Morgunblaðið - 29.04.1970, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. APRÍL 1970
Athyglisverð ræða Birgis Kjaran um náttúruvernd;
Náttúrunni má ekki fóma á
altari lífsþægindanna
— náttúruvernd er lífsvernd
manneskjunnar sjálfrar
— ÖLL náttúruvemdarstarf-
semi hér á landi er enn á byrj-
unarstigi, en þó er þjóðinni að
verða æ ljósara að samskipti
mannsins við náttúmna eru mik-
ilsverð og menn þurfa í senn
að nýta landið, að rækta land-
ið, að græða landið, að klæða
landið og vemda landið og nátt-
úm þess.
Þannig fórust Birgi Kjaran
orð í lok merkrar ræðu um nátt
úmvernd er hann flutti á Al-
þingi í gær, er hann mælti fyrir
fmmvarpi til nýrra náttúru-
vemdarlaga, sem menntamála-
nefnd neðri deildar flytur að ósk
menntamálaráðherra. Er frum-
varp þetta samið af nefnd er
ráðherra skipaði 28. júní 1968 og
í henni áttu sæti: Birgir Kjaran
formaður, Benedikt Gröndal,
Eysteinn Jónsson og Gils Guð-
mundsson.
f ræðu sinni fjallaði Birgir
Kjaran um samskipti mannsins
við náttúrana frá mörgum sjón-
arhólum. Sagði hann í ræðunni
að mjög illa hefði verið búið að
Náttúruveradarráði á umliðnum
áram, en áhugi og skilningur al-
mennings á náttúravemdarmál-
um færi vaxandi. Þá sagði Birg-
ir, að náttúruvemd gæti beinlín-
is verið efnahagsmál íslendinga,
þar sem aukning ferðamanna-
straums hingað til lands væri
háð því að náttúra og náttúra-
fegurð landsins fengi að halda
sér óspillt.
Fer hér á eftir ræða Birgis
Kj-arans:
Það hefur fallið í minn hlut
að fylgja úr hlaði frumvarpi
þessu, sem menntamálanefnd
flytur að ósk menntamálaráð-
herra.
„Frumvarpi til laga um nátt-
úruvernd", sem er 228. mál deild
arinnar og prentað á þingskjali
nr. 617.
Tiíldrög málsins eru þessi, sem
um getur í greinargerð frum-
varpsins:
Þann 18. apríl 1968 var sam-
þykbt á Alþingi eftirfarandi
þingsályktun um náttúruvernd,
friðun Þinigvalla og þjóðgarða:
„Alþingi ályktar að fela rík-
isstjórninni að láta endurskoða
lög nr. 59 1928, um friðun Þing-
valla, og lög nr. 48 1956, um
náttúruvernd, og semja fyrir
næsta reglulegt Alþingi frum-
varp til nýrra laga um náttúru-
vernd, friðun Þingvalla og þjóð-
garða. Endurskoðunin miði að
því að auka náttúruvernd og
au/ðvelda almenningi aðganig að
heppilegum stöðum til útivist-
£ir og náttúruskoðunar. Einnig
veirði veirlk- og vaidsvið Nátt-
úruverndarráðs og Þingvalla-
nefndar skilgreint sem gleggst.“
Með bréfi, dags. 28. júní 1968,
skipaði menntamálaráðherra
nefnd í tilefni af þingsályktun-
inni. í nefndina voru sikipaðir:
Birgir Kjaran, formaður, Bene-
difct Gröndal, Eysteinn Jónsson
og Gils Guðmundsison.
Nefndinni var þegar í upp-
hafi ljóst að um mikið og vanda-
samt mál var að fjalla, sökum
þess að íslenzk náttúruverndar-
löggj öf byggðist á ærið gama/lli
og aið sumu leyti úreltri löggjöf
eða „Lögum uim náttúruvennd“
tfrá 7. apríl 1956. Þótt þau
hafi sem frumsmíð verið góðra
gjalda verð og að nokkru þjón-
að sínum tilgangi, þá voru þau
orðin harla úrelt miðað við
nýja tíma og staðhætti.
