans, sem í einveru sinni gleymir jafnvel eigin
tilveru meðan hann les góðe bók. Ég tók eftir því, þegar ég
sá á kvikmyndatajldi Le Rouge et le Noir, þar sem texti
Stendlhals er notaður óbreyttur og túltounin með ágætum,
að áhonfendur hlógu talsvert mikið. Lesandi Stendhals hlær
ekki. Hann sér fyndni verksins, en hefur stjórn á sér og
betri stoilning.
Það er ,annað sjónarmið í þessum rökræðum, sem mér
þykir skipta miklu máli. Það er dýrt að framleiða tovikmynd
og að setja á svið leikrit. Hin fjárhagslegu sjónarmið ráða
mestu, hversu listrænir og „einlægir" sem stjórnendurnip
kunna að vera. Við skulum meira að segja viðurkenna, að
jafnvel þófit þeir kæri sig kollóttan um ágóða, þá gera fjár-
málamennimir, sem að baki þeim standa, það ekki. List-
ræn vinnubrögð verða að víkja fyrir kröfum manna, sem
iítið skyn bera á slíkt. Jafnvel ríkið, ef það styrkir eða rek-
ur leikhús eða kvikmyndaframleiðslu, setur skilyrði, sem
með hleypidómum sníða listamanninum þröngan stakk. Á
hinn bóginn kostar það tiltölulegia lága fjiárupþhæð að gefa
út bók. Einstaklingur, eða fámennur hópur, getur komið út
bók eftir höfiund, sem ekki fer alfaraleiðir í skrifum sínum.
Bókaútgefandi veit þá, ef næsta bók er verulega góð, að til
er hópur manna, sem vill kaupa og styðja hana.
Bókin kemst yfir ýmsar hindranir, sem mundu hefta
myndræna list. Kvikmyndir eru oft bannaðar, ekki bækur.
í einræðisríkjium er oftast hægt að dreifa bæklingi, þótt
ræðumaður, sem er fjandsamlegur stjórninni, kæmist aldrei
að hljóðnemanum. Victor Hugo tókst að dreifa les Chati-
ments og Napoleon le petit. „Draumur einræðisherrans",
ritaði enska skáldið W. M. Anders, „ihlýtur að vera að ein-
skorða skemmtiefni og fréttaflutning af þjóðinni við kvik-
myndatjald og hátalara. Guði sé lof fyrir prentvélina". Já,
því að prentfrelsi er aðgengilegasta og öruiggasta tegund af
tjáningarfreíLsi, þ. e. a. s. firelsi. Bætum svo við þetta þeirri
staðreynd, að lesandi bókar nýtur annars frelsis, sem felst í
því að geta valið og hafnað. í bókafaerberginu mínu hef ég
raðað í hring í kringum mig heimspekingunum, skáldsagna-
höfundunum og ljóðskáldunum. Ég er ekki háður duttlung-
um leikstjóra eða hræðslu kvikmyndaframleiðiandia. Ég á-
kveð kannski að helga Auguste Comte sunnudaga mína.
Hér er ég og ræð alveg tám.a mínum og félagsskap. Ég þarf
eikki að nota símann eða senda út boðstoort til að fá kær-
komna gesti. í dag nýt ég samvista við gamalt stórmenni,
og ég þurfti aðeins að seilast upp í eina af hiliumum o>g taka
Áttræðis-
afmæli
ÁTTRÆÐ er í dag Guðrún Gísla
dóttir, Dalbraut 3, Reykjavík,
fyrrum húsfréyja að Holti, Nes-
kaupstað. Vinir hennar og ætt-
ingjar um land allt, senda þess-
ari heiðurskonu hamingjuóskir í
tilefni dagsins.
Vinir.
Styrkir til
framhalds-
náms stúdenta
AUGLÝSTIR eru til umsóknar
styrkir tii framhaldsnáms að
loknu háskólaprófi samkvæmt 9.
gr. laga mr. 7 31. marz 1967, um
námslán og námsstyrki. Stjórn
lánasjóffs íslenzkra námsrr .nna
mun veita styrki til þeirra, sem
lokið hafa háskólaprófi og hyggia
á framhaldsnám erlendis viff há-
skóla effa viffurkenna vísinda-
stofnun, eftir því sem fé var
veitt til á fjárlögum.
Hver styrkur verður eigi lægri
en kr. 50.000,00.
Uimsöknareyðublöð eru afhent
í menntamálaráðuneyrin i. Um
sókndr s'kulu hafa borizt fyrir 1.
okt. n.k.
Stjórn lánasjóffs ísl.
námsmanna.
Gjöf til
Hallgrlms-
kirkju
GJALDKERA Hallgrímskirkju
hefir nýlega borizt frá Bæjarfó-
getanum í Vestmannaeyjum gjöf
til kintojunnar að fjárhæð kr.
50.427,43, sem Valgerður Þor-
valdsdóttir, — f. 12/9 1886 —
Hásteinsvegi 16, Vestmannaeyj-
um — siðast til heimiilis á Eilli-
heimilinu í Eyjurn — hafði á-
nafnað Hallgrímskirkj u, en hún
andaðist 11. janúar sl.
Valgerður var trúr og góður
vinur kirkjunnar og ósk hennar
var sú, áður en hún lézt, að eft
irlátnar eigur hiennar rynnu að
jöfnu til H al 1 g r í m ski rkj u í
Reyikjavik og Landakirkj-u í Vest
mannaeyjum.
Reykjavík, 25. ágúst 1967.
Féfairðir sókn„,..jifndar
Hallgrímsprestakalls.
Hermann Þorstelnsson.
Djakarta, Indónesíu.
Þingið í Indónesíu hefur sam-
þykkt að hvetja ríkisstjórn
landsins til þess að taka þegar
upp stjórnmálasamband við Ma-
laysiu og Singapore. Segir í sam-
þykkt þingsins, að stjórnmála-
samband við ríkin muni auð-
velda lausn vandamála, sem risið
hafa vegna vaxandi smygls milli
ríkjanna
RITSTJÓRN • PRENTSMIÐJA
AFGREIÐSLA'SKRIFSTOFA
SÍIVII lO.IDD