Morgunblaðið - 21.01.1968, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 1968
17
Ánægjuleg heim-
sókn, dapurleg
málaleitan
íslendirigar standa í mikilli
þakkarskuld við Indriða Einars-
son, upphafsmann og frumkvöð-
ul Þjóðleikhúss hér á landi. Með
opnun Þjóðleikhússins fékk
Reykjavík á sig annan og betri
brag en áður. Um þær mundir
varð einhverjum að orði, áð það
væri eins og að koma til útlanda,
að sækja leiksýningu í Þjóðleik-
húsinu. I heild verður að segja,
að Þjóðleikhúsið hefur ekki
brugðizt þeim vonum, sem við
það voru tengdar. Að sjálfsögðu
sýnist ekki öllum þáð sama um
allt, sem þar er gert, en ekki
er meiri menningarblær á ann-
arri stofnun hérlendis en Þjóð-
leikhúsinu. Þar hafa Islenzkir
listamenn unnið mikil afrek og
ágætir erlendir gestir sýnt listir
sínar. Ánægjulegt var t. d. að
horfa á hinn júgóslavneska flokk,
sem þar kom fram í fyrri viku.
Óneitanlega dró það þó úr
ánægjunni, að einmitt rétt áður
Úthafsaldan við Eyjar. Ljósm.: Sigurgeir Jónasson.
REYKJAVÍKURBRÉF
hafði verið sagt frá því í blöð-
um á Norðurlöndum, að móðir
júgóslavneska rithöfundarins
Mihajlovs hefði skrifað rithöf-
undasamtökum þar með þeirri
málaleitan, að þau sneru sér til
yfirvalda Júgóslavíu og mæltust
til þess, áð sonur hennar yrði
leystur úr fangelsi. Afbrot sonar
hennar var upphaflega í því
fólgið, að hann ritaði öðruvísi
um ferðalag sitt til Sovét-Rúss-
lands en einræðisherranum í
Júgóslavíu líkaði. Síðan bættist
fleira við, t.d. ráðagerðir um út-
gáifu á frjáLslyndu bókmennta-
tímariti. Fyrir slíkar sakir var
Milhajlov dæmdur í nokkurra
ára fangellsi. Því fer sem sagit
fjarri, að það sé einungils í Sov-
ét-Rússlandi, að hert sé á banni
við ritfrelsi með þungum refsi-
dómum. Þvílíkir stjórnarhættir
eru einmitt eitt af megineinkenn
um kommúnísmans og skapa
höfuðskiism-un milli hans ag
lýðtfrelsis.
Ólíkt að hafst
Um þessar mundir eru Austur-
Þjóðverjar að herða refsiákvæði
fyrir ýmiskonar brot gegn rík-
inu, þ. á. m. bæði ef bann við
ritfrelsi er rotfið og raðizt er
gegn Berlínarmúrnum! Fyrir
slík brot á nú að heimila dauða-
refsingu, minna þykir ekki gagn
gera. Mesta athygli vekja samt
réttarhöldin í Moskvu. Er ekki
um að villast, að yfirvöld þar
líta svo á, að þau séu sprottin
af nauðsyn, sem ekki verði um-
flúin. Því að ekki getur það farið
fram hjá sovézkum valdamönn-
um, hvílíkt ógagn réttarhöldin,
dómarnir og refsingarnar gera
áliti þeirra í öðrum löndum. Þær
aðfarir eru beinlínis til þess lag-
aðar að vekja tortryggni og efla
þá hugsun, að þeim, sem svona
fara að, sé til alls trúandi. Á
þeim tímum, þegar menn höfðu
vonað, að viðsjár færu minnk-
andi, verka þessar aðgerðir til
að efla ótta, því að menn óttast
það, sem þeir ekki skilja. Skyni-
bornir menn hljóta og að bera
þessar aðfarir saman við það,
sem í Bandaríkjunum gerist.
