Morgunblaðið - 21.02.1968, Síða 15

MORGUNBLAÐI8, MIÐVIKUDAGUR 21. FEBRÚAR 196«
15
lUjólkin
f ramleiðsla - sala - neyzia
BFTIR PÉTUR SICURDSSON
Mjaltir.
Pétur Sigurðsson, er ungur mað-
ur, f. 1939, sonur Sigurðar geria-
fræðings Péturssonar og konu hans
Þorsteinu Hannesdóttur.
Hann lauk stúdentsprófi I Rvík
1959, vann síðan við mjólkuriðnað
hér heima í eitt ár og annað í Nor-
egi, en gekk að því loknu á mjólk-
urfræðingaskólann í Þrándheimi. —
Síðan hóf hann nám í Búnaðarhá-
skólanum í Ási, og eftir kandidats-
próf stundaði hann framhaldsnám
við Mejeri-Ökonomisk Institut, sem
rekið er í sambandi við háskólann.
Pétur kom heim i janúar 1966 og
vann hjá Osta- og smjörsölunni þar
til 1. ágúst í sumar að hann réðst
til starfa hjá Framleiðsluráði land-
búnaðarins.
Kona Péturs er norsk, Thorun
fædd Hahberstad.
Þegar litið er til baka yfir mjólk-
ur framleiðslu og mjólkuriðnað I
landinu síðasta ár, er ýmislegt at-
hyglisvert sem kemur í ljós.
Framleiðslan
í byrjun ársins var mjólkurfram-
leiðslan óvenju lítil. Leita verður
til baka til 1963 til að finna jafn
litla framleiðslu í janúar og febrú
armánuði. Mjólkursamsalan í
Reykjavík átti á þessu tímabili í
ýmsum erfiðleikum með að fá næg-
ar neyzluvörur fyrir sinn markað.
Varð hún að fá mikið magn af
mjólk, rjóma og skyri frá mjólkur-
búum á Norðurlandi, jafnvel alla
leið frá Húsavík.
Fyrstu sex mánuði ársins var
mjólkurframleiðslan 8,3% minni en
á sama tíma árið 1966. Siðustu sex
mánuðina aftur á móti, var hún
um 8,9% meiri. Fyrir árið í heild
var framleiðslan 0,2% meiri 1967
en 1966. Síðustu mánuði ársins var
mjólkurframleiðslan meiri en hún
hefur nokkurn tíma verið á þess-
um tíma árs. Til dæmis var hún
í desember um 24% meiri en í
desember 1966 og einstaka mjólk-
urbú voru með allt að 40% aukn-
ingu í þeim mánuði. Það hafa ver-
ið ýmsar getgátur uppi um það
hver sé ástæðan fyrir þessari miklu
mjólk þessa síðustu þrjá—fjóra
mánuði, þar sem varla eru fleiri
nautgripir á fóðrum nú en í fyrra.
Flestir telja að aðalástæðan sé
mjög hagstæð veðrátta s.l. haust og
mikil notkun á fóðurbæti, sem hef-
ur verið á lágu verði.
Neyzla og sala.
Sala á mjólk og rjóma hefur
aukizt eðlilega í samræmi við fólks-
fjölgunina, undanskilið þó, að fyrst
eftir hækkunina þann 13. október
s.l. minnkaði salan töluvert en er
nú að komast í rétt horf aftur.
Sala á smjöri hefur aukizt lí '.ð
eitt frá því 1966. Þó minnkaði
salan um 10—15% eftir verðhaekk-
unina þann 13. október s.l. Neyzl-
an er nú um 8 kíló á mann á
ári. Til samanburðar má geta, að
í Noregi er neyzlan rúmlega 5 kíló
á mann, í Danmörku 10 kíló. í
Finnlandi er neyzlan upp í 17.5
kíló á mann á ári.
