Morgunblaðið - 26.08.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNRLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26, ÁGÚiST 1970
MORGUNBLADIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 1970
15
Útgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveirvsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttasljórj Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjórí Ami Garðar Kristinsson.
Rttstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Simi 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Askriftargjald 165,00 kr. á mánuði innanfands.
I lausasöhi 10,00 kr. eintakið.
GEGN VERÐBÓLGU
ýðingarmesta viðfangsefni,
sem nú blasir við í efna-
hagsmálum landsmanna er
að tryggja launþegum til
frambúðar verulegar kjara-
bætur og treysta jafnframt
rekstrargrundvöll atvinnu-
lífsins, sem augljóslega er í
mikilli hættu vegna hækk-
andi tilkostnaðar. Jóhann
Hafstein, forsætisráðherra,
gerði þessi mál að umtals-
efni í viðtalinu við Morgun-
blaðið sl. laugardag er hann
fjallaði um viðræður ríkis-
stjómarinnar við forráða-
menn verkalýðs og vinnu-
veitenda. í þessu sambandi
sagði forsætisráðherra: „Ég
kvíði ekki, að þar sé ekki af
heilindum gengið til verks af
hálfu allra aðila og ríkis-
stjórnin mun af sinni hálfu
leggja kapp á framgang
þeirra athugana, rannsókna
og tillögugerða, sem stefnt er
að, TVennt skiptir megin-
máli: annars vegar að laun-
þegar haldi þeim kjarabót-
um, sem þeir hafa fengið,
þ.e. um 21% kaupmáttaraukn
ingu miðað við 1. september,
og hins vegar að tilkostnaður
atvinnuveganna vaxi ekki úr
þessu með þeim hætti, að það
lami framleiðslugetu þeirra
og afköst. Forsvarsmenn
launþega og vinnuveitenda
skilja þetta fullvel, en ég
veit, að þeir ætlast til þess af
ríkisstjóminni, að hún bendi
á úrræði eins og henni er
líka skylt. En þá eigum við
einnig rétt á því, að þessir
aðilar leggi sig fram um að
leysa vandann.“
Þegar er kjarasamningar
höfðu verið undirritaðir sl.
vor varaði Morgunblaðið við
þeirri hættu, að ný verð-
bólgualda gæti hafizt vegna
þess, að launahækkanir
hefðu farið vemlega fram úr
gjaldþoli flestra atvinnu-
greina. Ríkisstjórnin beindi
einnig fljótlega þeim tilmæl-
um til Alþýðusambands Is-
lands og Vinnuveitendasam-
bands íslands, að þessir að-
ilar tækju upp viðræður um
leiðir til þess að koma í veg
fyrir þá verðbólguþróun, sem
virtist óumflýjanleg.
Þessi almannasamtök tóku
tilmælum ríkisstjórnarinnar
vel og sýndi það eitt, að þau
gera sér grein fyrir hættunni.
Sannleikurinn er nefnilega
sá, að áhrif víxlhækkana
kaupgjalds og verðlags verða
þau ein, að kaupmáttur laun-
anna fer lækkandi en til-
kostnaður atvinnuveganna
hæ<kbandi og þess vegna sitja
báðir aðilar eftir með sórt
ennið.
Það hlýtur að auka trú
manna á það að takast megi
samstaða um viðnám gegn
verðbólgunni að aðvaranir
berast nú úr ólíklegustu átt-
um. Þannig lýsti Þjóðviljinn
því nýlega yfir í forystugrein,
að kjarasamningarnir, sem
gerðir voru í vor hljóti að
leiða til „buHandi óðaverð-
bólgu“ og verða þau ummæli
blaðsins ekki skilin á annan
veg en þann, að aðstandend-
ur þess séu reiðubúnir til
þess að styðja allar nauðsyn-
legar ráðstafanir til að
koma í veg fyrir að svo illa
takist til. Þegar Alþingi kem-
ur sarnan í haust verður það
mikilvægasta verkefni þings
og stjórnar að fjalla um þessi
mál. Við höfum náð miklum
áfanga eftir erfiðleika und-
anfarinna ára. Þeim árangri
má ekki spi'Ha með skamm-
sýni og óraunsæjum við-
horfum til allra aðstæðna. Ef
víxlhækkanir kaupgjalds og
verðlags halda áfram leiðir
það til stórfel'ls hallareksturs
í sjávarútvegi og fiskvinnslu,
versnandi stöðu landsins út
á við og verri afkomu alls al-
mennings.
