Morgunblaðið - 30.06.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNl 1971
17
Vandvirkni og heill-
andi viðfangsefni
Hjálmar R. Bárðarson:
Is og eldnr
Útgefandi höfundur.
Beykjavik 1971.
Nyietgia kom út bök, sem neíin-
Ist Ls og eidiur og etr eÆtfbr Hjálm
ar Bárðaæson. Við fyrsfca yfflrffit
sézt aö þefcfca etr nxynidaibók —
giuflMalHietg mynidiaibóík. Og ef
rtániar eir aS gáð kernst maðu.r að
(raun uim að hún er etragiu síður
lestrarefni, þar sem míikluim fröð
lieðik eir samam saifinað.
Is og eMuir — vdð Isliendingar
œtfcum rauinar að þeikkja viesl
þesisii sértkeiniixi, sem gera liand
okkar svo einstætt I veröld-
inoni. Haiöa og jöflda hötfium við
eðiiilega vegna norðliaagrair legu
á jarðkriinig]iunn,i, en sivo erum
vtið hagan.lega útbúin með eM í
iiðrum jiarðair og meðfyigjamdi
jiairðhliifca, tlifl. að gera Bf þessiairar
þjóðair í srvölu iamdii motaiegra,
ef ekki beimliimis þoiiamflegt.
Beizium þessa jiairðhita í okkar
þágu er raunar þviliíkt tækmiiatf
rek, að viið getum státað atf því
hvar sem er mieðafl tækmiivæddra
memmlingarþjóða. En þaið er önm-
mr sagia.
Ýmsar bækur með myndum og
omiáii hafa komið út um þetta
efni. En þesisii bók, sem ég hefii
mú í hömdumum, hetfur að því
íeyti sérstöðu, að húm ber ekki
svip þesis að hatfa verið driifim á
markað fyrir ferðamammatimamm
eða fyrir jóLamarkaðdnm, eins og
svo rnargar bækur, sem emi hrað
ummar af hroðvirkmi atf því fólk
heíur í ár áhuiga á hofis og hitt
árið áhiuga á eldsmmbrotum, og
því uppflagt að auigtýisa slíkt til
jólagjafa. Til þesisarar bókar er
ekki kastað höndunum. 1 hana
hefur verid safrnað myndum á
áratuiguim. Elzta myndim er tek-
im 1938 af Reyðarbumgu og
Hrolflleiifaborg í Drangajökfli
og 28 árurn síðar sýmiir ömmiur
raymd swairt á hvítu hve mjög
jökliaimlir hatfa hopað. Hjálmar
Bárðamson hefur ámatuigum siam
an fcekið myndlir atf þessu við-
famigsieifini og sáðuisifcu áriim greimi
lega með útgáfu þessianar bókar
í huiga. Hamm hefur ekkert spar
að tifl að máfl'giast viðfamigsefniim,
farið erfflðar ferðir á jöfcia, flOtg
ið yfir hafisin.n og átt ótal ferða
ilög að eldgosum, sem orðið hafia.
Hjálmar er, sem kummugf er,
mjög igóður ljósmytndari. Enda
þekktur fllistamaður á því sviði
viíðar en á Islamdii. 1 Danmöriku
kom út effcir hamm ikennsiubók í
IskristaU, staekkaður nálægt 70
sinnum. Það þurfti fljót hand-
tök til að ná myndimni af snjó-
korni næturinnar.