Neyzla á osti hefur aukizt tölu-
vert á síðasta ári, má sennilega
þakka það meiri fjölbreytni í osta-
gerð. Samt stöndum við hér enn
töluvert að baki hinum Norður-
löndunum, eins og sjá má á þvi,
að neyzlan hér er um 3.5 kíló á
mann á ári en er í Danmörku
og Noregi rúmlega 9 kíló á mann,
í Svíþjóð rúmlega 8 kíló en í
Finnlandi er ostaneyzlan álíka og
hér.
Hver íslendingur borðar nú um
8.5 kíló af skyri að meðaltali á
ári. Ef litið er til baka nökkur ár
sést, að skyrneyzla hefur stór-
minnkað. Fyrir aðeins fimm árum
var skyrneyzlan nær 11 kíló á
mann á ári. Aðalástæðan fyrir þess-
ari miklu minnkun á skyrneyzl-
unni er talin vera batnandi gæði
á súrmjólk og þar með aukin
neyzla á henni.
Við skulum nú líta á hvernig
mjólkurmagnið í landinu síðasta ár
var notað. Innvegið mjólkurmagn
hjá mjólkurbúum var um 98.740000
lítrar. Af þessu magni seldust sem
neyzlumjólk 44.330.000 lítrar eða
um 45%, í framleiðslu á neyzlu-
rjóma fóru 10%, í framleiðslu á
smjöri 31%, í framleiðslu á osti
8%, í framleiðslu á nýmjólkur-
mjöli 5% og í aðra framleiðslu
aðallega mjólkurís lm. Við fram-
leiðslu undanrennu, sem notað var
í framleiðslu á skyri, ostaefni og
undanrennumjöli.
Innanlandssala og útflutningur.
Til að fullnægja innanlandsmark-
aði með rtijólkurvörum, þarf um
91.000,000 lítra af mjólk á ári. Um-
framframleiðslan síðasta ár, eða
það sem þurfti að flytja út, var
því um 8% af heildarmjólkurfram-
leiðslunni. Vegna minnkunnar á
smjörbirgðum á árinu um nær 200
tonn varð útflutningurinn talsvert
meiri en þessi 8% gefa tilefni til.
Útflutt voru af osti 500 tonn, osta-
efni 289 tonn og nýmjólkurmjöli
708 tonn. Osturinn fór að mestu
leyti til Bandaríkjanna, lítilsháttar
til Færeyja. Nýmjólkurmjölið fór
til Bretlands en ostaefnið aðallega
til Danmerkur.
Á árinu tóku til starfa tvö ný
mjólkurbú, annað í Hveragerði hitt
á Patreksfirði. Eru þá mjólkurbú-
in í landinu orðin 20 talsins.
Framleiðslan er bundin við árs-
tíðir.
Mikil breyting er á mjólkurfram-
leiðslunni eftir árstíðum. f júlí——
mánuði er framleiðslan yfirleitt
helmingi meiri en í desember eða
janúar. Þetta skapar mörg og stór
vandamál fyrir mjólkuriðnaðinn. Ef
mjólkurframleiðslan hér á landi
minnkaði til dæmis allt í einu um
5—10%, gæti svo farið að mikill
mjólkurskortur yrði í Reykjavík
í nóvember og desember, á sama
tíma og flytja yrði út mjólkuraf-
Mjólkurumbúðir.
urðir vegna mikillar framleiðslu
yfir sumarið.
Þegar byggt er nýtt mjólkursam-
lag, verður að miða stærð þess og
afköst við það mjólkurmagn sem
mest getur orðið á einum degi á
viðkomandi svæði. Vegna árstíða-
breytinganna á mjólkurframleiðsl-
unni, orsakar þetta að mikill hluti
framieiðslutækja og húsnæðis mjólk
ursamlagsins verða að standa ó-
notað eða lítið notað yfir vetrar-
mánuðina þegar mjólkurmagnið er
minnst. Sama er að segja um vinnu
aflið. Það er ekki þægilegt fyrir
mjólkurbúin að þurfa að ráða nýtt
fólk á hverju vori og segja því
síðan upp að hausti.
