Morgunblaðið - 28.01.1968, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JANUAR Isfcm
Olafur Björnsson héraðslæknir - Minning
ÓLAFUR Björnisson héraðslækn
ir í Helluhéraði, anidaðist á
Landsspítalanum 19. þ.m., eftir
stutta legu, aðeins 52 ára að
aldri. Fáum dögum áður vann
hann læknisstörfin í héraðinu
af þeirri alúð og skyldurækni,
sem alkunn var.
Fréttin um fráfall Ólafs
læknis var mikil harmafregn,
sem kom öllum á óvart, þótt
vitað væri að hann væri veikur
á sjúkrahúsi. Það virtust vera
góðar vonir um bata og að hann
fengi heiflsuna aftmr.
Ólafur Björnsson var fæddur
í Vesbmannaeyjum 14. nóvem-
ber 1915. Foreldrar hans voru
Björn Hermann Jónsson, síðar
skólastjóri á ísafirði og kona
hans, Jónína Þórhallsdóttir. Það
bar snemma á því að Ólafur var
sérstaklega greindur og hneigð-
ist hugur hans til mennta. Hann
var stúdent frá Menntaskólan-
um í Reykjavík árið 1936. Veitt-
ist honum námið létt og stóð
hugur hans því til frekara náms.
Hann stundaði nám í efnaifræði
við Háskólann í Stokkhólmi á
árunium 1937 — ’39. Enginn vafi
er á því að Ólafur var sérstak-
lega vel fallinn til vísindaiðk-
ana, vegna elju og nókvæmni,
sem einkenndu öll störf hans
fyrr og síðar. Á námsárunum
erlendis kom Ólafi til hugar að
gefa sig að jarðvegsfræði. Taldi
hann að ísland hefði mikla þörf
fyrir aukna þekkingu á því
sviði. En á þeim tímum var
erfitt með útvegun fjár fyrir
fátækan stúdent og varð því ekki
úr frekara rnámi erlendis um
sinn. Opinberir vísindastyrkir
voru ekki veittir á þeiim tíma
og bráðlega kom seinni heims-
styrjöldin sem truflaði fyrir-
ætlanir í ýmsum málum. Ólafur
stundaði kennslu á árunum 1939
til ’46 við gagnfræðaskóla og
iðnskóla. Fór honum kennslan
mjög vel úr hendi og virtu nem-
endur hann fyrir hans góðu
hæfileika og mannkosti. Ólafur
snéri sér að læknisnámi og út-
skrifaðist frá Háskóla íslands
með ágætum vitnisburði árið
1952. Hann stundaði framhalds-
nám í læknisfræði og var mjög
vel menntaður á því sviði. Árið
1954 var hann skápaður héraðs-
læknir í Súðavíkurhéraði. í árs-
byrjun 1958 var hann skipaður
í Helluhéraði, Rangárvallasýslu.
Rangárvallasýsla var til ársins
1956 eitt læknishérað, en hérað-
inu var skipt með lögum frá Al-
þngi árið 1955. Sá sem þessar
línur skrifar, hitti Ólaf lækni í
fyrsta sinn haustið 1955, er hann
leitaði upplýsinga um Helluhér-
að, sem hafði verið auglýst til
uimsóknar. Eftir það viðtal sótti
Ólafur um héraðið, og fékk veit-
ingu fyrir því í ársbyrjun 1956.
Hann gegndi læknisstörfum þar
til dauðadags, við vaxandi vin-
sældir héraðsbúa. Má segja að
vinsældir Ólafs læknis og traust
manna ti’l hans hafi verið al-
mennt og vaxandi í héraðinu
og meðal allra, sem tækifæri
höfðu til að kynnast honum.
Ólafur var hugsjónamaður og
mannvinur, sem tók læknisstörf
in alvarlega og leit á þau sem
þjónustustörf. Hann var óeigin-
gjarn og leysti verkefnin vegna
starfsins, en hugsaði minna um
eigin hag og háa borgun fyrir
þá þjónustu sem hann veittL
Hann hugsaði um hag héraðs-
búa, sem hann mat mikils og
þótti vænt um. Hann bar um-
hyggju fyrir hag sjúkrasamlag-
anna í héraðinu og stillti í hóf
verðlagi á iyfjum og læknis-
störfum.
