Morgunblaðið - 20.10.1971, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 1971
— Ræða Jóhanns
Framhald af bls. 17
dkfki hemaðarkappMaupmu í
heimiin'uim og ekki þeim voða,
seim að af þvi stafar. Því ræður
heldur ekki þessi ágæta rikis-
srtjóru, enda þótt hún hafi taug-
ar út ti‘l alþjóðastjórnmála, þar
sem kommúnismmin er innan
herbúða hennar. Hvað segiir
hæetv. ríkisstjóm í stjómarsátt-
máia um stefnuna í utanrikis- og
öryggismálum landsims?
Oirðrétt segir á þessa leið í
stjómarsamningnum: „Varnar-
samningurinn við Bandaríkin
skal tekinn til endurskoðunar
eða uppsagnar í því skyni, að
vamarliðið hverfi frá Islandi i
áföngum. Skal að því stefnt, að
brottför liðsins eigi sér stað á
kjörtimabilinu."
Hvað felst nú í þessari loð-
onoHu?
Fyrst segir hæstv. utanrikis-
iráðherra, að það felist í þessu,
að sjálfsögðu, að herinn verði
Æarinn á kjörtímabilinu. Síðan
segir hann, eftir að vera búinn
að hugsa sig betur um, að það
eigi nú að tala við Bandarikin
og svo, þegar þau viðtöl hafi átt
sér stað og ef það korni í ljós,
aö það kunni að vera varhuga-
vert, að láta varnarliðið hverf a af
Oamdi, þá verði það endurskoðað.
Það er hægt að vitna til þessara
imrnæla ldð fyrir lið og staf fyrir
staf orðrétt, ég hirði ekki um
það, þetta er alkunna orðið.
Enfli'fremur er það haft eftir
hæstv. utanrdikiisráðherra í frá-
sögn Tímans af fundi með ung-
um Framsóknarmöninum, að
haran hafi efnt tid endurslkoðun-
ar á vamarsarnningum, en þessi
endurskoðun mdðist fyrst og
'fremst við að gera sér grein
fyrir, hvaða efnahagslegar af-
leiðingar það hafi í för með sér,
að vamardiðið sé látið fara. Efna-
hagsflegu áhrifin eiga að vera
öllum kunn og rannsókn þar af
leiðandi óþörf, enda eru þau al-
gjört aukaatriði í þessu máll.
Saemd og öryggi er það, sem
sátur í fyrirrúmi. Mér leiðist að
þurfa að draga hæstv. utanríkis-
ráðherra inn í þennan hringi-
andahátt, en hjá því verður því
miður ekki komizt. En við Sjáltf-
srtseðismenn höfum ætíð fylgt
þedrri stefnu frá því vamar-
sammimig'U'rimn var gerður 1951,
að við vildum ekki hafa hér
vamariið lengur en nauðsyn
krefur, vegna öryggis landsins
og öryggis lýðræðisþjóða í hin-
um vesrtræna heimi, sem við er-
um í samíélagi við. Við höfum
margendurtekið þessa stefnu.
Okfkar stefna stendur algjöriega
óbreytt frá því 1951 á árunum
þar á eiftir, 1956 þegar vinstri
stjrónin þá ætflaði að reka vam-
anrfMðið og í dag. Það er alltaf
sama festan og öryggið í utan-
nHkismálunum og viðhorfi okkar
t*l öryggis landsins og vama
þeirra þjóða, sem mynda Atl-
antshafsbanda-lagið með ok'kur
og vom þess um'komin að stöðva
framrás kommúnismans í Evr-
ópu, að stöðva það, að Sovét-
xttkin inniimuðu land eftir land
©g kúguðu önnur lönd tiH fylgis
við sig sem lepprlki hvert á fæt-
ur öðru. O-g ekflri nóg með það,
heSdur haía Sovétrí-kin síðar
haJdið kúguninni áfram austan
tjaldsins á hinn svívirðilegasta
hátt, bæði í Ungverjalandi 1956
og í Tékkósflóvakíu 1968.
ÆTÍÐ RÉTT
AB ENDURSKOÐA
Við höfum ekkeitf á móti þvi,
e<5 vamarsamningurinn sé end-
tmskoðaður eða endu-rmetin
þörfin á vömum hér á landi og
jneð hverju-m hætti þedm bezt
yrði fyrir komið. Þetta hafa
Sjálfstæðismeinn gert og Alþýðu-
ííolfcksmenn í fyrrverandi ríkis-
stjóm og hvatt til sérfræðinga,
ejns og kunn-ugt er, til að láta
f fjós álit sitt í þes-sum málum.
Það er hægt að endu-rs'koða þessi
»nál frá atonennu sjónartmiði, og
þ®ð er iika hægt að enduorsikoða
þ»u á grundvelii vamarsamn-
ingsins frá 1951. En í því fælifit
uA ósfca eftiir áflitd Atilantshatfs-
bandailagsins á þörfum fyrir
vairnir á Isilandi. Var nú ekki
Framsóknarflokknum, sem tók
að sér stjónnarforus-tuna, nægj-
an'legt að gena grein fyrir því,
að hann vi-lidi atih-uga og endur-
skoða þess-i mál og sdðan taaa
á'kvarðanir, eftir að hann hefði
athugað og endurskoðað málið?
