Morgunblaðið - 15.10.1969, Page 15

MORGUNIBLAÐIÐ, MIÐMIKUDAGUR lð. OKTÓBER 19S9
15
Nokkur orð um barna-
unglingabækur
Málefni rithöfunda eru nú
mjög á dags'krá vegna ritlhöfunda
þingls siöar í þessuim mánuði og
hókimiennltialkynnin’ga í skólum
landsins. Mér koma þá fyrst í
hiuig ýmsar spunndngar varðandi
barna og ungtlángabæikur, t.d.
hvaða gildi hafa þær, og hver er
sbaða þeirra höfiunda í dag, sem
slíkar bæ*kur ri'ta?
Fyrir lörngu er viðurkennt hjá
öllum menningarþjóðium að les-
efni fyrir yngri kynslóðina beri
íð vanda svo sem kosbur er á.
Börn eiga erfiðara með en fiuil-
orðnir að gneina kjarnann frá
hiitsminu. Allit, sem þau lesa og
heyra hefu.r dýpri og varamlegri
áhrif á þau, en þá sem þroskaðri
eru. Bókmenn.tasmekkurinn mót
ast að miiklu leyti þegar á æsku
árunium. Og að fá.um árum liðn-
un eru uniglingarinir í dag orðnir
feður oig mæður nýrrar kynslóð-
ar, sem tekst þá ábyrgð á herðar
að leiðbeina og velja börnum sín
uim llesefni.
En hvern.ig er þá ástandið nú,
þegar hasarblöðin flæða yfir og
kiámbóikatíakan er í uppsigl-
ingu?
Ég get ekki stillft mig um að
vitna í grein, sem Guðmundur G.
Hagalín skrifaði fyrir nok'kru um
þessi máil, en þar segir m.a,...
Góðu hedl'li gera mörg heimilli sér
grein fyrir, hver voði vofir
þar.na yfir börnu.m þeirra, og
sporna við honurn með meira og
minna virku.m árangri, efitir þvi
sem aðstæður leyfa, en ég leyfi
mér hins vegar að fiullyrða, að
svo er mú komið í þjóðfélagi
okkar, komist flest börn jafnvel
í dreifbýlinu, að einlhverju leyti,
beint eða óbeint, í snertingiu við
þessa vá. Og því enu langt of
fáir og Mtt virkir, sem gera sér
það ljóst, að íslenzkri tungu og
þjóðmieminkngu er steifinit í hætbui,
ef svo verðux frarn haldið sem
nú horfir.“
Sem betur fier koma hér út ár-
lega nokknar góðar barna og
unglingabækuir, bæði frumsamd-
ar og þýddar. >vi er heldur ekki
að leyma, að talsvert af ruisli
flýbur mreð. Á síðusbu árum hafa
margir útgefendur gert sér ljósa
gnein fyrir þeirri ábyrgð, sem á
þeim hvíl'ir og vaindað vail út-
giáfubó'ka sirana. Eimn útgetfamidi
hefuT meina að segja lagt abofn-
tfé í sjóð í þessu skynii. Kenei-
arasamitökin batfa sjóðinn til
varðveizllu, og mun tilgangur
hans að veita viður'kenningu úr-
vals barna og ungMn.gabókum, en
ekiki fjárhagslega'n stuðning til
höfiunda. En hLuitverk sjóðsins er
ekiki síður mikilvæigt og góðs má
af honum. vænta.
Á hinum Norður.löndunum láta
íi-æðsluyfirvöld sig mik'lu varða
þessd mál og veit'a árlega viður-
kenningu beztu barna og ungl-
ingabókunum, sem út koma í við-
komandi landi.
Þá ríkir hér algert vandræða-
ástand hvað snertir lesbaekur
fyrir eldri deildir barnta®kólanna.