Ólafur var vísindamaður og
naut vaxandi álits innan lækna-
stéttarinnar. Hann var í stjórn
læknafélags íslands og formað-
ur læknafélags Suðurlands. Hann
var kjörinn í nefnd lækna, sem
fjallaði um skipulag heilbrigðis-
rnéla í landinu. Hafði hamn mik-
inn á huga fyrir þeim málum
og vakti athygli á þeirri miklu
ábyrgð, sem á læknastéttinni
hvílir. Hann fór oft á lækna-
fundi erlendis og las mikið og
kynnti sér nýjungar í læknavís-
indum. í þessum mánuði stóð
til að Ólafur færi til Bretlands
í boði brezkra lækna, þar sem
ræða átti um heymæði. En það
er kvilli sem hefur gert íslenzk-
um bændum erfitt og oft ómögu-
legt að stunda skepnuihirðingu
að vetri til. Ólafur taldi, að
vonir stæðu til að finna mætti
iyf til varnar þessari veiki, sem
hefur gert mikið tjón um ára-
raðir. Ólafur var mjög vel kynnt
ur rneðal lækna erlendis, sem
höfðu álit á hæfni hans og þekk-
ingu. Hann hafði einnig ánægju
og gagn af að kynnast stéttar-
bræðrum sínum erlenidis. Hann
hafði metnað fyrir þjóð sína og
gladdist þegar hann gat sýnt
fram á að íslendingar stóðu á
ýmsum sviðum framar en stór-
þjóðirnar. Eitt sinn þegar Ólafur
fór á læknaþing í Bretlandi, var
rætt um almenna þrifnaðar-
menningu í ýmsum löndum
heims. Ólafi fannst á ýmsum
fulltrúum þingsins, þegar þessi
mál voru rædd í fyrstu, sem
sjálfsagt væri að ísland gæti
tæplega staðið eins framarlega
á þessu sviði, og hin gömlu menn
ingarlönd, svo sem Bretland.
Ólafur hafði þá nandbæra skrá
yfir þau heimili í Rangárþingi,
sem höfðu nýtízkulheimilisbað-
tæki og annað, sem vitnaði um
þrifnað og góðan húsakost. Hinir
erlendu læknar létu í ljós að
gamla Bretland og önnur merrn-
ingarlönd mundu standa höllum
fæti í samanburði við slíka þrifn
aðarmenningu. Ólafur gladdist
yfir því að hafa staðreyndirnar
á reiðum höndum og geta kynnt
landið á glæsilegan hátt á er-
lendum vettvangi. Það kom oft
fyrir, að erlendir læknar heim-
sóttu Ólaf að Hellu. og hafði
hann þá ánægju af að sýna
þeim læknisbústaðinn og þá að-
stöðu, sem héraðslæknir á ís-
landi bjó við. Kom það himum
erlendu mönnum á óvart, hversu
vel er búið að íslenzkum lækn-
um, sem að mörgu leyti stendur
framar því sem víða er erlendis.
- Ólafur var gæfumaður. Hann
giftist ágætri konu og eignaðist
4 efnileg börn. Heimili þeirra
hjóna var þekkt fyrir myndar-
skap og rausn. r
Það er mikill skaði fyrir þjóð-
ina, þegar ágætir menn á miðj-
um starfsaldri falla frá. Ólafs
lækn-S er sárt saknað og mest
af ástvinum hans, Rangæingum
og öðrum, sem þekktu hann
bezt.
Hann verður jarðsettur á morg
un frá Dómkirkjunni í Reykja-
vík.
Aldraðri móður, konu hains og
börnum, viil ég votta innilega
samúð.
I. J.
ÞEIR, sem tæplega eru komnir
á miðjan aldur eiga stundum erf-
itt með að sætta sig við raiun-
veruleikann. Það var því erfitt
að sætta síg við þá fregn að Ól-
afur Björnsson, héraðslæknir á
Hellu væri á miðjum starfsaldri
horfinn yfir landamærin miklu.
