Morgunblaðið - 08.01.1971, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. JANÚAR 1971
19
— Krúsjeff
Framh. af bls. 10
HvaS Kosygin snerti, þá
hékk líf hans á bláþræðl.
Menn, sem höfðu verið hand-
teknir og dæmdir í Leningrad
báru hlægilegar sakir á hann,
er þeir voru yfirheyrðir. Þeir
skrifuðu alls konar rugl um
hann. Staða Kosyg'ins var tæp
allt frá byrjun, sökum þess að
hann var í tengslum við
Kuznetsov vegna hjúskapar.
Enda þótt Kosygin hefði stað-
ið mjög nærri Stalin, var hann
skyndilega sviptur öllum stöð-
um sínum og fengið starf í ein-
hverju ráðuneyti. Sakirnar,
sem á hann voru bornar, vörp
uðu svo dimmum skugga á
hann, að ég hef einfaldlega
ekki neina skýringu tiltæka,
hvað forðaði honum frá því að
verða tortímt með þeim hinum.
Kosygin hlýtur, eins og sagt
var, að hafa haft heppniina eina
með sér, er honiuim var hlíft
við þessum bikar.
LÆKNARNIR I KREML
HANDTEKNIR
Á þessum tíma gat hvað sem
var hent okkur alla. Allt var
undir því komið, hverju tilvilj-
unin réð um, hvað Stalin var
að hugsa, er hann leit í átt til
okkar.
(Handtökur læknanna í
Kreml í janúar 1953, sem
byggðar voru á ákærum um, að
þeir hefðu gefið Andrei
Zhdanov og fleirum mikilvæg
um mönnum eitur, var undan-
fari fyrirhugaðrar hreinsunar,
sem sýnilega átti að nota af
hálfu Stalins til þess að losna
við suma af nánustu félögun-
um, þeirra á meðal Beria og
sennilega Molotov og Mikojan.
Henni var einnig aetlað að
varpa óorði á sovézka Gyð-
inga -— en margir læknanna
voru Gyðingar. Ef tima-
röð Krúsjeffs er rétt, þá hljóta
ákærurnar að hafa verið
fundnar upp fyrir flokksþing-
ið í október 1952, annars hefði
hann ekki vitað um ákærurnar
á hendur lækninum, sem var
læknir hans á þessum tíma).
Dag einn kailaði Stalin á
okkur til Kreml og las fyrir
okkur bréf frá lækni nokkrum,
sem var kona að nafni frú
Timashuk. Hún staðhæfði þar,
að Zhdanov hefði dáið, sök-
um þess að læknamir, sem
stunduðu hann, hefðu af
ásettu ráði látið hann fá ranga
meðferð, í því skyni að stytta
honum aldur.
Hefði Stalin verið heilbrigð-
ur maður, þá hefði hann ekki
gefið bréfi frú Timashuk neinn
gaum. Fáein slík bréf berast
alltaf frá fólki, sem er í sálar
legu ójafnvægi eða eru með
ráðabrugg til þess að losna við
óvini sína. En Stalin var meira
en lítið opinn gagnvart slíkum
skrifum. í rauninni álít ég, að
þessi frú Timashuk hafi sjálf
verið ekkert annað en af-
kvæmi staliiniistiisiks stjóim-
skipulags. Staliin hafði imn-
prentað þaimn grun í huga okk-
ar allra, að við værum um-
kringdir af óvinum og að við
ættum að reyna að koma auga
á leyndan svikara eða óvin í
hvaða manni sem vay. Stalin
kallaði þetta „árvekni" og var
vanur að segja, að ef einhver
skýrsla væxá sönn að tiunda
hluta, þá skyldum við líta á
alla skýrsiuna sem staðreynd.
En hvernig var kleift að finna
jafnvel tíunda hluta af sann-
leika í bréfi eins og bréfi frú
Timashuk.
Túlkun Stalins á árvekni
breytti heimi okkar í vitlausra
hæli, þar sem allir voru hvatt-
ir til þess að leita að rakalaus-
um staðreyndum hver um ann-
an. Syni var snúið gegn föður
og félaga gegn félaga. Þetta
var kallað „leið stéttabarátt-
uininiar". — Ég geri mér
grein fyrir þvi, að stéttabar
áttan getur ekki leitt til ann-
ars en að valda úlfúð innan
fjölskyidna og það á miskunn-
arlausan hátt. Þetta er nauð-
synlegt í þvi skyni að byggja
upp sósíalismann og til þess að
koma á betri heimi í framtíð-
inni. Stéttabaráttan er ekki há
tiðarskrúðganga heldur blóðug
og þjáningarfull barátta. Ég
hef sjálfur verið þátttakandi í
stéttabaráttunni.