Bandaríkjamenn verða víðsveg-
ar fyrir harðri gagnrýni út af
Víetnamstríðinu. Það er raunar
flókið mál, og suma, sem mest
tala um það, skortir sannarlega
alla þekkingu til að geta um
það dæmt af nokkru viti. En
hvað sem um það er, þá er
gagnrýnin hörðust í sjálfum
Bandaríkjunum, og í henni eru
einbeittastír sumir, sem bezt skil
Laugardagur 20. jan.
yrði hafa til raunverulegrar
þekkingar á málinu. Ekkert væri
fremur lagáð til þess að draga
úr spennu í heimsmálum, og þar
með eyða öllum afsökunum fyr-
ir Víetnamstyrjöldinni, en ef
kommúnistar leyfðu rit- og mál-
frelsi með sama hætti og í lýð-
frjálsum löndum er gert. En þá
mætti raunar segja, að komm-
únisminn væri úr sögúnni.
Þykjast hafa
komizt í feitt
Greinilegt er af viðbrögðum
stjórnarandstæðinga, að þeir
þykjast nú hafa komizt í feitt,
þar sem ljóst er orðið, að sjáv-
arútvegurinn er ver staddur en
menn höfðu gert ráð fyrir. Þáð
fór þó aldrei á milli mála, að
ákvörðunina um gengislækkun
varð að taka af mikilli skynd-
ingu í nóvember, og án þess, að
öll kurl væru komin til grafar.
Ríkisstjórnin lýsti æ ofan í æ
yfir því í haust, að ekki mundi
til hlítar hægt að átta sig á þess-
um málum, fyrr en um áramót.
Á þessu varð að sjálfsögðu eng-
in breyting, þrátt fyrir að ákvörð
unin um gengislækkun yrði óhjá-
kvæmileg og hana yrði að
byggja á vissum forsendum, sem
allir vissu, að ekki voru eins
öruggar og skyldi. Ákvörðun
gengisins var og ekki hægt að
miða við algert lágmark í verði,
heldur við frambúðarhorfur og
möguleika á því að rétta hlut
hins lakast setta atvinnurekstrar
með öðrum hætti. Síðustu vikur
hefur látlaust verið unnið að
könnun þessara mála og því mi'ð-
ur sýnir hún lakari afkomu bæði
bátaútvegs og hraðfrystihúsa,
heldur en menn höfðu gert ráð
fyrir. Þetta eru engin gleðitíð-
indi, en fram hjá staðreyndun-
um verður ekki komizt. Bregð-
ast verður við vandanum eins og
hann er, en ekki eins og menn
óskuðu, að málum væri háttað.
Ummæli
fulltrúa SÍS
Af hálfu fiskkaupenda átti
Bjarni Magnússon aðalmáður út-
flutningsdeildar SÍS sæti í verð-
lagsráði sjávarútvegsins. í grein-
argerð hans segir m.a.:
„Grundvallað á framansögðu
er ekki hægt að gera ráð fyrir
því, að gengisbreytingin vegi
þyngra heldur en til jöfnunar á
þeim verðlækkunum, sem þegar
eru framkomnar síðan 1966 og
reikna má með við ríkjandi
horfur á fiskmörkuðunum“.
Þessi umsögn gerkunnugs
manns er harla athyglisverð.
Hún brýtur gersamlega í bág
við fullyrðingar formanns Fram-
sóknarflokksins og flestra mál-
svara hans um, að gengisbreyt-
ingin hafi verið óhjákvæmileg
vegna þess ástands, sem hér hafi
skapazt fyrir árið 1966. Bjarni
Magnússon byggir mál sitt þvert
á móti á því, að gengisbreytingin
vegi einungis á móti verðfallinu
síðan 1966 og geri alls ekki bet-
ur. Með þessu hefur hann að
engu málflutning flokksbræðra
sinna og þá ekki sízt alla út-
reikningana um, að verðfallið
ætti alls ekki að vera tilfinnan-
legt, af því að það sé ekki meira
en svo áð samsvari meðalverði
síðustu 5 ára! Ábyrgð og þekk-
ing leiða til allt annarrar nið-
urstöðu en ábyrgðarlaus áróðurs-
vaðal'l eins og hér kemur glögg-
lega fram.
Óhagstæðir samn-
ingar
Nú reynir á, hvort Framsókn-
arbroddarnir láta sér ummæli
hins gagnkunnuga manns, Bjarna
Magnússonar, að kenningu verða,
eða þeir haldi áfram að gera sig
að viðundri, með því áð láta eins
og þriðjungs rýrnun útflutnings-
tekna hafi engin áhrif á hag
þjóðarinnar. Á síðustu vikum
hefur m.a.s. orðið ljóst, að mark-
aðshorfur eru um sumt enn
ískyggilegri en menn höfðu von-
að.