Framsókn er ekki að treysta
¥ áratugi hefur það verið
* siður Fra-msóknarmanna,
er þeir hafa átt aðild að rík-
isstjómum að hlaupast undan
merkjum, þegar þeir hafa
talið sér henta og svíkja
gerða samninga við aðra
flokka um stjórn landsins
Gamlir og reyndir Framsókn
armenn voru fyrir löngu bún-
ir að sjá, að þessar starfsað-
ferðir hlutu fyrr en síðar að
firra Framsóknarflokkinn
öUu trausti meðal annarra
stjómmálaflokka og leiða til
þess að e-nginm vildi með
Framsóknarflökkmum vinna.
Sú hefur einnig orðið raunin
á. Framsóknarflokkurinn hef-
ur verið utan ríkisstjórnar
um 12 ára skeið. í forystu-
grein Tíman-s í gær heldur
einn helzti forystumaður
Framsóknarflokksins því
fram, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefði át-t að svara neitun
Alþýðuflokksins um kosning
ar í haust með samvinnuslit-
um. Enginn vafi er á því, að
Framsóknarflokkurinn hefði
valið þá leið.
En Sjálfstæðisflo-kkurinn
stendur við gerða samninga.
Það virðist ofar skilningi
Framsóknarmanna að ástæða
sé tiil slíks. Fyrir 11 ámm
varð það að samkomulagi
milli núverandi stjómar-
flokka, að þin-g yrði ekki
rofið nema með samkomu-
Löng leið til friðar
ÍSRAELSMENN hafa nú sam-
þykkt að hefja samningaviðræð-
ur við Egypta og Jórdaníumenn
í New Vork. Nokkur dráttur
varð á að ísraelsmenn féllust á
New York sem fundarstað en
vopnahlé þeirra og Egypta (og
Jórdaníumanna) hefur nú stað-
ið á þriðju viku. Þannig eru
tvær meginhliðar „Rogers-áætl-
unarinnar“ svonefndu orðnar að
veruleika, þó svo menn væru lítt
trúaðir þar á, þegar liún var
lögð fram.
VIÐRÆÐUR RÚSSA OG
BANDARÍKJAMANNA
Aðdragandi „Rogers-áætlunar
innar“, sem kennd er við Willi-
am P. Rogers, utanrikisráðherra
Bandaríkjanna, má rekja allt að
tveimur árum aftur í tímann.
Samþykkt öryggisráðs Samein
uðu þjóðanna frá 22. nóvember
1967 reyndist lítils megandi til
varanlegrar lausnar á deilun-
um fyrir botni Miðjarðarhafs.
Þvi hófu Bandaríkjamenn og
Rú-ss-ar leynilegar vi-ðræðu-r sín
í milli árið eftir og voru aðal-
mennirnir þar í utanríkisráðherr
a-r landann-a; þeir Williaim P. Rog
ers og Andrei Gromyko, Joseph
J. Sisco, aðstoðarráðherra Rog-
ers, og sendiherra Sovétrikjanna
í Washington, Anatoly F. Do-
brynin.
1 viðræðunum ráðguðust Rúss
ar títt við Nasser Egyptalands-
forseta og Bandarikjamenn voru
í stöðugu sambandi við Goldu
Meir, forsætisráðherra Israel, og
Abba Eban, utanrikisráðherra
hennar, en hann hefur nú verið
skipaður oddviti lands síns í
samningaviðræðunum, sem nú
eru framundan.
Viðræður Bandarikjamanna og
Rússa fóru út um þúfur, þegar
Moskva neitaði að fallast á nokk
ur atriði, sem þeir Rogers og
Sisco töldu, að Gromyko hefði
verið búinn að samþykkja á
fundum með þeim. Viðræður þess
ar höfðu þá staðið hartnær í ár.