Þegar Hellulæknishérað var
stofnað árið 1956 varð Ólafur
héraðslæknir á Hellu og gegndi
því starfi, þar til hann lézt
þann 19. þ. m. Ég er ekki
dómbær á læknishæfileika Ólafs,
en ég held að hann hafi verið
góður læknir. Hitt veit ég að það
var gott að leita til hans og gott
að fá hann til sín, þegar veikindi
bar að. Öll framikoma hans við
sjúklingana mótaðist af ljúf-
mennsku og velvilja, hvort sem
erindi þeirra voru stærri eða
smærri, enda sakna þeir nú vinar
í stað. Þegar veikindi steðja að,
er læknir oftast nauðsynlegur,
en hitt er ekki síður nauðsynlegt
að vita lækninn nálægan ef á
þarf að halda. Þeir munu ófáir
í Hellu-héraði, sem það veitti
öryggiskennd að vita Ólaf Björns
son nálægan ef á lækni þurfti að
halda.
Ólafur gegndi fjölmörgum
trúnaðarstörfum fyrir félags-
samtök lækna, sem ég kann ekki
upp að telja, mun það vera glögg
ur vitnisburður um hvert' álit
stéttarbræður hans höfðu á hæfi-
leiikum hans og mannkostum.
Einnig var hann formaður skóla-
nefndar Rangárvallaskólhverfis
frá árinu 1962. Þegar Rotary-
klúbbur Rangæinga var stofnað-
ur gerðist Ó'afur meðlimur hans
og gegndi þar forsetastörfum er
hann lézt. Samfara erilsömu
læknisstarfi vann Ólafur þessi
störf af þeirri alúð og samvizku-
semd, sem honum var svo lagin.
Hann átti því oft langan og
strangan vinnudag, án þess að
spyrja um laun að kvöldi, enda
var honum annarra velferð rík-
ari í huga en eigin hagsmun-
ir. Munu margir þeirra, sem
áttu við hann samskipti, nú telja
sig eiga ógoldna skuld.
Þótt Ólafur rækti störf sín af
mikilli kostgæfni, átti hann sér
fjölda áhugamála. Mátti það
furðu gegna hvað svo störfum
hlaðinn maður bjó yfir mikilll
þekkingiu á hinum margvíslegu
hlutum. Hann var líka óþreyt-
andi að miðia öðrum af þekk-
ingu sinni og lærdómí. Mun ég
ávallt minnast samverustunda
okkar með þakklæti. Þótt gott
væri að leita til Ólafs í veikinda-
tilfellum, var ekki síður gott að
vera í návist hans á gleðistund-
um, en þá brá hann gjarnan fyr-
ir græskulausri gamansemi.
ÖH mótaðist framkoma Ólafs
af siðfágun og ljúfmennsku,
hvort heldur var á sorgarstund
eða gleðimóti. Hans er því sárt
saknað af mörgum.
Fólkið í Hellu-héraði kveður
lækni sinn með virðingu og
þakklæti. Það þakkar honum
störf hans í þess þágu. Störfin
sem alltaf voru jafn fúslega unn-
in, hvort heldur var á nóttu eða
degi.
Á skilnaðarstund mega fátæk-
leg orð sín ekki mikils, en sú er
bæn mín að minningin um Ólaf
Björnsson megi veita ástvinum
hans styrk í iþeirra þungu raun.
Ég sendi eiginkonu hans og börn-
um, móður og öðrum vanda-
mönnum innilegar samúðar-
kveðjur.
Jón Þorgilsson.
In memoriam:
14/11. 1915 — 19/1. 1968
Við fráfall Ólafs Björnssonar
béraðslæknis á Hellu kemur
manni í hug það forna spakmæli,
sem kennt er við Hippokrates, að
„listin er löng, en lífið stutt —
tækifærið hverfult". Hann var
orðinn þroskaður maður, 36 ára,
er hann tók embættispróf í lækn-
isfræði og starfsferill hans sem
héraðslæknis varð ekki nema
14 ár. Tækifærin, sem hann hafði
til að vinna að heill héraðsbúa
sinna og málum stéttar sinnar,
urðu því færri en vonir stóðu til,
enda þótt unnið væri að þeim af
þeim sérstaka áhuga og sam-
vizkusemi, sem hann var gædd-
ur í alveg óvenjulega ríkum
mæli. Kynni mín af honum voru
að visu ekki mjög náin, en nóg
til að ég sannfærðist um, að hann
var bæði sómi ættar sinnar og
stéttar. Prúðmennska hans var
áberandi við fyrstu sýn; vakandi
áhugi hans fyrir daglegu læknis-
starfi í öllum viðræðum,
einkum að því er snerti grein-
ingu sjúkdóma; skilningur hans
á þýðingu heilsugæzlu og þekk-
ing hans á því sviði sannfærði
mann um, að hann bæri af sem
héraðslæknir, að öllum öðrum
ólöstuðum. Hugur hans stóð til
vísindamennsku, enda tók hann
sem læknir í landbúnaðarhéraði
til rannsóknar atvinnusjúkdóm,
sem er ekki ótíður meðal bænda.