Starfstími n'efndarirunar hetfur
e.t.v. orðið lengri en æskilegt
hefði verið, en mér er þó nær
að halda að hún verði ekki sök-
uð um starfsLeysi, heldur hafi
firökar valdið að hún vildi vanda
til verks síns og afla sem fyllstra
gagna og upplýsinga áður en hún
fuilmótaði viðhorf sitt og um
svo veigamikinn lagabálk var að
ræða. — Sem formaður nefnd-
arinnar leyfi ég mér að láta í
ijósi, að enda þótt ég sé ekki
sérlega þingreyndur maður, þá
hefi ég ekki unnið önnur störf
ánægjulegri á vegum þessarar
háttvirtu stofnunar né notið
meiri samhugar nefndarmannia,
þótt úr öllum flokkum væru skip
aðir, og vil ég þakka það.
Þar sem um mjög sérhæfa lög
gjöf var að fjalla taildi nefndin
þegar í upphafi nauðsynlegt, að
afla sér aðstoðar kunnáttumanna
og hygg ég að þar hafi sérlega
vel tii tekizt. Sem ritara, fram-
kvæmdaistjóra og fræðilegan
ráðunaut réði hún dr. Guðmund
Sigvaldason jarðfræðing, sem
trúlega á mestan þátt í efnis-
legri meðferð málsins og hug-
myndamótun. Sem iögfræðiieg-
an ráðgjafa réði nefndin Ragn-
ar Jónsison hrim., sem þegar
hafði áður baft töluverða reynslu
af réttarstöðu náttúruverndar-
mála hér á landi, sem málsvari
Náttúruverndarráðs íslands í
nofckrum ágreinings- og samn-
ingsmálum.
Störf nefndarinnar fólust í
gagnasöfnun og úrvinnslu er-
lendrar löggjafar, viðræðum og
fundum með íslenzk almanna-
samtok, sem láta sig þessi mál
nokkru skipta og viðræður við
íslenzka sérfræðinga á þeim fjöl
mörgu sviðum, sem þessi mál
koma við, beint og óbeint.
ÆSKILEGT AÐ MÁLIÐ SÉ
KYNNT OG KANNAÐ
I svo veigamiklu máli sem
þessu, er ekki annað eðlilegra
en að skoðanir í einni nefnd geti
verið deildar um einstök atriði,
en leitazt var jaifnan við að
finna þann meðalveg, sem sam-
staða tækist um. — Enginn
nefndarmanna kann því að vera
alls kostar ánægður með sam-
eiginlega niðurstöðu í smáatrið-
um og hverjum frjálst að bera
fram sínar breytingartillögur.
Þá er og nefndinni ljöst, að þesisi
mái koma svo víða við hags-
muni og . óilíkar hugmyndir
manna, að ekki er æskilegt að
rasa um ráð fram með sam-
þykkt þeirra, heldur skynsam-
legra að þingmönnum gefist
nokkur tími til að skoða þau og
ráðfæra sig við umbjóðendur
sína um efni frumvarpsins. —
Ný náttúruvemdiarlöggjöf er
nefnilega nokkurs konar stjórn-
arskrárfrumvarp um forvöltun
Xandsins, sem þessi þjóð byggir.
Hins vegar er því ekki að
leyna að þjóðinni má vera tölu-
verður metnaðuir í að slíkt frum
varp skuli lagt fyrir Alþingi á
árinu 1970, sem Evrópuráð hefur
helgað náttúruvernd undir kjör-
orðinu „MaðuTÍnn og náttúran".
— Er mér persónulega kunn-
ugt um að vinna að þessu frum-
varpi hefur þegar vakið athygli
víða um lönd og með framgangi
málsins fylgzt af áhuga af framá
mönnum vísinda og stjórnmála
ekki einungis í Evrópu, heldur
í flestum heimsálfum, ekki sízt
vegna þess að fjölmargar aðrar
þjóðir standa nú í sömu spor-
um, — endurskoðun löggjafar
sinniair um venndun niáttúrunnar
og umhverfi manmsims, — og þeir
sem masasjón hafa fengið af
frumvairpi okkar, telja þar margt
geta verið þeim stoð í sínu starfi.