BANDARÍKIN EIN Á BÁTI
En Nixon Bandaríkjaforseti
vildi ekki gefast upp við svo
búið. Á standið fyrir botni Mið-
jarðarhafs versnaði stöðugt og
kröfur Israelsmanna um kaup á
125 orrustuþotum frá Bandaríkj
unum urðu stöðugt háværari. Að
stoð Rússa við Egypta leiddi til
ógnunar við tilveru Israelsríkis
og gat því svo farið, að hún
myndi þröngva Bandaríkjunum
til að skipa sér við hlið ísrael í
átökum, sem allt eins myndu
leiða til stórstyrjaldar milli stór
veldanna tveggja.
Bandaríkjastjórn hóf því á eig
in spýtur að leggja drög að áætl
un um frið fyrir botni Miðjarð-
arhafs og voru þeir Rogers og
Sisco aðalkraftarnir. Meginhug-
myndir þeirra voru, að Banda-
rikjastjórn skyldi sjálf án aðild
ar annarra leggja fyrir Israel,
Egyptaland og Jórdaníu ein-
falda áætlun um vopnahlé og
friðarviðræður. Rogers útskýrði
þetta svo: „Áætlunin mátti ekki
vera of flókin til að ófriðaraðil-
ar ættu erfitt að hafna henni."
Þessi stefna varð útkoman úr
ferð Sisco til landanna fyrir
botni Miðjarðarhafs 8.—25. april
s.l. 1 þeirri ferð komst hann að
því, að sovézkir sendimenn höfðu
svert mjög afstöðu Bandaríkj-
anna fyrir leiðtogum Araba og
að full ástæða var þess vegna
fyrir Bandaríkin að grípa til eig
in ráða. Hann kom og á beinu
sambandi við Nasser Egypta-
landsforseta.
I viðræðum þeirra ásakaði
Nasser Bandaríkin fyrir að vera
á móti Arabalöndunum en Sisco
svaraði því til, að fyrir stjóm
Nixons vekti aðeins að halda
valdajafnvægi fyrir botni Mið-
jarðarhafs og að reyna að koma
á friði þar.
1 ræðu 1. mai varaði Nasser
Bandarikjastjórn við að senda
hergögn til Israel. Hann beindi
máli sínu til Nixons Bandaríkja-
forseta og sagði, að þrátt fyrir
allt hefðu Egyptar ekki brotið
allar friðarbrýr að baki sér.
Skýrsla Sisco um ferð sina og
aukin umsvif Rússa i Egypta-
landi urðu til þess, að Nixon
lagði enn meiri áherzlu á, að
„Rogers-áætluninni“ yrði flýtt
og hún lögð fram svo fljótt sem
auðið væri. Orð Nassers til hans
i maí-ræðunni áleit Nixon já-
kvæðan vott fyrir framkvæmd-
ina, sem einnig myndi sannfæra
Israelsmenn um stuðning Banda
ríkjanna.
ÓVÆNT VIÐBRÖGÐ
Nítjánda júní sendi Rogers
svo utanríkisráðherrum Israel,
Egyptalands og Jórdaniu bréf,
þar sem kveðið var á um 90
daga vopnahlé, ísraelsmenn
skyldu yfirgefa „svæði“ hertek
in í sex daga stríðinu og Arabar
viðurkenna tilverurétt Israel, og
virða landamæri þess. Skömmu
William P. Rogers.
áður en bréfið var sent, var Do-
brynin gerð grein fyrir efni þess
og hann lét í ljósi við Sisco van
trú sína á árangrinum. Reyndar
var Rogers innst inni sama sinn-
is.
Sex dögum. síðar hittust þeir
Rogers og Dabrynin í opiniberri
veizlu og sagði Dobrynin þá Rog
ers til mikillar undrunar, að vel
gæti framtak Bandaríkjanna orð
ið til þess, að vopnahlé kæmist
á og friðarviðræður í gang.
