Morgunblaðið - 20.06.1968, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. JÚNÍ 1968
Kverkfjöll - ævintýralegt landsvæði
stutt spjall við Sigurð Þórarinsson, jarðfrœðing
„Svo þið viljið fræðast um
Kverkfjöll", sagði Sigurður
Þórarinsson, jarðfræðingur,
þegar við hittum hann að máli
fyrir Hvítasunnuhelgina, þá
rétt ófarinn inn að Kverkfjöll
um. „Þau eru ævintýralegt
landssvæði skal ég segja ykk
ur“, hélt Sigurður áfram, „og
verða einhvern tíma vinsæll
ferðamannastaður. Sem stend
ur er bara svo erfitt að kom-
ast þangað.
Nú, það er þá bezt að ég
byrji á því að staðsetja Kverk
fjöll fyrir ykkur. Þau rísa upp
í norðurjaðri Vatnajökuls,
milli Dyngjujökuls og Brúar
jökuls.
Kverkfjöll eru gamalt
keilueldfjall, aðallega úr mó-
bergi, eins og Öræfajökull og
skiptast í tvennt: Kverkfjöll
eystri og Kverkfjöll vestari.
Norður úr gignum gengur
Sigurður Þórarinsson.
Kverkjökull. Hæsti tindur
Kverkfjalla eystri er 1920 m.
hár, en í Kverkfjöllum vestari
er hæsti tindurinn 1860 m.
Kverkfjöll eru því annað
hæsta eldfjall á íslandi — að
eins Öræfajökull er hærri
með Hvannadalshnjúk upp á
2119 metra. í Kverkfjöllum
er landið allt mjög niðurbrot
ið af jökulís og þar er víða
hiti í jörðu.
í Kverkfjöllum eystri finnst
jarðylur alveg upp í efsta
tind, sem er það hæsta, sem
jarðhiti finnst hér á landi.
Þá finnst einnig vottur af
mosa upp á þessum tindi og
er það í mestri hæð^ sem gróð
ur hefur fundizt á fslandi-
Upp í gegn um Kverkfjöll
vestari gengur dalur, Hvera-
dalur, í 1600 metra hæð og
þar er aðaljarðhitasvæðið í
Kverkfjöllum. Þetta svæði er
eitt af fimm orkumestu jarð-
hitasvæðum íslands, en ekki

« *

Séð inn Hveradal í Kverkfj'öllum vestari. Niðri í lægðinni er jökullónið.
er nákvæmlega vitað um
stærð þess. Hveradalur er all
ur sundurskorinn af hverum,
bæði gufuhverum og leirhver
um. Stærsti gufuhverinn heit-
mestu gosin hafi orðið. Sam-
tíma mestu gosunum úr
Kverkfjöllum voru hlaup í
Jökulsá á Fjöllum og er hugs
anlegt, að gosin hafi valdið
þeim. Þá er næsta öruggt, að
smágos hafa orðið þarna á
19. og 20. öld, það síðasta
sennilega um 1930.
Þetta er svona í stuttu
máli það, sem um Kverkfjöll
er að segja. Þó get ég bætt
> >

Nýi gufuliverinn í KverkfjöHum-
ir Glámur og er hann með
stærstu hverum landsins.
Stærsti leirhverinn heitir
hins vegar Kraumur. í daln-
um er líka jökullón og aust-
an við það rís móbergskoll-
ur, en sunnan í honum er
gufuhverinn, sem byrjaði að
gjósa á dögunum.
Vitað er með nokkurri vissu
um allmörg öskugos úr
Kverkfjöllum, eða nágrenni
þeirra, síðan land byggðist.
Ég get nefnt árin 1477, 1655,
1684, 1711, 1717, 1726 og 1729,
en þessi ár má telja, að
við, að undan Kverkjökli
rennur stærsti hveralækur á
íslandi og hefur hann grafið
stóra og langa hella undir jök
ulsporðinum. Eftir þessum
hellum er hægt að ganga
langt inn undir jökulinn.
Það er mjög fagurt í Kverk-
fjöllum, eins og ég gaf í skyn
éðan, og ég er visis uim, að
þaiu verða með tímanum einn
af okkar vinsælu®tu ferða-
mannastöðuim, eins og ég
reyndar drap á í upphafi,
sagði SigurðuT að k>kum.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
LANDLÝSING
ÁRBÓK 1968.
