Morgunblaðið - 09.03.1971, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MARZ 1971 17
BÓKMENNTIR - LISTIR BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Saga veiðimanns
og rithöfundar
Guðmundur Daníelsson:
VÖTN OG VEIÐIMENN.
Bókaútgáfa Guðjóns Ó. Guð-
jónssonar.
Reykjavík 1970.
VÖTN og veiðimenn, sem fjall-
ar um uppár Ámessýslu, er
þriðja og seinasta veiðimanna-
bók Guðmundar Daníelssonar í
bókaflokki, sem Guðjón Ó. Guð-
jónsson hóf útgáfu á fyrir
þremur árum. Fyrsta bókin var
um Elliðaárnar, önnur um ölf-
usá og Sogið. Guðmundur Dan-
íelsson hefur eins og kunnugt
er samið fjórðu veiðimannabók-
ina: Landshornamenn, sem ísa-
fold gaf út 1967.
Það er dæmigert fyrir þessar
bækur Guðmundar Daníelsson-
ar, að þær lýsa ekki eingöngu
ám, vötnum og veiðimönnum,
heldur eru þær um leið ævi-
saga hans sjálfs, oft nákvæm
skýrsla um dagleg atvik og
kemur fjöldi manna við sögu.
Fyrir þá, sem vilja kynnast
manninum og rithöfundinum
Guðmundi Daníelssyni, skilja
skáldverk hans og bókmennta-
legan metnað, eru veiðimanna-
bækurnar ómissandi. Þær lýsa
m.a. togstreitunni milli skáld-
skapariðkana við skrifborð og
hins frjálsa og áhyggjulausa lífs
við veiðar og náttúruskoðun.
Náttúrukraft er víst óhætt að
kalla Guðmund Daníelsson, því
að auk þess að gefa sér tíma til
að njóta lífsins fellur honum
varla penni úr hendi. Hann er í
hópi afkastamastu skáldsagna-
höfunda þjóðarinnar, einnig
skólastjóri og ritstjóri vikublaðs
fyrir austan fjall. Þeir, sem
vænta nýrra skáldverka frá
Guðmundi Daníelssyni, munu
nú fagna því að veiðimannabók-
unum er lokið og blóm skáld-
skaparins sennilega tekin við
(líklega úr járni eins og hann
hefur gefið fyrirheit um). En
þegar alls er gætt munu veiði-
mannabækurnar ekki Þykja
ómerkar; þær eru í senn girni-
leg heimildarit handa veiði-
mönnum og skemmtun í skamm
deginu. Nú er sá tími aftur á
móti ekki langt undan, að menn
fari að huga að stöngum sínum
og veiðidóti, búa sig undir nýtt
sumar. Þá sakar ekki að líta í
bækur Guðmundar Daníelssonar
um árnar, lesa um reynslu hans
og annarra.
Vötn og veiðimenn skiptist í
nokkra meginkafla, sem gefa
hugmynd um efni bókarinnar:
Hvítá, Brúará, Tungufljót,
Stóra-Laxá, Litla-Laxá, Á bökk-
um vatnanna og önnur vötn og
aðrir veiðimenn. f þessari bók
leggur Guðmundur mikið upp
úr hvers kyns fróðleik, sem
hann sækir í prentaðar og
óprentaðar heimildir og til ein-
stakra manna, einkum veiði-
bænda. Vötn og veiðimenn verð
ur þess vegna brot úr héraðs-
sögu.
Fáum kemur á óvart að lesa
um Sigríði í Brattholti og Gull-
fossmálið til dæmis, en aftur á
móti er meira að græða á að
kynnast viðhorfum bænda og
veiðimanna. Lýsing á viðskipt-
um Guðmundar Daníelssonar og
fleiri við veiðimálastjóra og
sakadómara verður dálítið skop-
leg, sannar m.a. vanda þeirra
laga, sem sett eru um stanga-
veiði, en eitthvað verður þó að
styðjast við í því efnd sem öðru.
Skemmtileg saga er í Vötnum
og veiðimönnum frá Laxárdal í
Gnúpverjahreppi, en þangað fer
Guðmundur til að hafa viðtal
við Högna Guðnason: „Svipur-
Guðmundur Danielsson
inn á Högna verður mér strax
þokkaleg dægrastytting. Hann
er á svipinn eins og hann sé að
hugleiða smáskrýtna brellu og
muni kannski framkvæma
hana. Maðurinn er á sífelldum
faraldsfæti um þessa stóru
stofu, sem við erum staddir í.
Setjist hann á stól eða bekk, þá
er það ekki tii annars en að
standa strax upp aftur, hlaupa
yfir gólfið þvert og tylla sér á
nýtt sæti s©m sinöggvasf.“ Guð-
mundur bíður með segulbands-
tæki sitt, alráðinn í að rekja
garnirnar úr öldungnum um
veiði í Stóru-Laxá. En Högni
lætur ekki plata sig til að rausa
í slíkt tæki.