Þegar Nasser barst bréf Rog-
ers hélt hann þegar til Moskvu,
þar sem hann ráðfærði sig við
sovézka ráðamenn en þessi dvöl
hans varði í 19 daga. Banda-
rikjastjórn, Israelsmenn og Jórd
Joseph J. Sisco.
anar biðu ferðalokanna litt
spenntir, þar sem engin trúði þvi
raunverulega að Nasser myndi
fallast á áætlunina.
Samþykki hans varð þó stað-
reynd 21. júlí. Það kom öllum
gjörsamlega á óvart, nema þá
honum sjálfum og rússneskum
ráðamönnum, en varð strax til
að glæða vonir manna um að tak
ast mætti að koma á friði fyrir
botni Miðjarðarhafs. Samþykki
Nassers setti Israelsstjórn í mik
inn vanda, en 28. júlí gaf varn-
armálaráðherra Israel, Moshe
Dayan, í skyn, að stjórn Israel
kynni að fallast á „Rogers-áætl
unina“ með því að segja, að Isra
el væri ekki „nægilega öflugt til
Kristmann Guðmundsson:
Úr bókahillunni
GUNNAR REISS
ANDERSEN
1 hillunni minni rakst ég á
fremur lítið hefti, röskar 150
blaðsíður af ljóðum, prentuðum
á þunnan pappír: En Lanterne-
bok, frá Norska Gyldendal, ár-
ið 1964. Það er „Dikt í utvalg
1921—1963“, eftir Gunnar Reiss
Andersen.
Ekki hef ég orðið þess var að
hann sé mikið þekktur hér á
landi, hef ekkert séð um hann
ritað, og blöðin gátu ekki einu
sinni um andlát hans, fyrir fáum
árum. Hann var þó viðurkennd-
ur sem eitt af fjórum beztu ljóð-
skáldum Noregs um miðbik ald-
arinnar. Er hann enn mikils met-
inn af þjóð sinni, og virðist mér
að vinsældir hans hafi frekar
aukizt með árunum.
Hver var svo þessi maður,
hvað dreif á daga hans, hvern-
ig leit hann út, og hvernig eru
ljóðin hans, meðal annars?
Hann fæddist í Larvik í Nor-
egi, árið 1896, sonur skrifstofu-
manns, er hét Hans Andersen.
Vildi hann láta drenginn ganga
menntaveginn og verða embætt-
ismann, en ekki leizt Gunnari
vel á þær framtíðarhorfur. Fimm
tán ára gamall réð hann sig á
enskt skip, gegn vilja foreldr-
anna, og var nokkra mánuði I
förum með því. Er heim kom,
lagi beggja. Við j>etta sam-
komulag munu Sjálfstæðis-
menn standa. Þess vegna geta
aðrir flokkar treyst samning-
um, sem gerðir eru við Sjálf-
stæðisflokkinn. En samkomu-
lagi, sem Framsóknarmenn
gera, er aldrei hægt að
treysta. Það sýnir fengin
reynsla.
hafði hann ásett sér að verða
verkfræðingur, en skipti brátt
um skoðun og ákvað nú að ger-
ast listmálari. Ekki var föðurn-
um það að skapi, og krafðist
hann þess að sonurinn tæki að
minnsta kosti stúdentspróf fyrst.
Gerði piltur það, þótt nókkuð
brösótt gengi, því að enn reis
hann upp gegn vilja föður síns
og reyndi að ná inntökuprófi í
listaháskólann i Osló. Þá var
Christian gamli Krohg, þar pró-
fessor, og sagði hann síðar, bæði
í gamni og alvöru, við Reiss
Andersen, eftir að hann var orð
inn þekkt skáld: „Við vissum
hvað við gerðum, þegar við lét-
um yður falla.“ En eftir þessar
ófarir hélt Gunnar áfram í
menntaskólanum og lauk stú-
dentsprófi. Og nú héldu honum
engin bönd; hann fór til Kaup-
mannahafnar og tók að læra þar
málaralist, en síðan til Frakk-
lands, og dvaldi þar í nokkur ár
við listnám, en tók einnig mik-
inn þátt í félagsskap — og gleð
skap — landa sinna, sem laust
eftir fyrri heimsstyrjöldina
voru allfjölmennir í París. Áður
hafði hann fengizt nokkuð við
að yrkja ljóð, á þessum árum
varð honum loksins Ijóst að ein
mitt það var köllun hans, en
ekki málaralistin. Þó sjást þess
víða merki í kvæðum hans, að
hann er glöggskyggn á liti og
form landslags, og ber mjög á
þvi í öllum Ijóðabókum hans.