Um þær rannsóknir hafði hann
samvinnu við enska vísinda-
menn og fór í iþeim erindum til
London skömmu fyrir andlát sitt.
Ólafur naut mikils álits heil-
brigðisstjórnarinnar og fór á
hennar vegum til Strassburg síð-
astliðið suimar á heilbrigðismála-
ráðstefnu Evrópuráðsins, þar
sem 'hann flutti fyrirlestur. Þá
stóð hann einnig framarlega í
félagsskap lækna, var síðustu ár-
in í sjórn Læknafélags íslands
og hafði einkum með höndum
endurskoðun á siðareglum lækna
eða codex ethicus, sem fjallar
um drengilegt samstarf innan
stéttarinnar og heiðarleika gagn-
vart sjúklingium. Vinsældir hans
meðal héraðsbúa hans má m.a.
marka af því, að þeir hafa óskað
að útför hans færi fram á þeirra
vegum.
Ólafur var fæddur í Vest-
mannaeyjum 14. nóv. 1915, elzt-
ur barna Björns H. Jónssonar
skólastjóra þar og konu hans,
Jónínu ÞórhaUsdóttur kennara,
sem síðar fluttust til ísafjarðar
og ólst hann þar upp að mestu.
Hann varð stúdent frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1936,
stundaði um tveggja ára skeið
nám í efnafræði í Svíþjóð, en
fékk þá snert af berklum og varð
því 'hlé á námi hans. Næstu ár
stundaði hann kennarastörf við
gagnfræðaskólana á ísafirði og í
Vestmannaeyjum, en hóf lækna-
nám í Háskóia íslands 1945; lauk
þaðan embættisprófi með I. eink-
unn 1952, og gerðist að lokn.u
fra-mhaldsnámi héraðslæknir i
Súðavíkurhéraði, var veitt Hellu-
hérað 1956 og þjónaði þvi til
æviloka. Hann kvæntist eftirlif-
andi konu sinni, Katrínu Elías-
dóttur 3. júlí 1947 og eignuðust
þau fjögur börn; Björn, Elías,
Örn og Ingibjörgu. Þeim vottum
við frændur hans hjartanlega
samúð, svo og aldurhniginni
móðiur hans, sem með stuttu
milli'bili hefur séð á bak ágætum
eiginmanni og þremur börnum
af fjórum.
Ólafur heitinn hafði kennt
nokkurs veikleika fyrir hjarta,
en gaf sér ekki tíma til hvildar
fyrr en hann fékk alvarlega
kranzæðastíflu og var fluttur á
Landspítalann rétt eftir áramót-
in. Hann taldi sig kominn á bata-
veg og virtist það, en versnaði
snögglega og andaðist snemma
morguns, þann 19. þ.m. En minn.
ingin lifir um góðan dreng og
stutta en glæsilega framabraut
ágæts læknis.
P. V. G. Kolka.
Ólafur Björnsson var um
margt óvenjulegur maður, og
gætti þess bæði í læknisstarfi
hans og afskipum af stéttarmál-
um.
Þegar hann kaus sér héraðið
sem vettvang, þá var um leið sú
ákvörðun tekin, að þar mætti
þjónustan ekki vera lakari en í
kaúpstöðum. Hann sótti nám-
skeið í heilbrigðisfræðslu fyrir
sveitalækna á vegum Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar, skipu-
lagði og framkvæmdi embættis-
störfin samkvæmt kröfum tím-
ans. Auk þess aflaði hann sér,
oft fyrir eigið fé, dýrra tækja,
sem hann kunni góð skil á við
greiningu sjúkdóma. Hann bar
mikla virðingu fyrir starfinu,
•vann sjálfur þau verk, sem voru
á hans færi, en sendi annað frá
sér. Það vita fleiri en læknar að
forráðamenn heilbrigðismáia
okkar fóru iðulega ausitur að
Hellu með erlenda gesti, þegar
þeir vildu sýna þeim fyrirmynd
að íslenzkri heilbrigðisþjónusbu
í héraði. Ólafur kunni þessum
heimsóknum vel, og vorum við
stéttarbræður hans' stoltir af
þeim.