mærmymdatöku og kyrrallifs-
myndum, sem motuð var fcii
kemmsflu og hanm var mikið femg
imn itil að haMa fyrirlesfcra um
Ijösmymdum fyrir damislka ljós-
myimdiakliúbba, er hanm bjó í
Danmörku. Hjálmar beitir ekki
þeirri aðferð að smella ótal
mynducm. af falliegum stöðum, og
veija svo þá beztu úr. Nei,
hamn byggir upp myndina, lista-
verkið — á fikmutna á staðmum
og er iemigi að því. Hamm getur
verið marga kliukkutima að
vimma við eina mynd, byggja
hana upp í formi, veija liimisur og
fiflmur og svo fmanwiegtiis. Og
þykir þá stumdum ferðaféiög-
um móg um. Því ferðast ham,n
iðuiiega einm í jeppa sínum, enda
er hanm kurteiis maður og vilLl
ekki vera fcifl óþægimda. Hanm á
siitt marlcmið, sem ekki fellur
saman vlð anmarra ferðalög. Séð
hefi ég bamm .imieð siirnn þumga
bakpoka með myndaivéium og
dótli ganga á Heldiu, á Daikagig
ana aflflla, í smjó á jökium og
þumtgum samdfl í Surtsey.
En Is og eldur er, eiiras og fyrr
er sagt, ekki aðeflms myndabók.
Hemimi fyiigir mifldfll og vandað-
ur fcexti, sem Hjáflmar Bárðar-
som hefur sflcriilfiað. Og er það
bæði kostur og gafflli á bökimmi
— effcir því hvermiig á það er iit-
ið. Sýniiliega er bófldm sflcritfuð
bæði fyrir erlenda memm, sem
liitið vita um Viðfamigsetfmið og
þarf því að útsikýra það frá
grumnii, og j'atfmfiramt fyrir Is-
iemdimga, sem gera þá kröfu til
meini smáatriða. Enda kemur
hún út á emsku jafmt sem íis-
iierizku. Þarf því texfcimm að
lemigjast með söguiiegum úifcsikýr-
inguim og iýsimgum á lisfliamdli og
batfisakomum fyrrfl aida fyrir út
lendimgama. En aftur á móti fuli-
máflcvæmium iýsinigum ag dag-
sietnimgum af niýafstöðnium gos-
um, eiins og Surtseyjargosiii, fyrir
Islendimga. Mætfci ksmmski
segja að ekltí væri mauðsynfliegt
að aiHit þetta kæmi mieð og yrði
bókim kammski læsifliegni etf mokk
uð væri stytt og ýmsu sleppt.
En textinn er ákaifliega gnein
airgöður og skýr. Og bamm er
þainmig skrifaður, að hanm mætti
víða nota sem kenmsiubók fynir
þá, sem áhuiga hatfa, þvfl fýrir-
brigði eru vel skýrð. Og í
rauninmi er þar ýmsar aitihug-
aniir að fimma, sem maður veitir
ekki aflmemnt afchygii, em höf-
Á Drangájökli á hvítasunnudag 1938. Hrollleifsborg er belnt
framundan, en til hægri er snævi þakin Reyðarbunga. Jíeðri
myndin er tekin á sama stað á Drangajökli 1966. Hrollleifs-
borg t. v. Reyðarbimga t. h. Á 28 áriun hefur jökullinn miimk-
að.
urndur tekur eftir sem giöggur
athugiamdi. Hanm hefur vamdað
aiiar heimildir og efcki sparað
sér að fliaita staðfestinga hjá
beztu fræðimönnum og í heim-
ildaritum.
Bókim fæst aðalleg^ Við fjög-
ur viöfangsefni þ.e. jökia, haf
is, jarðhita og eldgos. Höfundur
byrjar á hafismum, iandsins
farna f janda, og komiu hans atft
ur á síðasta áratuig. Hetfur hann
tekið margar ákafiega fallegar
myndlir af hafismum, auk þess
sem hamm skýrir sfciflmerkiiega
him ýmsu fyrirbrigði og komu
hans að Isiands strönduim. Hef
ur hamn m.a. feragið til birtirag-
ar mjög gott skýringarkort firá
Veðurstofiumini, sem sýnir ná-
lægð hans á seimirti árum.