>ar eru enn notaðar yfir 30 ára
gamlar bækur. Miki'll fiengur
væri að fá úrval samtíðaitbók-
miennta. Áhuigasamir kiennarar
láita gjarnan duglega nemieindiur í
11 og 12 ára bekkjum annast bók
menntalkynninigair, ræða verk höf
unda og flytja Ijóð þeirra, sögur
og leikþætti. Þettia er vissulega
mjög þroskandi viðlfiangsefni fyr
ir nemendurna, og stuðl.ar að nán
ari tengslum milli lesenda og
höífunda.
Miikilsvert er að kynning á
barna og unglingaibóikum sé fast-
ur liður í námi kennaraefna.
Kennarar þurtfia að vera þeim
vanda vaxnir, að velja lesefni
fyrir nemendur sína og veita
þeim staðgóðar leiðbeiningar í
peim efnum. Hópair nemendia í
Kennaraskóla fslands miunu hatfa
tekið sl'ík verkefni til meðfierðar
u'ndlir átjórm k'enmiaira. Bkki veit
ég hversu víðtæk sú kynning
hefur verið eða hvort hún hefur
farið fram árlega. Kennaraslkól-
inn mun eiga gott safn barna
og unglingabóka, og ihöfðu nem-
endur sýningu á þeim bólk-
um fyrir ndkkrum árum.
Sýnin'gin mun dklki hatfa verið
augllýst sem skyldi svo hún fór
fram 'hjá mörguim.
Ennþá ber allmikið á þeirri
bilhneigiingu hjá eldri kynslóð-
inni a'ð sikipa barna og unglinga-
tókurn laogri sess en öðruim bók-
um. Þ'ebba er auðvi.tað mesti mds-
skillningur og nægir að benda á,
að sumar perlur hi? imisbókmennt-
amna hasfia verið skrifaðar fyrlir
törn, eins og t.d. ævintýri H. C.
Andersen.
Bnn sést þessi „kliassíska" setn
ing í dagbl'öðunum, er rætt er
við útgeflendur og þeir bafa talið
upp væntanlegar útgátfuibækur
sínar . . .“ og auik þess eru nokkr
ar barnabækur". Eftir þessu að
dæmia er eins og ekki ta-ki því að
minniast á sl'ílkar bækur og enig-
uim komi til bugar að ynigri kyn-
slóðin geti átt sína uppáhalds-
höfuinda, rótt eins og þeir full-
orðnu. Þess skal getið sem lofs-
vert er, er á síðusitu árum bafia
sum dagblö'ðin látið rita gagn-
rýni um barna og ung'lin.gabæk-
ur, og eitt þeinra, Morgunblaðið,
hafur fastan gaignrýnenda.
Hvað vi'ðvíkur öðrum fjölmiðl
unartækjiuim en diagblöðunum, þá
hefiur ríkisútvarpið fluitlt alimarg
ar lengri og skemmri sögur eftir
islenizka höfuinda. Einmig hefiur
sjónvarpið farið inin á sömu
braiuit, Iþótt í allibotf litflium miæli
sé.
Hvað er þá að segja um kjör
og viðurkenningu þeirna ritíhöf-
unda, sem sikrifia barna og ungl
ingabaekur. í fiáum orðum sagt
njóta þeir ekki sambærilegrar að
átJöðu að neinu leyti og aðrir
starfsbræður þeirr’a. í grein Guð
nnundar G. Haigalíms, sem ég vi'tn
aði ti'l áðan standa einraig þessi
eftirmániniLegu orð. „Ýmisir höf-
undar, sem skrifað hafia verðmæt
ar bækur handa bör nuim og ungi
íngum, hafa hætt því, beinMnis
af þeim sökum, að þeim hefiur
ekki fundis't verk þeirna að neinu
metið og þá ekki heldur því að
heilsa. að fyrir það væru greidd
sómasamileg ritlaiun, hvað þá að
von væri verðlaiuna.“
Þetta er saninlei'kurinm um-
búðalaiuis. Góðiir uirnglimgabóka-
höfundar hafa hæt't að skrifa
fyrir ungu kynslóðina, og snúið
sér að r.i'tstörfum, sem rmeira eru
metin og betur borgu’ð. Viðbúið
er ef áfnam heldur, sem nú horfi-
ið að fLeiri fari að dæmi þessara
höfunda.