Það eru mannlifsmyndir eins
og þessar, sem orka sterkar á
lesandann en fræðilegar greinar
gerðir og tölur. Guðmundur
Daníelsson kann þá list að gæða
hversdagsleikann lífi einis og
blaðagreinar hans og viðtöl
vitna oft um. í veiðimannabók-
um hans held ég að þetta tvennt
fari saman með þeim hætti, að
þær verða ekki leiðinlegar af-
lestrar; í senn frjálslegar og
hressa-ndi hugleiðingar og við-
leitni til að segja rétt frá stað-
reyndum. Hann skrifar í kafla,
sem nefnist Þrír silungar og
hinir fiskamir tveir: „Eins og
veiðimenn vita, þá er það frem-
ur sjaldgæft, að nokkuð sögu-
legt beri við í veiðiferð. „Sá
stóri“ er í rauninni mjög sjald-
gæfur, nema í ímyndun manns,
hann kemur hér um bil aldrei
á land, því að það er hann, sem
maðu-r missir. Hann tekur og
maður glímir við hann um
stund og missir hann síðan. Það
er kannski ágætt, kamnski er
þetta guðs ráðstöfun gerð í því
skyni að halda „bakteriúnni“ í
manni lifandi, aldrei blómgast
hún betur en eftir að maður hef
ur komizt í snertingu við „þann
stóra“ — án þess að ná hon-
um.“
Ætli flestir veiðimenn séu
ekki fúsir til að taka undir þessa
heimspeki.
Vötn og veiðimenn er að frá-
gangi vönduð bók, prentuð á
dýran myndapappír, enda prýða
margar ágætar myndir bókiina.
Sumar myndanna eru þó ekki
nógu vel heppnaðar til að eiga
heima í bókinni.
Veiðimenn munu yfirleitt
fagna þessari bók eins og öðr-
um veiðimannabókum Guð-
mundar Daníelssonar.
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Mannleg einkenni trjánna
Cr verkum Þórbergs
Þórðarsonar.
Upplesari: Höfundur.
Útgáfa: Fálkinn.
Mai'gt hofur verið rætt og
ritað um Þórberg Þórðanson,
Baldur Óskarsson:
KROSSGÖTUR.
Heimskringla.
Reykjavík 1970.
SVEFNEYJAR nefndi Baldur
Óskarsson fyrstu ljóðabók sína.
Bókin sýndi að Baldur hafði til-
hneigingu til „upphafinnar“ og
myndrænnar ljóðagerðar, þar
sem orðin eru tónlist, en heild
ljóðsins sjálfs býður upp á
margar ráðningar. Baldur gerði
meira að segja tilraunir með
hljóðtákn, en þær eru óvenju-
legar í íslenskri ljóðagerð. Áður
en Svefneyjar komu út, hafði
Baldur sent frá sér skáldsögu
og smásagnasafn, sem vakti m.a.
athygli vegna „djarfra“ mynd-
skreytiraga Jóns Emgitberts.
Önnur ljóðabók Baldurs Ósk-
arssonar kom á markað fáeinum
dögum fyrir jól ásamt nokkrum
öðrum ljóðabókum frá Heims-
srtórsikájld og heiimspeking úr
Suðursveitinni. Allir viður-
kenna hann sem snitling, en
salkir miargbreytileiika er mis-
jaifnit af hvaða hlið persónu-
leikains menn hrifast mest.
Sumir hálda fram hugimynda-
smiðnium, aðrir málisnillinign-
um og enn aðrir upplesaran-
um eða húmoriistanium.
Fyrir jólin kom út hljóm-
plata með Þórbergi og þrátt
fyrir að það taki á annan
klukkutima að leika plötuna,
kemur þar skýrt í Ijós sá
gal'li, sem er á útgáifu lengri
ritverka á hljómplötiuim, nefni-
lega að veija og h-afna.
Þórbergur ies upp úr þrem-
ur veirkum sínum: Upphafinu
á bókunum „Steinamir tala“
og „tslenzkur aðalll“ svo og
draugasöguna „VéLstjörinn
frá Aberdeen".
Það er alfcaf gaman að
hlustia á Þórbeng lesa, þvi
hann hefur heiðariliegustu
rödd á íslandi, og er það þessi
barnalega eimfeldni, sem snert
ir margia, fyrir utan það, að
kringlu. Þessi nýja þók heitir
Krossgötur og vitnar að mínu
áliti um aukin tök Baldurs á
ljóðagerðinni, en þar með er
ekki sagt, að ljóðagerð hans
veki enn sem komið er sérstaka
athygli. Hann er háður ýmsum
öðrum skáldum, innlendum og
erlendum, en vinnúbrögð hans
gefa á köflum fyrirheit um
meiri árangur í glímunni við
ljóðrænar kenndir. Alla spá-
dóma ber þó að varast þegar
skáldskapur er annars vegar.
En það er eftirtektarvert um
liðið ár, að þá komu út nokkrar
ljóðabækur, sem sanna að ung-
um og einnig fullorðnum skáld-
um er að vaxa fiskur um hrygg,
að minnsta kosti faglega séð.