Sneri hann sér nú að yrking-
unum af fullum krafti, en átti
alllengi harða glimu við máls-
meðferð og formháttu, svo sem
alltítt er um ung skáld. Árið 1921
kom þó fyrsta ljóðasafn hans út,
og nefndist „Indvielsens vár.“
Þessi litla ljóðabók virðist mér
hafa komið að minnsta kosti
þrem áratugum of snemma; á
vorri tíð hefði hún vakið miklu
meiri eftirtekt, sökum þess, að
sumt af ljóðunum, t.d. „Linjen",
eru talsvert nýtízkuleg, og
gömlu gagnrýnendurnir, með
litla, skrítna gnúminn Carl Nær-
up í broddi fylkingar, voru sam
mála um að þau væru torskilin
og nenntu ekki að brjóta heil-
ann um þau. Þó fékk skrudd-
an sæmilegar viðtökur, því að
ekki var hægt að neita höfund-
inum um talsverða skáldgáfu.
Og óneitanlega eru þarna fal-
leg kvæði, eins og t. d. „Linjen"
og „To barn“ — sem mér finnst
fegurst í bókinni:
„Vi satt to barn og lekte pá
livets hvite strand,
mens solen stod som spiddet pá
klippetoppens tann.
Vi satt to barn og lekte med
tidens hvite sand.
De hvité smá sekunder fra
váre hender rant.
Hva sökte vi vel i sandet, —
sökte og aldrig fant?
Og langsomt löftet havet seg og
skjulte lysets brann.
Og langsomt gikk i mörket bort
en kvinne og en mann.
Skal vi med stjerner leke
som vi har lekt med sand?“
Tveim árum síðar kom „Mell-
em löven og Venus." 1 því kveri
er, meðal annars hið snjalla ljóð
„Vár kjærlighet." Þessi bók tók
af allan vafa um að þarna væri
skáld á ferð, sem vert væri að
veita athygli. Síðan kom hvert
ljóðasafnið af öðru: „Kongesönn
ens bryllup," „Himmelskrift", og
„Lykkens pröve,“ sem birtist
1931. Um það leyti sá ég fyrst
þennan mann. Hann var ekki
skáldlegur i útliti, stór og þrek-
inn, dálítið klunnalegur, en ann
ars mesti myndarnáungi. Andlits
mikill var hann, og frekar ennis
lágur og nefljótur, en munnfríð-
ur, augun athugul, og gáfuleg,
en ósjaldan eilítið döpur. Líf
hans mun heldur ekki hafa ver-
ið neinn dans á rósum. Það var
nú fyrst og fremst ekki álitlegt
að koma fram sem ljóðskáld á
þeim tíma. Olaf Bull og Herman
Wildenvey stóðu þá á hátindi
frægðar sinnar og sköpunar-
getu; eins var hinn nokkuð ald-
urhnigni Nils Collett Vogt I mikl
um metum hjá þjóðinni — og
raunar ekkert leyndarmál að
Gunnar hinn ungi hafði lært af
þeim öllum, þótt honum tækist
brátt að móta sitt eigið form og
sérkenni. Auðvitað létu gagnrýn
endurnir það óspart á honum
dynja að hann hefði apað nokk-
uð eftir þessum þremur skáld-
jöfrum, og því ekki að leyna að
talsvert var til í þeirri ásökun.
„Hann stal eins og kráka, öllu,
sem hönd á festi,“ sagði einn
vinur hans við mig. „En hann
fór vel með þýfið.“ Og það er
alveg rétt. Vitanlega er ekki það
skáld til, og hefur aldrei verið,
sem ekki hefur lært af öðrum og
tekið — að minnsta kosti ósjálf-
rátt — eitthvað frá þeim. En
spursmálið er aðeins þetta:
Hvernig var farið með það, sem
tekið var; gaf skáldið því nýj-
an búning eða sýndi það í nýju
ljósi?