Ferðafélag íslands.
Reykjavík.
FERÐAFÉDAG íslands átti af-
mæli í fyrrahaust. Árbókin fyr-
ir þetta ár er að nokkru leyti
helguð því. Til dæmis er saga
félagsins rakin þar í örstuttu
máli. Skrá er yfir árbækurnar
frá fyrstu tíð. Smágreinar eru
um hvert hinna tíu sæluhúsa
félagsins. Þá vill svo til, að á
eftir þeim fróðleik fer stutt
minningargrein um Jón Eyþórs-
son ,og fellur hún vel saman
með fyrrgreindu efni, því Jón
Eyþórsson var einn þeirra braut-
ryðjenda, sem skópu félaginu
örlög; saga hans sem ferðafélaga
er ekki gizka lítill hluti af sögu
sjálfs félagsins.
Annars er meginefni þessarar
árbókar ekki samfellt eins og
venjulega, heldur blandað, og
ber bókin því venju meiri keim
af tímariti.
Fremst er þáttur um Vopna-
fjörð, og ber sennilega að líta á
hann sem kjarna árbókarinnar,
því höfundurinn, Halldór Stef-
ánsson, er einn höfunda nefnd-
ur á titilblaði.
Þáttur Halldórs er ekki mjög
frábrugðinn héraðslýsingum í
fyrri árbókum, nema hvað hann
er líklega styttri og minnir á
landlýsingu í skólabók.
Þátturinn er skilmerkilegur
og fróðlegur; skiptist í stuttar
greinar; fyrirsagnir skýrar; og
svokölluð minnisatriði ríða hon-
um ekki á slig.
Höfundar stöku árbóka gerð-
ust svo nákvæmir að telja upp
hvern bæ, allt niður í forn eyði-
býli, í víðlendum héruðum.
Staðreyndatal, sem svo er ná-
kvæmt, kann að henta til upp-
sláttar þeim, sem eru nákunnug-
ir fyrir. Hins vegar kemur það
ókunnugum að litlum notum
sem handhægur leiðarvísir. Hall
dór telur hvorki of margt né
of fátt upp í þætti sínum.
Þá er ferðasaga frá Horn-
ströndum, höfundur Einar Þ.
Guðjohnsen. Einar er ferðagarp-
ur .En hann er nýliði í hópi
rithöfunda, og þarf því ekki einu
sinni að afsaka, þó hann eigi
þar ,að vísu, smáspöl eftir að
lokamarkinu.
En þáttur Einars er gagnleg-
ur, af því hann lýsir, hvernig
slík ferð er farin, sem sagt: góð
upplýsing fyrir þá, sem íhuga,
hvort þeir eigi að leggja í slíka
reisu með Ferðafélaginu.
Á eftir þætti Einars fer önn-
ur ferðasaga frá Hornströndum,
og var "erðin, sem þar er lýst,
farin í. i síðar hinni fyrri, sem
Einar segir frá. Einar var leið-
sögumaður í báðum ferðunum,
en Haraldur Matthíasson er höf-
undur síðari þáttarins.
Það kann að þykja einhæft
að prenta þannig tvær sögur af
sams konar ferðum hvóra á eft-
ir annarri í sömu bókinni. En
við lestur þessara ferðasagna
kemst maður að raun um, að
svo er ekki. Einar og Haraldur
sjá hlutina hvor frá sínu sjón-
arhorni. Þættirnir eru því ólík-
ir og spilla ekki hvor fyrir öðr-
um.
Haraldur Matthíasson er bú-
inn að leggja til árbóka Ferða-
félagsins meiri og ef til vill
einnig betri skerf en nokkur
annar maður.
Hann hefði getað skrifað sér
til lofs og frægðar, ef hann
hefði á það stundað. En hann
hefur ekki róið á þeim miðun-
um, heldur unnið undir merki
síns félags. Og þannig hefur
hann ásamt fáeinum öðrum gert
árbókina að eftirsóttu og eftir-
sóknarverðu ritsafni.