Á undanförmuim árurn hafa
mjög fáir unglimigaibókahöfiundar
fengið listamannlalaium, og aldrei
hatfa þeir hlotið sæti í efri flokkn
uim. Og á því sést bezt hve milkils
rmstnar uniglingabókmenntir eru.
Þetta gæbi ekki gersit hjó neirnni
annari þjóð, sem vill teljast hlut
geng á sviði menningarmála.
í bókasöfnum eru bækur barma
og umglinigabóikahöfiunda mikið
lesnar og lánaðar út. í höfúnda-
s'kýrsluim frá söfnuinium, siem birt
ai hafa verið mó sjá að höfiundar
umiglin'gaibóka eru þar oflartega á
bliaWi, áaamt höfiumdum „kerflimga-
bólka“, sem 'gaigrarýmiemidlur hatfa
nefnt svo, af sinni óskieikulu
smekíkvíiai. Þessar höfiumdiaskýnsl
ur voru hið forvitnilegaista efni
fyrir allan alm'enraing, sem gjarn
an vill fylgjast með vinsældum
höfiunda. En svo kynliega brá við,
að fyrir nokkrum árum stein-
hættu þessar skýrislur að birtast.
Voru vinsæluistu höfiundar bók-
imenmtaþjóðarinnar eklki nógu fín
ir eðfei hvað þurfiti að flela?
Fyrir tveimur árum var stofn-
Armann Kr. Einarsson
aður, sem kuranugt er, Ritlhöf-
uradaisjóður íslands. Eru pening-
ar sjóðsiras greiðslá fyrir höfunda
rétt vegna afnota af bókum í
söfnum lia.ndsins.
Nú lyfltist brún hirana fyrr-
nefndu höfiumda, sem settir höfðu
verið hjá við styrkveitimgar und
angenginna ára. Nú hlaut þeirra
vitjunar tím'i að vera kominín,
Hverjar urðu svo staðr'eyndirn-
í r? Tvær úthlutanir hafa farið
fraim og úfihlutað samtals á aðra
milljón króna tiil níu höfunda. En
nú bregður svo umdarlega við að
vinsælustu höfundar bók'aaafn
anna gteymiduiSt.
Ég get ekki stillt mig um að
vitna í viðtöl, sem Mbl. átti við
raokkra rithöfiumda um síðustu
úthiutun úr Rithöfuradasjóði ís-
lands. Jón úr Vör segir m.a.
„Ei-nkum er ég mótfaUinn þvi
toppmannaisjónanmiði, sem len.gf
Liefur verið hér ríkjandi, að það
séu alltaf sömu rithöfundarnir,
eem laun og viðurkiennimgu
hljóta, jafnvel þótt ég verði oft-
ast að játa að þeir séu góðs mak-
legir. Eins og n.ú er ástatt eru
. margii ágætir rithöfundar settir
hjá áruim saman. í stað þess að
ræta þeim það upp, er enn bætt
við þá, sem bezt var gert við
áður. Þetta tel ég með öliu óverj-
aradi“.
Xndriði G. Þorsteinsson segir
m.a. „Ég vil lífca henda á það,
sð innan rithöfundasamt'a'kanna
hljóta alM.r rithöfumdar að vera
jafmgóðir, hvað svo sem skoðun-
um einstaklin.ga líður, og vil ég
vara við því, þegar listamienn
sjálfiir úthlrata fé til félaga sinna,
að þeir láti nokkurs staðar koma
fram hið minnsta mat, annað en
hið félaigsl’ega".
Þetta eru vissulega orð í tíma
uöluð, sem vert er að gefa gaum.