Þegar í fyrstu bókum Gunn-
ars koma í ljós þeir sérstæðu
eiginleikar, er síðar gerðu hann
að miklu skáldi: Fagrar og lit-
rikar landslagsmyndir sem
leiftra I hendingunum, og tónn
þess saknaðar, er hvergi finn-
ur úrlausn, krefjandi þrá, er
ekkert fær svalað, djúp þess ein
manaleika, er hvergi finnur fró,
og leyndardómar hugans, sem
gefnir eru í skyn á skáldlegan
og frjóvgandi hátt, en aldrei
ráðnir. Þessir eiginleikar gerðu
hann á fáum árum sérstæðan og
frumlegan; hann losnaði undan
áhrifum skáldbræðra sinna, og
enginn gat lengur borið honum
á brýn neina eftiröpun lengur.
Hann var orðinn hagvanur í
Osló og átti marga vini, ,þegar
ég kynntist honum. Eigi að síð-
ur var hann mjög einmana mað-
ur og leit út fyrir það. 1 þann
tíma sátu skáld og listamenn
á knæpum og ræddu saman
kvöld eftir kvöld, dag eftir dag.
Ég hlustaði á viðræður þeirra
og mér fundust þær mjög ófrjó-
ar og ákaflega leiðinlegar. Eitt-
hvað því um líkt sagði ég við
Gunnar, er við töluðum saman í
fyrsta sinn. Hann horfði á mig
stundarkorn og sagði siðan — ég
minnist orða hans vel: „Þú hef-
ur rétt fyrir þér, Gudmunds-
son, þetta er allt saman sterilt
kjaftæði. Við höldum kannski að
við séum að auðga bókmenntirn-
ar og frelsa heiminn, en það er
öðru nær; við erum allir á leið
til grafar. Og það versta er, að
þeir greindustu okkar á meðal
vita það ofboð vel.“
„Losaðu þig þá út úr þessu,
maður,“ sagði ég.
„Það er hægara sagt en gert,“
anzaði hann dapurlega. „Og þú
munt fyrr eða síðar komast að
raun um það.“
Hann hélt áfram að drekka og
diskútera á veitingahúsunum,
þegar við, sem yngri vorum, flýð
um af þeim hólmi, sannfærðir um
að til þessara manna væri ekk-
ert að sækja. Leiðir okkar
Gunnars lágu þó oft saman, i
Forfatterforeningen og i veizl-
um. Hann glotti til mín stund-
um, eins og við ættum saman dá
lítið leyndarmál, en hristi svo
höfuðið: við þessu var ekkert að
gera, það var of seint, hann var
kominn inn í þessa hringiðu, sem
Nils Collett Vogt hefur lýst svo
vel í kvæði sínu um Osló: „ —
Hungursneyð, flaska og dauði.“
Það fórust margir gáfaðir ungir
menn og konur í þeirri hring-
iðu, og raunar einnig þeir, sem
eldri voru — fólk, sem átti betri
örlög skilið, að mínum dómi.
Fátæk voru öll þessi skáld,
þótt þau liðu kannski ekki hung
ur nema þá einhver þeirra
yngri, en drykkfeld voru þau
nálega öll. Ljóðabækur seldust
litið í Noregi; Arnulf Överland,
er um þetta leyti var að hljóta
maklega frægð, sagði mér stund-
um frá þvi, hvernig hann drægi
fram lífið í kofa einum út með
Oslófirðinum, og lifði þar af náð
forlagsins, sem jafnan var frek-
ar naum. Hann var þó betur sett
ur en Gunnar Reiss Andersen,
frægari maður og fékk oft dálitl
ar summur fyrir fyrirlestra sína
og ýmislegt starf í þágu félags-
mála. Hann var þá kommúnisti.