Ein er sú skuld, sem liggur
þungt á mörgum læknum, en fá-
ir geta lokið þótt þeir reyni, en
•hún er sú að bæta að einhverju
leyti skilning okkar á óleystum
viðfangsefnum. Hugur Ólafs
Björnssonar hneigðist snemma
að rannsóknarstarfsemi, og leið
ekki á löngu áður en hann fann
verkefni svo að segja í hlaðvarp-
anum, en það voru rannsóknir á
heymæði í bændum. Athuganir
Ólafs á þessu sviði vöktu srax
atihygli, og naut hann því ýmis-
konar fyrirgreiðslu til þeirra,
bæði hér heiima og erlendis. Hann
hafði náið samstarf við brezka
vísindamenn, sem unnu að hinu
sama, og hefi ég það fyrir satt,
að í þeim efnum þáði hann ekki
öllu meira af þeim en þeir af
honum. Sökum anna við dag-
leg störf, miðaði þessum rann-
sóiknum hægt áfram, og þegar ég
vissi síðast, þá var enn langt í
land. Einnig á þessu sviði bar
Ólaf hærra en flesta okkar hinna.
Ekki get ég hrósað miér af því
að hafa orðið náinn vinur Ólafs
Björnssonar, en um nokkurra ára
bil lágu leiðir okkar saman í
félagsmálastarfsemi, og gafst
mér þá kostur á því að kynnast
honum allvel. Hann tók hvert
mál föstum tökum, var fljótur að
átita sig á því sem máli skipti og
var mikill málafylgjumaður, en
ekki ósveigjanlegur. Honum
voru falin mörg trúnaðarstörf,
bæði heima í héraði og utan.
Hann átti sæti í stjórn Læknafé-
lags íslands um fjögurra ára bil,
og ber því sízt að leyna, að þau
vandamál sem stéttin ábti þá við
að stríða, hvíldu að mijög miklu
leyti á hans herðum. Hann hafði
mikla ánægju af félagsstarfsemi
og var oft kallaður til fyrirlestra
halds, enda flestum fróðari um
skipan heil'brigðismála. En það
held ég að hafi orðið honum til
mestrar ánægju í afskiptum
hans af félagsmálum, er honum
var falin forusta í því að ljúka
við endurskoðun á siðareglum
lækna. Enda fórst honum það
verk vel úr hendi.
Óiafur Björnsson var röskur
meðalmaður á hæð, vel vaxinn
og snyrtimenni í hvívetna. Hon-
um var eiginlegt að tala og rita
gott islenzkt mál, án allrar til-
gerðar. Augnaráðið var hlýtt,
svipurinn broshýr, framkoman
fáguð og traustvekjandi, enda
var hann hvers manns hugljúfi.
Hann kunni góð skil á mörgu
utan sinnar starfsgreinar, eink-
um var hann vel heima í göm.l-
um bókmenntum og nýjum, hafði
gaman að segja frá, þannig að
maður fór alltaf nokkurs vísari
af hans fundi.
f lífsstarfi sínu var Ólafur öðr-
um til fyrirmyndar, og því munu
íslenzkir læknar ávallt minnast
hans með virðingu og þakklæti.
Við fráfall 'hans vottum við ást-
vinu-m hans okkar innilegustu
hluttekningu.
Óskar Þórðarson.
Það er ekki á neinn rýrð kast-
að, þegar nú er svo mælt, að
íslenzk læknastétt sér í dag á
bak einum sinna beztu manna.
Ólafur Björnsson var góður
maður. Hann var göfugur maður.
Hann var framsýnn, íhugull,
úrræðagóður, vinur vina sinna,
læknir sjúklinga sinna. Margir
verða til þess að rita minningu
hans. Hér er aðeins stutt, per-
sónuleg kveðja.
Þegar Ólafur Björnsson hóf
Framhald. á bls. 19.