En við skildum við tímabil
Lenins að baki og héldum inn
í Stalinstímabilið og vitskert
stjórnmálastefna, stefna sjúks
manns, tók við og skelfdi okk-
ur alla.
Zhdanov hafði verið stund-
aður af læknum í Kreml. Þess-
ir læknar gátu ekki annað en
verið úr hópi hinna beztu og
virtustu úr sinmi stétt. En þeir
voru handteknir og siðan
varpað i fangelsi eins og
venjulegum glæpamönnum.
Zhdanov hafði verið heilsu-
tæpur um skeið, áður en hann
dó. Ég vissi ekki, hvað að hon-
um gekk, en eitt af því, sem
þjakaði hann, var að hann
hafði misst taumhald á sjálf-
stjórn sinni, að því er áfenga
drykki snerti. Það var hörm
ung að horfa á hann. Ég man
jafnvel eftir þvi, að síðustu
dagana, sem Zhdanov lifði, var
Stalin vanur að kalla til hans,
að hann ætti að hætta að
drekka. Þetta var furðulegt,
því að Stalin var vanur að
hvetja fólk til þess að drekka.
Eftir dauða Staiins hef ég
komizt í skilning um, að mennta
menn okkar ala með sér rót
gróna andúð á Zhdanov fyrii
þátt hans í lyktum Leningrad-
málaferlanna. En hafa ber það
í minni, að Zhdanov var aðeins
að framkvæma skipanir Stal-
ins. Ég álít, að stefna Stalins
í menningarmálum og þá eink-
um menningarmálastefna sú,
sem béitt var gagnvart Lenin-
grad fyrir tilstilli Zhdanovs
hafi verið grimmdarleg og skort
alila skynisemi. Það er ekkiuinint
að stjórna þróun bókmennta,
lista og menningar með staf eða
skipunarhrópum. Ef reynt er
að stjórna listamönnum of
har*J:alega, þá koma ekki upp
neinar skiptar skoðanir og þar
af leiðandi engin gagnrýni.
Það verður aðeins til ömurleg
flatneskja, leiðinleg og gagns-
laus.
LÆKNIR, SEM STUNDADI
STALIN, SÆTIR
BARSMfÐUM
Hvað sem öllu leið, læknarn-
Ir, sem stunduðu Zhdanov
voru handteknir. Á meðal
þeirra var V. N. Vinogi’adov.
Hann hafði einu sinni stundað
Stalin og var með þvi gerður
mikill sómi, sökum þess að
Stalin lét nær aldrei lækna
stunda sig. En Stalin hlífði
ekki Vinogradov. Stalin lét
handtaka hann og lét hann
þola barsmíðar. Ég kynntist
Vinogradov, eftir að hann hafði
verið látinn laus. Hann var
sóttur oftar en einu sinni tii
þess að gefa ráð varðandi
heilsufar mín sjálfs. Stalin lét
einnig handtaka V. K. Vasilen-
ko, lækni og prófessor, sem get
ið hafði sér góðan orðstír. Ég
þekkti hann ekki vel persónu-
lega, en ég hafði heyrt margt
gott um hann sagt frá Strazhe-
sky, sem ég bar mikla virðingu
fyrir. Vasilenko var í Kína, er
handtökurnar hófust. Hann
var kallaður heim og á sama
augnabliki og hann steig yfir
sovézku landamærin, var hon
um varpað í hlekki.
Ég minnist þess, að eftir að
ég hafði flutt skýrslu mína
varðandi lög flokksins á 19.
flokksþinginu, varð ég veikur.
Ég gat ekki farið heiman frá
mér, er skýrsla mín var til um-
ræðu á flokksþinginu, og varð
að vera í rúminu nokkra daga.
Fullorðinn læknir kom til þess
að skoða mig. Þegar hann var
að hlusta hjai’tslátt minn, lagði
hann eyrað upp að brjósti mér’
Ég varð snortinn af Iiugsunar-
semi hans og nærgætni. Mér
leið hræðilega þetta augna-
blik, ekki sökum þéss að ég
var veikur, heldur vegna þess
að ég hafði lesið vitvisburðinn
gegn þessum gamla lækni, sem
sýndi slika umhyggju gagnvart
heilsu minni, að það snart mig
og samt vissi ég, að hvað sem
ég segði, þá myndi Stalim ekki
hlífa honum.