En ljóðið er miskunnarlaust
eins og löngum fyrr og það get-
ur tekið tíma og þolinmæði að
nema þann galdur, sem úrslit-
um ræður um varanlegan skáld-
Þórbergur stendur jötun-
traustum rótum í þeirri þjóð-
legu menningarartleifð, sem
við erum öll hluti af.
Það er gamian að þessari
plötu, þótt hún hafi líitið bók-
menntailegt gildi, en til þess
að svo mætti vera þyrfti að
gefa úit margar plötur, sem
spönnuðu hinar margbreyti-
legu myndir, sem fyrir koma
i verkuim Þórbergs. Má þar
nefna Ævisögu Árna prófasts,
Bréf til Láru ásamt ýmsum
ádeiliu- og sálarbará'ttulýsing-
um Þórbergs. Eininig er ekki
að fiinna á þessari plötu sér-
lega gott dæmi um húmorinn.
Það skemimir nokkuð plöt-
una, hve hljóðritunin er slöpp.
Þrátt fyrir það ber að þakka
þetta framl'ag ti'l útbreiðslu
mennihgarinnar. Þessi plata
kaillar á framhald, en til að
gefa sem fuMlkommustu mynd
af Þórbergi dugar ekki hljóm-
plata, heldur myndseguilband
eða kvilkmynd. Svo merkileg-
ur maður er Þórbergur.
Haukur Ingibergsson.
skap. Aukið frelsi Ijóðsins er
samt ánægjuleg staðreynd í ís-
lenskum bókmenntum.
Ég var að tala um að ljóð-
skáldinu Baldri Óskarssyni hefði
farið fram. Dæmi um það er
ljóðið Þar sem mynd þín um
aspirnar á torginu, sem skáldið
líkir við „hávaxnar konur“, sem
„horfa í gaupnir sér“. En eink-
um ljóðið Áfangi, sem er á
þessa leið:
Stormur á fjöllum.
Þú nemur staðar, kastar mæðinni
og litast um.
Rennir augum yfir farinn veg
og rýnir fram í gegnum
þokuruðning
þar til augun greina
furðu slungið
um fjöll og skóga vötn og
daginn sjálfan
mannvirki — kínverskan múr,
eða Miðgarðsorm.
Og stendur góða stund í sömu
sporum
snúinn í veðrið,
strýkur vatn úr auga. —
Heldur enn af stað.
„Skógurinn vekur nú athygli
þína vegna þess/ að trén bera
mannleg einkenni", stendur í
Ijóðinu Á hvörfum. Einis og al-
gengt er í skáldskap lýsir Bald-
ur Óskarsson í senn átökum
manns og náttúru og samruna
alls lífs, sem lifað er. í ljóðum
hans getur það gerst, að fjöllin
„hefjast á vængjum/ og hverfa
til hafs“, en þessar ljóðlínur
minna á aðrar frægari: „Á mjó-
um fótleggjum sínum/ koma
meninrmir eftir hjarninu/ með
fjöll á herðum sér“, eftir
skáld, sem líka leggur stund á
innhverfa náttúrulýsingu til að
tjá mannlega baráttu: Stefán
Hörð Grímsson. Hljóðlát, en
stundum eilítið hátíðleg túlkun
umhverfis, minnir stundum á
Þorstein frá Hamri, setning eins
og „Þó verður leikur að dvelja
fyrir sér með gátum/ meðan
nokkurs er að vænta“ (Leys-
ing), og „Sú kemur tíð, að þú
verður tekinn niður“ (Sem í
fyrstu).
Baldur Óskarsson
Ljóðagerð Baldurs Óskarsson-
ar er oftast lokuð, háttur hana
að tjá sig orðinn nokkuð hefð-
bundinn innan marka módern-
ismans, en ljóst er að hann
stefnir að ögun og fágun.
Krossgötur lýsa því markviss-
ari vinnubrögðum en Svefneýj-
ar. Eins og fyrr segir er þetta
einkenni mörgum íslenskum
nútímaskáldum sameiginlegt,
svo að engu er líkara en að
einhvers konar „skóli“ sé að
myndast í ljóðagerðinni.
Yngstu skáldin hafa aftur á
móti sannað, að opnari ljóð eru
þeim fremur að skapi. Við vit-
um, að það, sem er orðtnn við-
urkenndur „módernismi“, getur
fljótlega fengið á sig „akadem-
ískan“ svip og þá er ný upp-
reisn skammt undan.
Bók sinni skiptir Baldur Ósk-
arsson í fjóra kafla: Hyljir og
torg, Návist, Steinhafursauga
og Drög að helgimyndum, en
auk þeirra eru tvö inngangsljóð:
Áfangi, sem áður var vikið að
og Cornelius Agrippa. Síðar-
nefnda Ijóðið, upphafsljóð bók-
arinnar, verkar eins og hvatn-
ing; í því er brýning, sem jafnt
Baldur Óskarsson og mörg önn-
ur skáld, geta tekið undir án
þess að hljóta skaða af:
Hann lífgar eldinn,
lætur drjúpa í kerið
orð sem han,n geymir
undir tungurótum
og sér þau lifna
ljós í vatni og gleri.
Lífgið eldinn!