Upp úr áramótum hafa SH
og SÍS gert sölusamninga við
Sovétríkin um hraðfrystan fisk
mun óhagstæðari en menn höfðu
búist við, Samfara óhagstæðu
verði hafa Rússar lækkað það
fiskmagn, sem þeir fást til að
kaupa. Menn spyrja að vonum
af hverju þeim sé þá selt með
svo óhagstæðum kjörum. Svarið
er, að annar markaður sé ekki
fyrir hendi og þess vegna megi
með engu móti missa af rúss-
neska markaðnum, jafnvel þótt
hann sé þrengri og með Iakari
kjörum en áður. Enda er sagt,
að samningamenn Rússa hafi
sýnt fram á, að þeir gætu ann-
ars staðar að fengið fisk með
jafnvel verulega lægra verði en
því, sem þeir borga íslending-
um. Tal sumra um það, að hér
væri öllu borgið, ef meiri stund
hefði verið lögð á þorskveiðar,
fær því miður ekki staðizt. Mark-
aðurinn á þeirri vöru er einnig
mjög takmarkaður. Aukin fram-
leiðsla kemur ekki að gagni
nema því aðeins að nýrra mark-
aða sé aflað. Það er eins og
nú horfin vonLítið, nema því að-
eins, að samningar takizt við
EFTA og einhverju samkomu-
lagið vei'ði náð við Efnahags-
bandalagið á meginlandinu.
Hvorttveggja virðist vera eitur
í beinum flestra stjórnarand-
stæðinga og þá ekki sízt for-
manns Framsóknarflokksins.
Framsýni
Það þartf meira en lítil óheil-
indi af hálfu stjórnarandstæð-
inga til að halda því fram, að
þeir hafi sagt fyrir þá erfið-
leika, sem nú er við að etja,
en stjórnarliðar reynt að halda
þeim leyndum. Raunar er það
rétt, að Framsóknarmenn hafa
ætfð frá því að viðreisnarstjórn-
in var mynduð, sagt fyrir alls-
herjar hrun og eyðileggingu.
Þessi hrunsöngur hefur dunið
á hverju sem gekk. Jafnvel á
mesta uppgangstíma, sem hrað-
frystiiðnaðurinn á Islandi hefur
notið, á árinu 1965, fullyrti vara-
formaður Framsóknar, Ólafur Jó
hannesson fyrrv. fulltrúi flokks-
ins í stjórn Seðlabankans, að
gengislækkun mundi verða óhjá-
kvæmileg þá um sumarið. Þetta
reyndist hrakspá, en Sjálfstæð-
ismenn brýndu það einnig á upp
gangstímunum fyrir mönnum, að
áð slíkir tímar mundu ekki
standa að eilífu. Þeir minntu á
hættuna, sem stafar af of ein-
hæfum átvinnuVegum, og lögðu
þess vegna höfuðáherzlu á það,
að hér yrði að koma upp fleiri
atvinnugreinum og of seint væri
að taka ákvarðanir um slíkt eftir
að vandræði væru skollin á. Til
þess að draga úr þeim eða firra
með öllu, þá yr'ði að hefjast
handa um virkjun Þjórsár og
byggingu álbræðslu, þó að í bili
virtist ekki vera vinnuafl til að
sinna þeim verkefnum. Um þetta
var hart deilt fyrri hluta ársins
1966, og er eftirminnilegt, að
jafnvel hinir framsýnustu úr
hópi stjórnarandstæðinga, sem
sögðust út af fyrir sig geta
hugsað sér stóriðju hér á landi,
lýstu sig þá á móti henni vegna
þess að okkur skorti vinnuafl.
Atviíinuleysi
Full ástæða er til að ryfja
þetta upp nú, þegar farið er áð
brydda á atvinnuleysi. Stjórnar-
andstæðingar reyna að gera sem
mest úr því og kenna stefnu
stjórnarinnar um. Sannle kurinn
er sá, að ef stjórnin hefði ekki
með harðfylgi knúið fram ákvarð
anirnar um Þjórsárvirkjun og ál-
bræðslu, þá mundi nú vera hér
mjög verulegt atvinnuleysi. Þær
ráðstafanir stjórnarinnar, sem
andstæðingarnir hava harðast
barizt á móti, eiga þess vegna
mestan þátt í því að firra nú al-
varlegum vandræðum. Um or-
sakir þeirra vandræða ætti að
vera óþarft að fjölyrða. Sam-
drátturinn nú stafar sannarlega
ekki af stefnu stjórnarinnar,
heldur af þeim áföllum, sem út-
flutningsframleiðslan hefur orð-
ið fyrir. Auðvitað hlýtur það
að segja til sín í öllum efnum,
þegar þjóðarbúið fær 2 þúsund
milljón krónum minni tekjur á
árinu 1967 en á árinu áður.