Kjarabarátta rithöfunda hefur
verið erfið og heran.i er ekki lok-
ið. En höfundar verða jafmframt
að gæta þess, að hópar eða ein-
staklingar inn.an samtaka þeirra
verði ekki afskiptir rraeð öilu.
Svo framarlega geta rithöfurada-
sarratlökiin verið sterk úit á við, að
iranam þeirra rífcá fuilll samistaða
og ákilniragur.
Þá er aö geta þess, að fyrir
ötulá baráttu rithöfuindaisamtak-
•arana heflur loks teflcizt að fá
raokkuð fé till starfssfyrkja rit-
höfunda. Formaður raefndar þeirr
air er úitíhhiitar startfsstyirkjuinum
var fuMitrúi í fræðsliumáliaskritf-
stotfurani, mú í miemmitamiáliaráðu-
raeytinu. Má því ætia að miaður,
-sem er svo náteragdur fræðslu-
iiraálranum hetfði baniraa- og uragl-
iragabökahöfumdia ofarlega í
buga. Nú bafur fyrsta últlhliutum
úr þessum sjóði farið íram. En
■aflit ber að saimia brummi, uragl-
iragaibó’kahöfumdair eru efleki með,
frefloar en tfjimri da’giran.
Ég spyr í graindateysi: Hversu
liemigi á að sniðgaraga banna - og
umiglingabókahöfumda?
Fróðlegt er að skyggnast til
Norðurlandarana hvað varðar
kjör og viðiu'rbenni'jngu unglimga-
hókahöfuinda. Þar veita bókafor
l'ögin ártl'ega há verðlaum fyrir
góðar barna og unglinigabækur.
Útkoma slíkra bóka þykir þar
ekki minni bókmiennt'aviðburður
og um bók handa fullorðnum
væri að ræða, Eirnmig hatfia féilög
og eirastaklingar stofnað gilda
sjóði til að styrkja þessa þýðing
armiklu scarfsemi á sviði upp-
eldis og menningarmála. Frænd-
þjóðir okkar hafa fyrir löngu
skilið og metið að verðleikuim að
úrvalsefni er grur.dvaliiarskil-
yrði til mótunar bókmennta-
þroska hinnar uippvaxandi kyn-
slóðar.
Árlega tökum við íslendingar
þáitt í bófcmennbaisamkeppni Norð
urlaradaráðs. Vagna sérstöðu varð
andi tumgu ok'kar, fá ísLenzkir
höfundar, sem verðuigt er, styr'k
af ríkisfé til þýðimgar bóka sirana.
f tilefni
rithöfunda-
þings
í Danmörku er úbhlu'tað mjög
eftirsóttum verðlaunum fyrir
barna og unglingabókahöfundia,
hinum svo'kölluðu H.C. Ander-
'Sen verðlaiuiraum. Aldrtei hetfur ver
ið veittur styrkur til þýðinga
unglingabáka svo ísl. rithöfumid-
um væri gart kleifit að taka þátt
Framhald á bls. 17
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Hvaö er skáld?
Lúðvíg T. Helgason:
HLEKKJAHLJÓMAR.
Ljóð og stökur.
Útgefandi: Ögn.
Reykjavík 1969.
LÚÐVÍG T. Heligason var iraraam
við tvítuigt þegar hairan ga-f últ
íyrstu fljóðabók sáraa: Hriragdairas
hiaiminigjiummiair. Nafin bókariranar
er SkemmtilHegit og samia er að
segja um maifinið á nýnri ljóða-
bók eftir Lúðvíg, erada þóltt
mieiri álvara náði þar iflerðiirani.
Þe'ssi bók, sem iraum vera fyrsta
Ljóðaibóik haustsiras, heiltár
HHiekkjahljóiraar, er smielkflclega
igetfin út og árn aíMs jrfirlætis.