Um gerð frumvarpis'ims sikial ég
ekiki fjölyrða. Það sikiptiist efimis-
iega í 8 miegin kapítuia og 38
igreinar. — Kann að meiga um
það deila, hvort ekki liefði verið
bæigt að móta þesisia löggjöf í
styttra miáli, en nefnidammiönnum
reyndist það ekki gerlegt, efcki
sSzt veigmia þesis að þeir tiöldu sér
bera sikyldu til ekki edniungiis að
benda á hvað vemda bæri og
hvernáig, hieldur oig að ekki væri
ábyrigt alð varpa fram slífau stór-
máli að þedrra dómi án þesis að
einhver ábendinig væri um það
gefiin, hvennig taknia skyldi afla
til þesis að stainda stnaum af
þeim kostnaði, sem af nýbreytn-
inni myndi óhjákvæmiiiega hljót
ast. — Það sfcal þó fús'leiga játað,
að nefndimni gakk hvað erfiðast
við að finrna tekjuistofna til þess
að stamdia umdir þassium kiostmiaði,
svo mj'öig sem allar slíkar lindir
haifia áður verilð gramnskoðaðar
og tæmdiar af kuinmáttumiönnum
á því sviði. — Nefndimni er því
siá þáttiur tillagnianma ekkert
kappsmál. — Aðial'atriði að
hemmiair miati er, að miauiðsynlagria
fjiármumia, sem hún telur siig
hafa áætlað m.jöig varleiga, sé afl-
að með eirnu eða öðru móti.
Skal þá efná frumwarpsimis rak-
ið í stórum dráttum:
TILGANGUR LAGANNA
Með vilja er hiuigtakið náttúru-
vernd ekki sérlega skilgreint í
frumvairpimu, söfcum þeisis atð það
er nokkuð í þróun. Þó er í grein-
argerð frumvarpsins gerð tál-
ramn til þess að skýra það í
stórum dráttum og eimhverju
verður reynt við að bæta í þess-
ari framsöguræðu til frakari
glöglgvumiar.
í 1. gr. seigir svo um „Hlutverk
náttúruverndar":
„Tilgamigiur þessara laga er að
stuðla að sajmiskáptum mianmis og
náttúru, þannig að ekki spillist
a0 óþörfu líf eða land né rneng-
Lst sjór, vatn eðla .amidrúmsloft.
Lögin eiga að tryggja eftiir
föingum þróun íslenzfcrar náttúru
eftir eiigin lögraálum, en vemd-
uin þess, sem þar er sérstætt og
söguieigt.
Lögin eiiga að auðvelda þjóð-
inmá umgemigmá við náttúru lands-
ilns otg aiulka kymrnii iaf banni“.
YFIRSTJÓRN
NATTÚRUVERNDARMALA
í 2. gr. er yfirstjóm náttúru-
verndarmála falin mienntamála-
ráðumeytinu, er það oig svo siem
verið hefur, enda þótt sium mial
sem skyld eru náttúruvemd, séu
og verði eftirleiðciis, þótt þetta
frumvarp verði að lögturn, verk-
svið anniarra ráðumieyta af gild-
um ástæðium í bili. — Þó er það
persómuleig skioðun miín, að stefna
beri að því að saimieimia sem flest
þesisara ver'kefna undir náttúru-
vemdairráð, ef því verður ætlað
það valdsviíð, sem frumvarp
þetta gerir ráð fyrir.
NATTÚRUVERNDARÞING
3., 4. og 5. gr. frunwarpsins
fela í sér gerbneytimgu á skipun
náttúruvemdarráðs og skipulagn
ingu náttúruvemdarmála í lamd-
imu. Sérstakleiga ber þar að
niefma tilkomu náttúruvenndar-
þiniga. Og allur andi þeirra er í
senn að gera aknienrainig virkari
og áhrifamieiri í náttúruvemdar-
málum ein verið hefur, sem og
að haf a sem bezta samvininu við
þá embœtitiismjenm, stofinamir og
félagssamtök, sem ýmist fjalla
um rammsóknir iandgins, þar mieð
talið gróður þesis, j'arðfræði,
lofibslaig, valllrusiföll, haf og liamd-
gnuinn, firá lífitfeeðlilieiguim sá'ómiar-
mi'ðum, efinabagsiegum oig fagur-
fræðilegum sjóniarmiðum þjóðar
iinnar, — sem e.t.v. rnætti þó
segfjia einfialdlegast fré maninleig-
um sjónammiðum.
Um einisitiakar gneiniar mætti
fjölyrðia, en þær eru það ýtaæ-
laga skýrðar í igreinangerð
afð ég mun reyna að fiara svo
fljótt yfir sögu, sem auðið verð-
ur.