I eiinuim kaffliamum um jökliana
vekur Hjálmar athygii á þvi, að
íslemzk _ jiökfliafræði stóð um tíma
mjög framariega hér, og jafirwel
stumdum feti framar en í öðrum
flömduim. Hún féll hims vegar ai-
100 ára minning:
Valgerður Þórðar-
dóttir Kolviðarhóli
HINN 30. júnl 1871 fæddist
stúlfcubarm í Traðaifiolti i
Stokkiseyrailhreppi. Eragin saga
segir frá því, hverjar dísir
spuranu örlögsimu vlð vöggu
henraar. Ef sú saga hefði verið
skráð, nú eftir hundrað ár,
mundi húm greima frá því, að
þeasi stúlka áfcti etftir að verða
vlrasæflasta hústfreyja á Suður-
landi, sem átti garð um þjóð-
braut þvera og lagði hverjum
flffikmiarhönid, sem að garði bar og
þesis var þurfandi. Stúlkan
hflaut í sfcímimni nafnið Val-
gierður og flestir þefltíkja hana nú
umdir nafninu Valgerður á Kol-
viðathóli.
Valgerður ðlst upp í sirani
heimasveit og gjörðist vinrau-
flcoraa, þegar þroski var til og
þótti hvarvetraa liðtæk til þeirra
starfa. En örflögin höfðu ætlað
henni anmað og meira hlluitverk.
Vorið 1903 er hún ráðim í því að
yfirgefia heimahagama og fara
itil Austtfjarða. Austfirðir voru
þá sá staður, sem duigflegt fólk
fleitaði sér atvtnmiu. Hún fleggur
af stað frá Eyrarbakka, ásamt
vinkomu simmi, fófcgaragandi til
Reykjavíkur. Fyrsti áfangimm var
að Koflviðarhóli, þar sem tekin
Skyldi nætiurgisting. Sú gisting
varð flengri em ein nótt, því hún
varaði i 40 ár. Þar höfðu öxflögin
ætiað henni vettvarag fyrir ævi-
Starfið.
Það er ekki æfclunfln með þess-
um linum að skrifa ítarlega um
ævi og störf Valgerðar á Hólraum.
Það er gjört í bðk Skúfla Helga-
soraar, Saga Koflviðarhóiis. Aðeiras
fá orð í tilefini aí 100 ára af-
mæli heranar. ÞakMætiavottur
frá ÖLfu'sinigi og vegfaranda um
Hellisheiði.
Leiðiin um Hellisheiði og
Svinahraun hefur um afldir verið
einn fjöifarm'asti fj allvegur lands-
iras, sumar og vetur, þar sem
hún er aðalisamgönguleiðin á
miili Suðurflarads og Faxaflóa.
Kolviðarhóll var eini glstiataður-
imn á þeirri leið. Þau hjónira,
Sigurður Daraíeflsson og Vaflgerð-
ur Þórðardóttir, sátu þann stað
og gerðu frægam um nœrri
háitfrar aldar sflceið. Þar bar að
garði afllan þanm þversfcurð af
manmlegu Mfi, sem um veginm
fór, jatfnt konuraginm og föm-
manmimm og allir femigu beina.
Húsbóndinm hafði mikla önm við
að affla þeirra hfluta, sem þurfti
til, matar hamda mönnum og
málleysimgjum, og að bjarga
hröktum ferðamanmi til húsa í
vetrarhríðum. Þegar gesturinn
var kominm í húsaskjól tók hús-
freyjan við og sá urn að allir
fengju aðhflyraningu og þá efcki
spurt um hvort greiðsluigeta
væri fyrir hendi. Þegar ferða-
maðurinn hafði feragið beina,
innti hún eftir hvort ekki fyflgdi
gestimum humdur, ef svo var
þurtfti hamn liíka að fá sína að-
hiynmflngu. Þannig liðu árim í
önn við að sirnna vegfarendum
og rau'tu þaiu hjón ágætrar að-
jstoðar hjúa sinma, sem mörg
dvöldust þar flemigi og umrau atf
dyggð og trúmennBku.