En Gunnár hélt áfram að gefa
út kvæðabækur: „Horisont,“ og
„Sensommerdagene," 1940. Flest
ar munu bækur hans hafa kom-
ið út í 600—1000 eintökum, alls
ekki meira. Borgunin fyrir slíka
útgáfu gat, með naumindum,
haldið lífinu í lítilli borgara-
legri fjölskyldu i tvo mánuði.
Eigi að síður sátu flestir þessir
menn kvöld eftir kvöld á veit-
ingahúsunum og drukku -— að
minnsta kosti alla vetrarmánuð-
ina. Á sumrin hurfu þeir gjarn-
an á brott úr bænum, eitthvað
út í sveit, og þá voru fullgerð
þau kvæði, sem orðið höfðu til
í uppkasti að vetrinum, eink-
um á timbruðum morgnum og
leiðinlegum kvöldum, þegar
ekki voru til aurar fyrir vín-
glasi.
Gunnar Reiss Andersen, bar
þess ljós líkamleg merki að
hann var kominn af gömlum
bændaættum; honum var því gef
ið meira þolgæði, þrek og kraft-
ur en mörgum af starfsfélög-
um hans, er komnir voru af
veikgerðari stofni, og þoldi
þetta bóhemlíf betur og lengur
en þeir. Eigi að síður varð hann
snemma þreytulegur og svipdap
ur. — Ekki man ég hvenær
hann giftist, en allt í einu tók
hann að birtast á veitingahúsun
um með eiginkonu, sem bætti
ekki vinsældir hans. Hún var
ósköp leiðinleg, en raunar allra
snotrasta stúlka, og ekki
ógreind. Og vel virtist fara á
með þeim hjónum. En ýmsir fæld
ust hana, einkum vegna sér-
kennilegra stjórnmálaskoðana,
er hún boðaði sí og æ á frekar
leiðigjarnan hátt.
Svo kom stríðið, þessi mikli
faraldur haturs og morða, svita
og blóðs. Hvernig frú Reiss And
ersen varð við, veit ég ekki, en
Gunnar gerðist eldheitur ætt-
jarðarvinur, eins og margir fyrr
verandi kommúnistar í Noregi,
þar á meðal Arnulf Överland
og Nordahl Grieg, svo að að-
Anatoly F. Dobrynin.
Andrei Groniyko.
að sjá á bak stuðningsmönnum
sínum.“
Nixon forseti sendi þá Goldu
Meir bréf þar sem hann fullviss-
aði hana um vilja Bandaríkja-
stjórnar til að minnka á engan
hátt veldi Israels og 31. júli
féllst stjórn Israel svo á „Rogers
áætlunina" en klofnaði um leið,
þar sem formaður Gahal-flokks-
ins, Begin, gekk úr stjórninni
með fimm ráðherra aðra. Þessi
klofningur olli þó meirihluta
Goldu Meir engri hættu.
Þegar nú samþykki Israel lá
líka fyrir var unnið með odd og
egg að því að koma vopnahléinu
á og á miðnætti aðfararnótt 8.
ágúst varð það staðreynd.
HÖRÐ ÁTÖK VIÐ
SAMNINGABORÐIÐ
Þó klofningur stjórnarinnar í
ísrael væri á sinn hátt bagaleg-
ur, varð klofningur meðal Araba
þó enn verri. Irak, Sýrland og
Alsír höfnuðu „Rogers-áætlun-
inni“ með öllu og Palestínu-
skæruliðar sögðu samþykkt Nass
ers vera svik við málstað Araba.
En sem oft áður urðu orð stór
veldanna þyngst á metunum og
ráðamenn í Moskvu virðast hafa
talið sér í hag, að tilraun Banda
ríkjanna fengi fram að ganga.
Þess vegna þjóta nú ekki kúlur
yfir Súez-3kurð, þótt hins vegar
megi búast við hörðum átöikum
framundan við samningaborðið.
eins þrír séu nefndir. Árið eft-
ir að hildarleiknum lauk, kom
fyrsta útgáfa af „Samlede dikte“
eftir Gunnar, ásamt „Dikt fra
krigstiden," ágætu ljóðakverier
hafði verið gefið út í Svíþjóð ár
ið 1944, en þangað flýði skáld-
ið eins og fleiri af félögum hans.