Eitt mieigin atriöi frumvarpisins
er þó það að gera Náttúrurvernd-
arráð að fastmótaðri stofnun en
verið hefur, skapia því betur
slkilgreiiint verksvið en gömlu lög-
iin gerðu oig sijá því fyrir tekjum,
sem til þessa hrökkivi.
NATTÚRUVERNDARRAÐ
OLNBOGABARN
Eins og sakir sitamdia er Nátt-
úruverradairráð nánasit húsvillt
oXnitaogabam, sem reikið er af
ábuigamömmium þóiknumairlítið. —
Frumskilydðl þasis að náttúru-
vertndarm/ál hér komist eitthvað
áleiiðiis er, að til þeirria sié veitt
meira fé. Að þeirri hlið málsins
veirður síðar vikið, en strax má
þó igetia þesis, að hér á iamdi er
aðeiins varið bnoti úr hunidraiðs-
hluta rífcistiekna til náttúruivemd
■ar, þar sem í öðrum löndum
nemur framlaig ríkis sumsstaðar
í einu eðia ö'ðru formi 3—5% rík-
istefcn/a auk þess sem frá edn-
staklingium og fyrirtækjum kem-
ur. — í þessium tillöigum er ekfci
fairið firam á nieitt bruðl eða of-
nauism, aðeiims óslkiað eftir föstum
takju'stofini, sem geri Náttúru-
vermdarráðd fært að komia sér
fyrir með starfsemii sánia í hóf-
legum húsiakynnium t.d. tvekniuæ
hierbengjum, ráða framkvæmda-
stjóna oig skrifstofiuistúiku eða
miainn og gneiða nauðisynleglan
ferðiafcostniað fjrrir framfcvæmda-
stjóna eða aðra fiaigmenn tdl at-
hiuigunar á nauðsyniegum nátt-
úruivemdarmiálum, Þá og gneiðsl
ur til þjóðgiarðsvarða þeirra, er
stofinað kiainn að verðia til og fald
ir verðia umsjá Náttúnuvemidar-
ráðs.
Það er öfigalau'st siagt íslenzku
þjóðfélagi hneysa, hvemig nú er
búið að stjóm ís'lemzkrar náttúru
vermdair. Siamiaisltiað á hún enigan,
en hefur ferogilð að halda fundi
sínia í þröngum húsakynmum
Náttúrufræöáistofnun'arinnar,
bréfiaisfcriftir, iinnlenidar oig eriend
iar, sem eru miklasr, hafia verið
urnniar í sjálfboðiavi'nnu. Nýlega
hefiur v'erið fceyptur einn sfcjicda-
skápur fyrir mjöig m/erkiieigt
sfcjiala- og bréfaisiafn stofnainar-
innar, mótitaka, leilðlsiaigia oig risna
í samibamidi við kiomu erlendra
gesta, fræð'hnannia og áhrifia-
miamn.a í alþjóðlegum náttúru-
vermdiarstofinumum, svo siem
Náttúruvemdarnefndar Evrópu-
ráðs, World Wildlife Founid,
baimsfræigna sérfræðinga, svo
siem Peber Schottis oig Rippleys
hefiur ým,iist verið greidd úr
pyngju niefind'armain.nia sijálfra,
eða verið leyst mieð góðviljialðri
aðsitoð fyrirtækjia, svo sem Flu'g-
félagis ísiands o.fl. — I slíku er
eklki bæigt að ætla möninum að
stamda til lengdar þótt huigsjóma-
mernn séu á þessu sviði, enda
akki eðlileigt .Næigileigt er að þeir
eyðd drjúgum vimmutímia siínum
til þessiana verka kaiupliauisit, þótt
þeár þurfi ektoi að bonga irueð sér.