Stefna stjórnarinnar hefur gert
að verkum, að tekjuminnkunin
verður miklu síður tilfinnanleg
en ella hefði orðið. Það er einnig
hlálegt að heyra andstæðing-
ana halda því fram, að vandinn
sé ekki annar en sá, að stór-
auka útlán Eru þeir virkilega
svo grunnhyggnir að skilja ekki,
að tekjurýrnunin hlýtur m. a.
að koma fram í því að minna
fé er til útlána heldur en áður
var? Að sjálfsögðu liggur það
í augum uppi, að minnkandi
tekjur hljóta að leiða til þess,
— og fyrst og fremst til þess —
að geta manna til sparifjársöfn-
unar og innlána verður að sama
skapi minni en áður. Af þessum
örðugleikum leiðir einnig, að
útlán, sem áður mátti ætla að
fengjust skjótlega endurgreidd,
eru nú föst. Gleggsta dæmið um
það er hið mikla fé, sem bundið
er í skreiðinni, sem óseljanleg
er þangað til borgarastyrjöld-
inni í Nigeríu linnir.
Atvinmi-aiikning
Hinir óviðráðanlegu örugleik-
ar atvinnuiveganna hljóta að leiða
til samdráttar, og þar með at-
vinnuleysis að einhverju marki.
Höfuðviðfangsefnið er þess vegna
að vinna að úrræðum, sem geta
bætt atvinnuvegunum tjónið,
sem af hinum óviðráðanlegu örð-
ugleikum stafa. Þetta er ekki
létt, en það verður að gerazt
engu að síður. Jafnframt er sjálf
sagt a'ð gera sér grein fyrir því,
að enn er ekki fyrir hendi neitt
yfirlit um það hversu atvinnu-
leysið er mikið. Enda er
ekki að furða, þó
að treglega gangi um útvegun
vinnu í svo umhleypingasamri
tíð sem hefur verið að undan-
förnu. Slíkt tíðarfar hlýtur að
draga úr mörgum verkum, sem
ella hefðu verið unnin, og haf-
izt ver'ður handa um strax og úr
rætist. Því fer og fjarri, að rík-
isstjórnin hafi verið aðgerðar-
laus til að bæta úr vandræðum,
þar sem þau blöstu við. í haust
höfðu menn mjög miklar áhyggj
ur af ástandinu á Akureyri. Úr
því rættist að verulegu leyti með
gengisbreytingunni, en til við-
bótar kom ákvörðun stjórnar-
innar um að láta smíða strand-
fer'ðaskipin tvö fyrir norðan. Sú
ákvörðun var engan veginn
vandalaus, enda var atf sumra
hálfu eindregið barizt á móti
því, að hún yrði slík sem ofan
á varð. Eftir á er broslegt að
sjá, þegar Framsóknarmenn eru
að reyna að tengja sjálfa sig
við þetta mál. Dagur segir frá
því, að „víða mætti sú lausn
skilningi, sem ofan á varð.“ Og
hann bætir við: „Hefur m.a.
heyrzt, að formaður Framsóknar
flokksins, þótt í stjórnarand-
stöðu sé, hafi látið svo ummælt
fyrir nokkrum vikum, að hann
væri reiðubúinn, ef til kæmi, að
verja með ríkisstjórninni þá
ákvörðun, sem tekin var, ef að
yrði fundið.“
Það er ag ekki einungis á Ak-
ureyri, sem stjórnin hefur beitt
sér fyrir stórfelldum skipasmíð-
um. Öfluglega er unnið að því
að skipasmíði geti átt sér stað
hér sunnanlands, bæði í hinum
nýju stóru skipasmíðastöðvum
og eins með fyrirgreiðslu um
smáskipasmíði í Stykkishólmi.