Skáldið kom heim. Það var nú
orðið ástsælt meðal þjóðarinn-
ar, einkum fyrir kvæðin frá
stríðstímanum. En peningar
skröpuðu ekki I pyngju, og nýja
ljóðabók gaf Gunnar ekki út
fyrr en þrem árum síðar. Nefnd
ist hún „Prinsen av Isola og
andre dikt“. Síðar komu aðeins
tvær kvæðabækur: „Usynlige
seil,“ 1956, og „Ár pá en strand,“
1962.
Fátæktin háði mjög norskum
ljóðskáldum, einnig þeim, sem
voru fræg heima fyrir. Eftir
stríðið var þó reynt að hjálpa
þeim elztu og vinsælustu til
sæmilegrar afkomu. Wildenvey,
m.a. fékk árlegan styrk, óendur
kræfan, frá Gyldendals forlagi;
Överland fékk heiðursbústaðinn
I Grotten, hinu gamla húsi
Wergelands, og einhver ríkis-
bubbi lánaði Gunnari Reiss And
ersen sumarbústað sinn út með
Oslófirðinum. Þar dvaldisthann
svo að mestu síðustu ár sín;
raunar varð hann ekki gamall
maður, því að hann andaðist
tæplega sjötugur. Mér er ekki
kunnugt hvaða ár hann dó, en
hygg það hafa verið 1964.
Gunnar var i tölu mestu ljóð-
skálda Noregs á sínum tíma, þótt
hann væri nokkuð í skugga ann
arra, sem voru honum jafnir eða
meiri. Og hann hélt skáldgáfu
sinni fram á síðustu ár, eins og
sjá má af einu af þeim kvæðum,
er hann orkti skömmu fyrir
dauða sinn: „Vinden:“
„Vinden, den blá matrosen
kom helt fra Det röde hav,
helt fra Det röde hav
kom han til nyperosen.
Solen stod blek og lav,
bleke satt söstrene benket
i nyperosenes hus.
Nu blev det plutselig skjenket
röd vin i blekgrönne krus.
Solen stod blek og lav,
men der blev plutselig skjenket
sol fra Det röde hav!
Vinden, den blá matrosen
som kom fra den ville sjö,
den ville vinröde sjö,
danset með nyperosen,
den blyge, den bleke rö.
Böd henne opp med det samme,
da alle söstrene sov,
var hun en dansende flamme,
stormvindens flammende rov!
Vinden fra dypen sjö
sang hele tiden det samme:
Danse, danse og dö!“
Listrænn leikur að orðum, lif-
andi málverk, litir og hreyfing
— og angurværð undir niðri —
það voru sérkenni hans, m.a. En
lífsskoðun hans kemur ef til vill
bezt fram í kvæðinu: „I frukt-
ens tid,“ sem er eitt af hans
allra beztu — og meðal þess
bezta, sem kveðið hefur verið á
norsku. Það er of langt til að
birtast hér, og ekki hægt að
hluta það i sundur. En þó ekki
væri ríema fyrir það eina kvæði,
vildi ég ráða öllum ljóðavinum
til að lesa þessa litlu ljóðabók.
En því miður finn ég ekki í
þessu kveri það ljóð, sem mér
þykir fallegast, og er enda
frægt um öll Norðurlönd. Það
nefnist: „Til hjertene:“
„Glem aldri henne
du aldri mötte,
som kannskje möter
dig eíter döden.
Glem aldri henne
som kanskje venter
pá á fá möte
dig hele livet.
Glem aldri henne
som har din lengsel.
Glem aldri henne
for den du elsker.
Glem aldri henne,
for hun alene
er det du elsker
i den du elsker.“
Önnur norsk — og annarra
þjóða — skáld hafa tekið sama
efni til meðferðar, og á undan
Gunnari. En hann gerði því
bezt skil. Og ekki fæ ég skilið
hvers vegna það er ekki birt í
úrvali kvæða hans.
Kristmann Guðmundsson.