Eins og við sjáum af þessu, þá
orsakar árstlðarbreytingin tölu-
verða hækkun á vinnslukostnaði
mjólkurbúanna, samanborið við að
framleiðslan væri jöfn allt árið.
Ekki hefur verið reiknað út á
hvaða tíma árs sé ódýrast að fram-
leiða mjólk. Þetta er að sjálf-
sögðu mjög misjafnt eftir lands-
hlutum og fer mikið eftir hvað
gott beitiland kýrnar hafa á sumrin
og einnig hve mikið er gert fyrir
beitilandið.
Það er að mörgu leyti heppi-
legra fyrir bændur að vera með
mikið mjólkurmagn að sumrinu til
dæmis er mikið auðveldara að kom
mjólkinni frá sér. Samt er óvíst
að mjólkurframleiðslan sé mikið
hagkvæmari á beim tíma. ,
Nokkur mjólkurbú greiða nú um 1
lOm meir fyrir þá mjólk,- sem er
framleidd á haustin og fyrri part
vetrar. Er með því reynt að fá
bændur til að auka haust og vetrar-
mjólkina um leið og -þeir minnka I
sumarmjólkina. Þetta hefur því
miður ekki tekizt nema að mjög !
litlu leyti.
Nautgriparæktarráðunautar Bún
aðarfélagsins hafa tjáð mér, að sam I
kvæmt könnunum, sem hafa farið j
Pétur Sigurðsson.
fram hér á landi þá skili þær kýr
hæstri ársnyt, sem bera á tímabil-
inu nóvember til marz.
Mjólkurumbúðir.
Mikið hefur verið rætt og ritað
um mjólkurumbúðir á árinu og eru
menn alls ekki á eitt sáttir. Ég
ætla ekki að taka neina afstöðu
hér í þessu máli, aðeins benda á
nokkrar staðreyndir.
Mjög erfitt er að finna umbúð-
ir, sem eru hvort tveggja í senn
sérstaklega heppilegar og ódýrar.
Neytendur skiptast alveg í tvo
hópa þegar rætt er um hvort þess-
ara atriða eigi að meta meira.
Hér á landi er nú seld mjólk í
sex tegundum umbúða. Kostnaður
við pökkun í þessar umbúðir er
mjög misjafn. Ódýrast er að sjálf-
sögðu að selja mjólk í brúsum, en
þessi sala hefur minnkað mjög mik-
ið á síðustu árum og mun senni-
lega hverfa alveg innan fárra ára.
Næst koma flöskurnar. Þær eru
einnig á undanhaldi. Þó mun enn-
þá selt mikið af mjólk á flöskum
á Akureyri og Húsgvík.
Þriðju ódýrustu umbúðirnar eru
plast—pokarnir? Þeir hafa reynst
ágætlega á mörgum smærri mjólkur
búum úti á landi.
Lítið eitt dýrari en plast pok-
arnir eru hyrnurnar. í þær var pak
að nær 2.3 hlutum af allri seldri
mjólk og rjóma í landinu síðasta
ár.
Fimmtu í röðinni eru svo hinar
svokölluðu fernur, sem komu á
markaðinn hjá Mjólkursamsölunni
í Reykjavík rétt fyrir jólin. Enn
hefur lítið heyrzt frá neytendum
um álit þeirra á þeim umbúðum.
Dýrustu umbúðirnar eru svo kass-
arnir. Tíu lítra kassar eru nú not-
aðir á Akureyri, Sauðárkróki og
Húsavík. Mjólkursamsalan í Reykja
vík selur mjólk á 25 lítra kössum
til varnarliðsins á Keflavíkurvelli.