TENGT FERÐAMALUM
Miki'ð er nú rætt um íslemzk
ferðamál og hyggja siumir á að
þar muni verða um arðvænleigam
atvinmuveig að ræða; er þar rmest
Birgir Kjaran
rætt num fariaosti, þjónuistu og
hótelrýmii. Ekfci skal lítið úr
neinu af þessu gert. En ferða-
mianniastraumur til Islamids verð-
ur skamnwimn tekjulinid ef ferða
lanigamdr fá ekki ósfcir sínar
uppíylltar, en þær eru ekki ein-
umgiis sæmileigur gistiaðbúmaður,
bieldiur öllu fremur að sijé óspillt
mieyiand. Að undanfiörnu hefur
straumur Norður-Evrópuibúa og
Amieríkumiannia leigfð mjöig til
isuiðlægna landia, MalXorcia, Kamari
eyjia, Kýpur og iandainmia við
Miðjiarðarhaf. Nú hafa flestar
ferðaskrifstofur þá sögu að sagja,
að þeissi markaðUir sé all mett-
ur oig hiuigur ferðialanganna hafi
sniúizt til norðurs. Ofarlega séu á
bauigi ísland, Grænland, Alaska
cug jafinvel Færeyjiar og eyjiaklas-
arnir við strandur Bretlands.
Því er þassiuim ferðamálium hér
isikiotið inn í, að það er trú miín,
aíð með skynsiamleigium hætti
mieigi gena íslamid að íerðamianna
lamdi, og sú teikjulind kunni að
getia orðið jafn arðgæf og ýmis-
koniar stóriðjia, en stofnfcostnaiður
og fjárfeisiting miinmá, en á hinn
bóiginn laumatekjur almeninimgs
meiri og jafn dreifðari um lamd-
ið en af ým,sum staðbunidnum
stórfyrirtækjum að þeim ólöstuð
um. En umdirstaðia þesis að ís-
land varöli í bráð oig lenigd fierða-
miannaland er náttúra og mátt-
úrufieigurð iandisinis og þar er
náttúruvemdin bezta haldreipið.
Ég leigg því ekki áherzlu á nátt-
úruvernd þá, sem frumiarp þetta
á að miða að sem tilfinnimiga eðá
hégómamál, heldur engu að síð-
ur beinf sem efmiahagismál.
Og rauniar sraeiritia máttiúru-
veimdarmiáiiln fleistia þaatitd mianin-
legs l'í'fs. Þar gætiiæ efcki eimiunig-
is fiagiunfiræðileigna oig efinahags-
leigna sj'óniarmiiðia heldiur enigu
siíðuir fiéiagsliegra, sáiriænma, víis-
indialegana, heilbriiigðlisiagria, miamn
linigarlqgma, uppeldis'legria,’ þjóð-
leigina og jiafinvel pólitíiskra sij'óin-
arimilðia, því að það þairlf ialð
vennida nétltúrujnia fyrliir miamnlinin
og fyriir miamnlinlum, lelklkd aðeiinis
veignia óklkair sem lifium í dag
beldur kaniraski öliu fiuemur
vegna komiaradi kynrslóðia,
ALÞJÓÐLEGT VIÐFANGSEFNI
Nátltiúnuvarind er alþjóðiegt
viiðlfiainiggeifnii og imiöngum erifílðara
'en ofckuir safcti aið vera það. >—
Að isiögn, fj'ölgair miaminfióikiinu í
héilm/iimum uim 2'00 þúsiuinid á sól-
airibriing. íbúaltala jiarðar var á-
ætluð .árálð 1060 2300 miilljóiniir,
1965 var húin 3200 milljólnliir og
ániið 2000 er glizkað á að jiairlðar-
búar verði um 7400 •miilljóiniir. —
fslanidliingar eru firjóisöm þj'óð og
fæ'ðiinigainpróisienta öin hin hæista
í Evrópu eðia til j'afiraaðar
2—2,6%. Þá miurn. og dániartalan
yena éin hin lægsitia eða 0,7%.
fsleinidliinigum fjölgar þvi 'tlil jiafira-
aðlar árlegia uim 2000—2500
mianinis, etf 'eklki er tefcið flillilt
til útflutinlings eðia 'inmiflultiniiinigs
fóiks. Því er efcfci óiseminiileglt alð
mieð svipaðird þnóuin getii ifcala
lanidsmianmia ániið 20l00 veirði fcom-
iln upp í 376 þúsuud ef .elkfci 400
þúsiuinid. Að þessu styðlur og ,að
mieðalaldiur fióikis leinigdiislt og
iruun nú vema 72—73 ár og eldfflst
þar kveinþjóðin betuir.
LÍFSVERND
MANNESKJUNNAR
SJÁLFRAR
Aukiinin, fólksfjöldli, bæitfcar
islaimgölnlguir og slkiemmirii viininiu-