HBekfcjiahljómiar er ein þeiinra
bóka, sem veigameiri og heimitu-
tfrteikari bæflcur vífcjia tiðum tál
hliðar. Lúðvíg er gotit dæmi um
hiraa tfrægu Skáfldákaparþöraf ís-
te'radiniga, löragum m'airtgna tii a@
tjá huigisarair sáraar í buradirau mélli
og öbumdrau, enda þótt þeim virð-
ist efltiki liggjia mieina á hj'airtba em
öðmum. Ég verð að viðiurkemraa,
að ég hetf samúð með slkáldum atf
þessari gerð, eiras og ég til dæm-
iis get ekki séð raéitt aithuigaverlt
við að ’aflllir iraáli og efmi tifl sýra-
iraga eigi þeir 'kost á þvi. Em það
sem vákti altlhyg/li mímia á Ljóða-
bök Lúðvígs var að í hemmi er
að tfiraraa fláein ljóð, sem gefa till
kynmia að hainm leitar eigim tóns,
em að finma sér amdrtúmislloft við
hæfi. Þrátlt fyrir áhrif úr ýirasum
áttuim, er þvi ekki að mieita að
pensóraraleig neyrasflia og eimlæg
viðteitni koma Lúðvíg tiil hjálp-
ar; horaum 'tieflcst stumdum að orða
ihu’gsun sínia atf þeirri hógværð,
sem velcur tíiltrú lesamdams.
Fyrsta ljóð bókariranar, Amd-
stireymi, gæti verið upphatf mum
kjairmmieiri bókar en Hlekkja-
hljóma; Skáfldimu heppraast þessi
smágerða myrad:
Stundum er stonrraur
stendur á váraga,
vil ég þín vitja
viraur, og gleðjiaist.
Smáfiuigll í finosti
filögriair um hj ar.niið.
Stetfmulaus starir
í sbormiran og bíður. —
Ástafljóð Lúðvígs bena um otf
svip liðiras tómia. Hamm yrkir til
dæmis uim ást, sem er „áfiemg
sem vín“, oig taliar um „taumliausa
þrtá“ að hætti þeinra ákáLda, sem
nú eru ÖM, eða komin á gnafar-
balkkanin. Sama er að segja um
tféfiaigs'leigu íjóðin; í þeim ribir
a'radi, sem var afl'geragur á kneppu-
áruraum „seelii". Skáldið ræðst
gegn kúguinum þessa heims, boð-
ar laiuðvaldinu feiigð og loflsyragur
örteiganm. Eigi banáttiuljóð atf
þess.'u taigi að taila tiil lesamdams,
þartf að bneyfta um aðtferð.
Lúðvíg er eragimn spámiaður og
honium fer ekki vel að tiala spá-
iraammilega.
Stökur Lúðvígs vekja ekki fior-
vitni veigraa þess a@ haigrraæLsika
hans er Mtil. FLestar þeirria enu
otf léttvægar til að eiga eriradi
í bók. Eim þeirra fj'áLlar um hamm
sjál'tfam og flijóð'agerðiraa:
Samivislkain er bl'á og bleik
alf blygðium, erada von':
Gl'eymdi sér við ljóðaiteik
Lúðvíg Hieiligasoira.
Lúðvíg T. Helgason
í Hlelkkj’Ehljómum eru Ijóð,
sem eiras og fyrr segir bera votit
um að Skilmirag'ur Lúðvígis á ljóð-
rænmi tjániimigu fer vaxamdi. í
ljóði, sem hamm n.eifnir Skáld,
kemur hamm rraeð Skýrimigu á eðli
ákáldskapairinis, eflcki finramilegia,
en viðuraaradi stefirausfcrtá fyrir
hamn sjáfltfam:
Hvað er skáld?
Sfcáld er l'ind
Ljóða og draumia.
Hvað er Ijóð?
Ljóð er mynd
úr misnrasiras beimjL
í hirarai djúpu ljóðaflimd
lifir heimsins myrad.
Á Xjóðailirad Lúðvígs T. Helga-
soiniar eftir eð dýpka?
Jóhann Hjálmanson.