Hvaða umbúðir verða í Reykja-
vík í framtíðinni er enn óvíst. í
byrjun desember s.l. skipuðu ráðu-
neytin nefnd til að kanna mjólkur-
umbúðamálið. í þessarri nefnd sitja
fulltrúar frá öllum ráðuneytunum.
Hefur nefndin safnað að sér ýmsum
gögnum, en henni er einkum ætlað
að kanna möguleikana á að fram-
leiða mjólkurumbúðir hér á landi.
Gert er ráð fyrir, að nefndin skili
álitsgerð um málið um næstu mán-
aðarmót.
Skyrsalan — Nýjar umbúðir.
Sú mjólkurvara, sem minnst hef-
ur verið gert fyrir hvað snertir
umbúðir er skyrið. Ætti það þó
að vera kappsmál hjá okkur að
geta boðið þennan þjóðarrétt til
sölu í heppilegum umbúðum.
Mjóikurbú Flóamanna hefur nú
um nokkurt skeið gert tilraunir
með að sía skyrið I sérstakri skil-
vindu og pakka því síðan í bikar-
pökkunarvél. Það sýndi sig því
miður strax, að geymsluþol skyrs-
ins versnaði mikið við þessa með-
höndlun. S.l. haust var byrjað með
tilraunir að nýju og hefur nú fund-
izt ástæðan fyrir áðurnefndum galla
og eru tilraunir á lokastigi. Má
því ætla, að í vor eða sumar komi
á markaðinn í Reykjavík skyr I
plastbikurum. Skyr þetta verð-
ur sennilega svo mjúkt, að óþarfi
verður að hræra það upp. Verður
þetta mikil framför í okkar skyr-
sölumálum og ætti að geta orðið
til þess að skyrneyzlan ykist að
nýju.
Rjóminn og fóðurkálið
Húsmæður í Reykjavík og víðar
á landinu kvörtuðu nú í haust yfir
hvað erfitt var að þeyta rjómann.
Þetta er mjög hvimleiður galli á
rjómanum, sem. mest ber á í á-
ágúst og september—mánuði ár
hvert, en sem erfitt er að koma í
veg fyrir. Talið er fullvíst, að or-
sökin fyrir þessum galla sé sú að
á þessum tíma árs beita bændur
kúnum mikið á fóðurkál, en það
hefur töiuverð áhrif á efnasam-
setningu mjólkurinnar og um leið
á rjómann, sem úr henni er unninn.
Ekki er hægt að banna bændum
að nota þetta fóður, en annað mál
er, að talið er að þessi galli á
rjómanum hverfi að miklu leyti,
ef kúnum er beitt á fóðurkálið að-
eins fyrri hluta dagsins, en seinni
hlutann séu þær á annarri beit.
Væri æskilegt, að bændur kæmu
þannig til móts við neytendur í
þessu máli.
Fyrir rúmu ári kom á markaðinn
í nokkrum löndum í Evrópu sér-
stakur rjómi til að þeyta. Þetta
er venjulegur rjómi, sem blandað-
ur hefur verið með áfum eða áfa-
mjöli í ákveðnu magni. Mesti kost-
urinn við þessa rjómategund, er að
hægt er að hágerilsneyða hann án
þess að hann missi þeytunareig-
inleika sína. Það má því geyma
hann við venjulegan herbergishita
tilbúinn til notkunar í fleiri vikur.
Þessi rjómi mun einnig vera mjög
hentugur til notkunar í sumarbú-
stöðum og á ferðalögum.
Ekki er hægt að búast við að
þessi rjómi komi á markaðinn hér
á landi næstu árin. í fyrsta lagi
er norskt einkaleyfi á framleiðslu
hans, og 1 öðru lagi er dýrt að
kaupa tæki til framleiðslu á því
litla magni sem mundi seljast hér.
Mjólkurflutningar
Á síðustu árum hafa heimilis-
mjólkurtankar komið meir og meir
fram á sviðið í mörgum löndum.