Eftir að Vinogradov, Vasil-
enko og hinir höfðu verið
handteknir, lét Stalin gefa út
og dreifa afritum af bréfi frú
Timashuk með sinni eigin eftir
skrift á, þar sem hanxj kynti
undir reiði fjöldans gagnvart
læknunum, sem höfðu „framið
slíkan glæp“ að stytta Zhdan-
ov aldur. Fleiri bréf tóku að
streyma að, þar sem læknam-
ir voru stimplaðir svikarar.
Þessi bréf sýndu álit fólks,
sem trúði þvi, að ef Stalin lét
fara frá sér slíkt skjal, þá
hlyti glæpurinn þegar að hafa
verið sannaður. Og þetta fólk
var í uppnámi yfir, að slíkur
hlutur gæti hafa gerzt.
Konev, sem sjálfur var sjúk
ur maður, er‘ þetta gerðist,
sendi StaJin langt bréf, þar
sem hann hélt því fram, að ver-
ið væri einnig að brugga hon-
um eitur með sömu meðulum og
þeim, sem sagt var, að Zhdan-
ov hefði verið gefin inn. Bréf
Konevs var kórónan á skrípa-
leiknum. Sýnilega gerðu allir
meðlimir fbrsætisnefndarinnar
sér grein fyrir þvi, hve al’lan
grundvöll skorti fyrir ásökun
um Konevs, en við ræddum
aldrei um það opinskátt, sök-
um þess að þegar Stalin hafði
einu sinni tekið ákvörðun og
hafði byrjað að fást við lausn
einhvers máls, þá var ekkert
framar hægt að gera. Þegar við
komum saman og skiptumst á
skoðunum I einrúmi, játuðum
við, að við værum reiðir yfir
bréfi Konevs; úr þvx að þeir
menn, sem ákærðir voru um
morð á Zhdanov, voru komnir
á bak við lás og slá, fæi’ði bréf
ið út hring þeirra, sem grun-
aðrir voru og kynnti undir tor-
tryggni Stalins gagnvart
læknum yfirleitt.
Yfirheyrslunnar byrjuðu. Ég
heyrði sjálfur, hvernig Stalin
talaði til S. D. Ignatiev, sem
var þá öryggismálaráðherra
ríkisins. Ég þekkti Ignatiev
persónulega og ég vissi, að
hann var mjög sjúkur maður.
Hann hafði hlotið nær ban-
vænt hjartaslag. Hann var
mildur, tillitssamur og í góðu
áliti. Stalin var vanur að ávíta
hann með vonzku í símanin í
nærvei'u okkar. Stalin, æfur af
reiði, æpti að Ignatiev og ógn-
aði honum. Ki’afðist hann þess,
að Ignatiev léti handtaka og
malaði þá mélinu smærra. Það
var engin furða, þó að nær all-
ir læknarnir játuðu á sig glæp
ina. Ég get ekki ásakað þá fyr-
ir að fara með óhróður urh
sjálfa sig. Ég hef rekizt á of
marga menn til þess, alis konar
fólk, heiðarlega menn og lyg-
ara, byltingarmenn og svikara,
sem játuðu allir.
Það vai’ð á þennan hátt, sem
samsæri læknanixi varð til.
Þetta var svivirðilegt mál. Eft-
ir að sigrinum yfir óvinunum í
heimsstyi’jöldinni síðari var
náð, eftir að sovézk mennta-
mannastétt var að ná sér aftur
og ávinna sér virðingu út um
allan heim, varð hún — eða að
minnsta kosti læknarnir úr
hennar hópi að skotspæni
fyrir tortryggni Stalins.
Læknamálið varð grimmdarlegt
og fyrirlitlegt mál.
(Strax eftir dauða Stalins
voru læknamir hreinsaðir af
öllum ákærum á hendur þeim.
Gerði það nefnd, sem Beria
kom á fót. En tveir þeirra
höfðu þegar dáið í yfirheyrsl
unum).
Handritin heim
Þátttaka yðar
gerði Árnagarð
að veruleika
70% byggingarkostnaðar
Árnagarðs, eða 42 milljónir króna, var greiddur með
ágóða af Happdrætti Háskóla íslands. Þannig hafa þeir,
sem eiga miða í Happdrætti Háskólans stuðlað að var-
anlegri geymslu fyrir dýrmætustu eign þjóðarinnar.
Kaupið miða í Happdrætti Háskóla íslands og takið þátt
í uppbyggingu íslenzkrar menntunar. Vinningar eru
hvergi stærri.
Þriðjungur þjóðarinnar
á nú kost á að hljóta
vinning — því er Happ-
drætti Háskólans glæsi-
legasta happdrætti
landsins. Verð miðanna
er óbreytt.
HAPPDRÆTTI
HÁSKÓLA ÍSLANDS