Ég vfli hér tiifæra eina frá-
sögn, sem sýnir vel hjarfcaþel og
vimsældir Vailgerðar. Kona ein
úr Selvogi, biliuð á geðsmumum,
hafði hlaupflð í sixmi ráðvillu
alia leið úr Selvogi og lagzt
fyrir í Sviraahraumi og sotfnað
þar siran síðasta bflúnd. Þegar
Bkið var ffliutt heim að Kolviðar-
hóil, ieit það þanmig út, að húm
vœri ekki dáin. Læknir var
kvaddur til, tfullyrti hamn að
þefcta gæti verið eðliiegt, merki
dauðans araumdu koma eftir
nokfcum tíma. Valgerður lót
ekki sannifærast og tðk það lof-
orð af þeim mönmum, sem sóttu
Mkið, að kisfcummi skyfldi ekki
lókað fyrr em örugg mierfld sæj-
ust uim, að konan væri dáin. Nú
bar svo til að presturimm var á
ferð og viMi fflýta jarðarförmni.
Þá svöruðu sendimemm: „Við lof-
uðum herani Valgerði þessu og
það Skafl. standa" og þá var svo
gjört. Sflíkar voru virasœidir Val-
gerðar á Koflviðarhóli. „Eiras og
maðuriinn sáir, svo Skal haran
uppskera" stendur í trúarbökum
okkar. Ég varan um skeið við
það að reka erindi fyrir ýmsa
í Reykjavík. Emgiinn var sá, sem
betm var að reka erindi fyrir en
Vaflgerður. Etf nafnið henmar var
raefnt var aiflt sjáMsagt. „Er það
fyrir hana Valigeirði, já aflveg
sjálifsagt“ var viðkvœðið. —
Viðflcomandi hafði „kornið á Hól-
inm“ og Valgerður igert horaum
eitthvað gott, sem muma þurffci.
Eitt aitvik vil ég refcja hér að
siðustu, sem Valgerður sagði
sjáflf frá. Hún var eifct simn að
koma frá Lögbergi siðla dags
í sfcamimdegi. Veður var gott.
Hún hafði ætlað að verða sam-
ferða ferðamönmum, sem áfctu
að koma raeðan úr Reykjavík, en
þeir komu ekki. Hún iagði þvi
atf stað, ein á hesti síraum. Þegar
hún kom upp á Fostsvellli sá hún
ijós, sem var uppi í hæðimni fyr-
ir ofan, Mtið Ijós svo sem á oflíu-
Luigt, sem ferðam'enn höfðu
sfcumdum með sér á ferðalögum
með vagna. Þetta ljós fór svo
fyrir hemmi, þar til að hún sá
Ijósið heima hjá sér. Þefcta atvik
firanst mér fallegt og táknrænt
fyrir líf og stamf Vaflgerðar.
Margur var sá ferðamaður, sem
fannst sér bongið úr flifsháska
þegar haran ®á Ijósið á Kolviðar-
hóli. Skyfldu þá eicki þeir góðu
hugir, sem fylgdu Valgerði hatfa
verið þess megnugir að lýsa
herani, þegar hún var ein á ferð
í myrkrirau.
Kolviðarhóll hefur nú lokið
Símu mikilvæga Mutverki sem
griðastaður á erfiðri þjóðleið og
þess ber hainn merki. Eyðingar-
ötflin fleika þar lausum hafla og
vimna sitt verk, þegar engim hlý
hönd er þar tifl að lagfæra.