Þessir tankar hafa margt sér til
ágætis. Þeir létta mikið vinnu
mjólkurframleiðandans. Þeir auð-
velda kælingu mjólkurinnar og
auka þannig geymsluþol hennar.
Ekki þarf að sækja tankmjólk meir
en annan hvern dag og sparar það
mikið flutningskostnað. Notaðir eru
tankbílar til að sækja mjólkina og
er magn frá hverjum framleiðenda
mælt í heimilistanknum eða um
leið og mjólkinni er dælt á bíl-
tankinn. Þegar bíllinn síðan kemur
til búsins er mjólkinni dælt beint
á tank í búinu. Þannig sparast
mikil vinna við móttöku á mjólk-
inni.
Aftur á móti er ýmislegt annað,
sem veldur erfiðleikum við að
koma á tankvæðingu. Er þar helzt
að nefna stofnkostnaðinn. Bæði sjálf
ir tankarnir og tankbílarnir eru
dýrir. Gera verður veg heim að
öllum bæjum, sem er fær stórum
tankbíl allan ársins hring. Hver
framleiðandi verður að hafa vel
frágengið mjólkurhús þar sem tank
urinn á að standa.
Hér á landi hefur tankvæðingin
einnig hafi innreið sína. Mjólkur-
bú Flóamanna fær um 20m af
mjólkurmagni sínu frá nær 200
framleiðendum, sem hafa heimilis-
mjólkurtanka. Helmingurinn af
þeirri mjólk sem Mjólkurstöðin í
Reykjavík tekur á móti frá sín-
um eigin framleiðendum kemur frá
heimilistönkum. Bæði þessi mjólk-
urbú stefna að 100% tankvæðingu.
Nokkur önnur mjólkurbú í land-
inu eru byrjuð að vinna að undir-
búningi fyrir tankvæðingu og má
búast við á næstu 5 til 10 árum
verði miklar framfarir í þessum
málum.
Fitumælingar.
Fyrir nokkrum árum var á Norð-
urlöndunum gerð sú breyting á
fitumælingu mjólkur eftir Gerbers
aðferð, að mjólkurmagnið, sem tek
ið er til meðferðar er 10.725 ml
í stað 11.0 ml áður. Sú aðferð sem
hefur verið notuð hérlendis með
11.0 ml gefur of háa fituprósentu
og skekkjan verður þeim mun
stærri þeim mun feitari sem mjólk-
in er. Þegar þessi aðferð með 11.0
ml sýnir 4,0% fitu í mjólkinni, þá
er hin rétta fituprósenta 3.9 eða
0.1 prósenti minni.
Hin nýju mæliglös hafa verið svo
til eingöngu á markaðinum nú síð-
asta árið og hafa því mjólkurbú-
in að líkindum fengið þau, ef
endurnýjunnar hefur þurft við.
Á síðasta ári var því ósamræmi
í fituprósentu bæði á milli mjólkur-
búa og einnig innan sumra þeirra.
Af þessu tilefni lagði Framleiðslu
ráð landbúnaðarins fyrir öll mjólk-
urbúin i landinu að útvega sér hina.
nýju gerð af mæliglösum og taka
upp notkun þeirra frá og með 1.
jan. 1968. Með þessu hyggst Fram-
leiðsluráð koma á aftur samræmi
í fituprósentu bæði milli mjólkur-
búanna hérlendis og milli íslands
og hinna Norðurlandanna, einnig
mun þetta létta alla útreikninga á
nýtingu mjólkurinnar.
Nú munu nautgriparæktarfélög og
búnaðarfélög sem sett hafa sér
nautgriparæktunarsamþykkt, láta
mæla mjólk úr hverri einstakri kú
í mjólkurbúum í hverju héraði. Eru
því líkur fyrir þvi, að sömu mæl-
ingarmenn sjái um þessar fitumæl-
ingar og aðrar á hverju búl og
noti til þess sömu tækin. Má þvi
búast við að eitthvert ósamræmi
Framihald á bl& 17