Haraldur kann að segja
skemmtilega ferðasögu án þess
að gera sér augljóst far um að
vera „skemmtilegur". Og hann
getur sagt sjálfs sín sögu án
þess að láta bera á sjálfum sér
Ferðafélagið á honum skuld að
gjalda.
Þá er prentuð í þessari árbók
„lítil hugvekja“, sem Sigurður
Þórarinsson flutti á afmæli
Ferðafélagsins og nefnist: Að
lifa í sátt við landið sitt.
Er sú hugvekja „orð í tíma
töluð“, eins og sagt er í formála
bókarinnar, enda þó fátt eða
ekkert sé tekið þar fram, sem
ekki var búið að taka fram
margoft áður. En maður, sem
brýnir fyrir öðrum að lifa í sátt
við landið sitt, ætti sjálfur að
ástunda frið við feðratungu síns
lands og vanda betur málfar
sitt. Hvimleiðar og vitaóþarfar
slettur spilla hugvekjunni.
Þessi árbók Ferðafélagsins er
að vanda prýdd mörgum mynd-
um, þar á meðal nokkrum lit-
myndum. Vafalaust á þeim eftir
að fjölga síðar. Þó svarthvítar
myndir geti verið listilegar að
hlutföllum, er ekki að neita, að
áhrif þeirra dofna, þegar þeim
er stillt upp svo að segja við
hliðina á hressilegum litmynd-
um.
Litmyndirnar í þessari bók
eru augnayndi. Ef til vill er
landslagið í þeim ívið meira
rómó heldur en það er í verunni.
En hvað gerir það til? Er ekki
kannski notalegt, þegar skamm-
degismyrkur grúfir yfir, að geta
þá setzt við þessar myndir og
haft fyrir sér safírblátt haf og
iðjagræna velli og sólbrúnar
fjallahlíðar?
Ferðafélagið byrjar nú
fimmta áratuginn. Á þeim tíma,
sem liðinn er frá stofnun þess,
hefur líklega flest breytzt meira
en það sjálft. Eflaust hefðu
frumherjar félagsins glaðzt hér
á árunum, ef þeir hefðu séð fyr-
ir, hversu ferðalög um öræfi
landsins yrðu brátt almenn. En
vera má, að þeir hefðu óskað
sér, að það gerðist með öðrum
hætti en raun hefur orðið.
Fyrir þrjátíu árum og einu
miður reisti félagið lítið, en
fallegt sæluhús í Þjófadölum,
skammt frá Hveravöllum. Gísli
Gestsson segir í smágrein um
það hús:
„Þegar húsið var reist, var
það trú félagsstjórnarinnar, að
hús þetta mundi koma í góðar
þarfir fyrir þá menn, sem vildu
ferðast gangandi um landið,
enda hefur það reynzt svo, en
hitt sá stjórnin ekki fyrir, að
ferðamenn myndu svo fljótt sem
raun ber vitni missa þeirrar
gleði, að njóta landsins í stutt,-
um áföngum, en leggja göngu-
skóna á hilluna og setjast í þess
stað inn í jeppa til að geta kom-
izt sitjandi að útsýninu, þó það
kostaði að misþyrma bæði far-
kostinum og ósnortinni jörð“.
Hér talar einn úr eldri hópn-
um og saknar sinna góðu gömlu
daga.
Satt er það, gönguferðir ger-
ast nú fátíðari en fyrrum, og má
víst skella skuldinni á fækkandi
vegleysur og kröftugri faratæki.
Er það ekki nokkurs konar ólán
í láni, eða hvað?
Enn má þó fyrirfinna svo
ósnortið land, að um það verði
trauðla komizt nema á tveim
jafnfljótum, eins og ferðasögurn-
ar í þessari árbók vitna gerst
um. Ferðafélagið á því ekki að
skorta verkefni fyrst um sinn.
Og árbókahöfundar eiga mikið
eftir ókannað og óskrifað.
Erlendur Jónsson.
Lögfræðingar!
Nýútskrifaður lögfræðingur óskar eftir atvinnu til
áramóta. Þeir sem vilja sinna þessu leggi nöfn sín
inn á afgreiðslu blaðsins merkt: „Lögfræðingur —
8232“.