Þú vegtfaramdi, sem átt þar
fleið um, minmstiu orða húsfreyj-
umnar, sem gerði þamn garð
firægastan með okkar kynslóð,
hún sagði: „Guð gatf otokur Hól-
inn til hjálpar hröbtum ferða-
mönnum en ekki tifl leikaraskap-
ar.“
Þórður Ö. Jóhaiuisson.
veg í igleyirasfcu, þar tffl á sið-
ari áratugum, að Isliand varð
afibuir vettviaragur jökaflraran-
sókna. Em j öiklar Isflands eru anm
að en fræðiignein.. Þeir enu fuirðu
iega heiilflamdl heimur, þeim' sem
sækja þá heiim. Og Hjálmani
tekst með myndum sírnum að
gefa hirauim, sem efltíd. sœkja
sjáflfiir á Jcaldam klaika, huig-
miynd um þá dýrð. Gætu
kammiski fteiiri venið mér sam-
mála eftir að hafá sJcoðað mynd
irraar hamis, um að þakkarvert sé
að Vatnajökuffl bráðraar ekki,
því eims og Hjáimar bemdir á:
„Megiinihluiti Vatraajökuls hvffl-
ir á miishæðóttu fjafflltendii með
döflum og fjöfflum, sem efckfl eru
hænni en 800—1000 m yíir sjó.
Eiins og getið var að fnaman, er
hjarnlíraa suraraan tffl í Vatma-
jökffl í um 1100 m hæð. Ef þess
vegraa jökuflkápain hyrfi aflflf X
eiraui, myradi ekki korraa jökuffl
atftur raeima á hæstu timöama í
þessu fjaileradi, ef veðurfar
héldist eims og það hefiur verið
siðustu 40—50 ániin, og greLmi-
iegt er af mælimgumum, að viða
gætu með timanum orðið blóm-
tegar 'sveitir í dölum, sam raú
eru hufldir þykkum jökuflhjúp.“
Um að fenigur sé að jökflum,
getur maður m. a. sanmtfærzt
atf myndum í bók Hjáimians, edmis
og myndinrai á bls. 76, þar sem
mongurasólim heffliir sírau fyrsita
geiisiflafilóðli yfir hjamibneiðu
Vratmojökufls eftir frostmótt og
gflitrar á ainagrúa ískristaflila umt
alam jöfeuflimm'. Eða atf roðum sið
uistu kvöMsóflarimiraar á Hvararaa-
daishrajúk á myrad á blis. 73. Eða
myndirani af blárri og grsemni
dagslbirtu er síast niður i íshell
araa á GrímS'f jalfli á bls. 65. Eða
isflötunum á nokkrum myndum
með fegurstu formuim og smijó-
bilatförum á hjarni. Eða w þanmig
mætti fleragi halda átfrarn. Sum^r
myndimor eru beirafflnis Ijós-
myndaafneJc, eiras og ísJcnisibaiffl-
arrair, sem Hj'álmar hefur raáð á
ffflmu í bráðnun, stækkaðir 10
og upp í 70 sinmuim, þessar ævim
týralegu og formtfögru glitraradi
periur. Og ekki er það fyrir
raeáiraa amatörljósmyndara að
festa á fiflmu þessa skuiggalausiu
skjaninabirtu á jökli, þar sem
engar mistfeffliuir sjást, eiras og
þeigar sóiim er að koma gegtn-
uim þokuraa á jökliraum á bls. 52.
Ekfei verður 'myndaefinið fá
tæklegra, þegar kemur að jarð
hitarauim og eldgosumuim, þar
sem hveirir ferauma undir ísi, og
enu ásamt fossum í klababörad-
um teragffliður milli þesaara
tveggja höfiuiðviðfamgstetfma bók-
arinmar Isa og eMs. Höfiumdur
hefur farið í Kverlkfjöll og a5
leiirhvenum víða um lamd og
raáð þar hiraum stónkosttega fjöl
breyttu litum á ffflmu. Um það
er ekki hægt að gefa hugmyirad
i texta eða blaði, sem aðeimis
prenitar i svörtu og hvítiui. Og
haran hefur sótt heiim eldstöðv-
ar, gaimlar og nýjar, verið á
Framh. á bls .19