Það er furðuileg-t einkenn-i á þess-
ari hæstv. ríkisstjóm að þurfa
afll-taf að taka ákvarðanir, áður
en hún skoðar málin og hefja
athugun siðar. Slikt kann ekki
góðri lukku að stýra. Ég sfcal
ekki fara ffleiri orðum u-m pað,
hvoirt þessi hæstv. rikisstjóm
lætur vamari'iðið fara eða ekki,
hvootf hún meinar bara já, já og
nei, nei eða já eða nei, því verð-
ur hún sjálf að gera þjóðinni
tgrein fyrir. Ég minni á það, að
1956, fyrir myndun vinstri
stjómar þá stóðu flokkar að þvi
hér á Alþingi, 28. marz, að lýsa
því yfir, að nú væri svo breytt
ástand x heiminum, að það væri
óhætt að láta vannariiðið fara.
Síðan var ríkisstjórn mynduð
með þedrri stjómaiyfiriýsin-gu,
að vamarliðið sikyldi hverfa.
Tveimu-r og háflfum mánuði eftir,
að þessi stjóm komst .á laggim-
ar þá samdi hún á ný við Banda-
rí'kin um það, að vamariiðið
skyldi vera áfrarn hér á landi,
því að þá taldi hún á ný breytí
viðhorf.
„FRIÐARTÍMA “ HUGTAKIÐ
Ég minn-i á þennan furðu-lega
hringlandahátt vegna þess, að nú
er í æ ríkara mæli lögð áherzla
á það, sérsitaiklega af hálíu Fram-
sóknarmanna til þess að verja
óverjndi fram-komu sina í vam-
armáílium þjóðarinnar, að við íöf-
um lýst því yfir og gerf það að
skiiyrðum við in-ngöngu í NATO,
að hér skyldi ekki vera her á
friðartímum.
Þetta er rétt, og um þetta vor
um við sammála. En ég vii, að
hæstv. alþingismenn geri sér
grein fyrir og þjóðin í heild, að
það, sem menn meintu með hug
takinu „á friðartímum", er allt
annað en hugsanlegt er, að falizt
geti í slíku hugtaki í dag. Við,
sem stóðum að því að óska þess,
að hér væri ekki varn-arlið á frið
artímum, höfðum í huga, að frið
artímar mundu myndast í Evr-
ópu fyrst og fremst svipað því og
gerðist eftir heim-sstyrjöldina
fyrri 1918 og þar til heimsstyrj-
öldin brauzt aítur út 1939. Á
þe-ssu hvila fyrri yfirlýsingar
um, að hér skuli ekki vera vam
arlið á friðartímum. En „friðar-
tímahugtak" er annað í dag og
því óraunsætt að grundvalla
stefnu rikisina í öryggis- og vam
armálum á slíku hugtaki.
KOMINN TIMI TIL AÐ
HUGSA ALVARLEGA
Ég vil, að hæstv. rikisstjórn
fari að hugsa alvariega í þessum
málum. Ég styð þvi áform hæst-
virts utanríkisráðherra til við-
ræðna við Bandaríkin og önnur
ríki Atlantshafsbandalagsins, er
miða að því, að ganga úr Skugga
um hvar við erum staddir og
hvers er að vænta. Ég harma
það, að ríkiflstjórninni skyldi
verða svo hrapalega á í messunni
að láta kommúnistana ráða yfir-
lýsimgum sínum í utanríkis- og
vamarmálum. Það hlaut að vera
nægjanlegt fyrir Framsóknar-
menn, að lýsa því yfir, að þeir
vildu endurskoða afstöðu okkar
í vamarmálum og hvaða þörf við
hefðum fyrir vamarliðið og með
hverjum hætti vörnum skyldi fyr
ir komið. í því hefðum við Sjálf
stæðismenn fylgt Framsóknar-
mönnum. Slíkt væri eðlilegt við
horf lýðræðisflokkan-na I þessu
landi. En þetta nægði ekki komm
únistunum í rikisstjórninni. Nei,
hæstv. forsætisráðherra varð að
ganga undir það jarðarmen að
lýsa því yfir fyrirfram, að brott
för varnarliðsins á íslandi skyldi
eiga «ér stað á kjörtímabilinu.
Þetta er hans mesta yfirsjón, sem
hæstv. forsætisráðherra mun
áreiðanlega lengi sjá eftir. Það
var glaðst í Moskvu þegar ríkis
stjómin birti sáttmála si-nn. Frétt
ir báru þess óræk vitni. Það var
einnig glaðst á þessxxm slóðum
1956, þegar vinstri stjórnin þá
var mynduð með þeim ásetningi
að láta varnarlið Bandaríkjanna
á vegum Atlantshafsba-ndalags-
ins hverfa frá ffllandi. Ég minn-
ist þess, að þáverandi utanríkis
ráðheira Sovétríkjanna, Moltov,
lét hafa það eftir sér við sænska
blaðamenn, að Sovétmenn hefðu
algjörlega vitað að hverju stefndi
í sambandi við yfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar á íslandi þá að reka
varnarliðið, vegna þess, eins og
hann sagði, — „að þeir ættu svo
marga vini á fslandi."
ALV ARLEGASTA
YFIRLÝSINGIN
Herra forseti.
Nú er enn eftir sá þátturinn,
sem ég tel lang alvarlegastan í yf
Irlýsingu stjómarsátt-mál-ans varð
andi utanríkis- og öryggismál
landsins. Hann er sá, að við völd
um taki ríkisstjóm á íslandi, sem
lýsir því yfir, að það sé ekki sam
komulag innan þessarar ríkis-
stjómar um það, að bindast sam
tökum með öðrum vestrænum lýð
ræðisþjóðum til vamar ofbeld-
inu. Það heitir þannig orðrétt í
stjómarsáttmálanum: „Ágreining
ur er milii stjórnarflokkanna um
afstöðu til aðildar fslands að At-
lantshafsba-ndalaginu".
Þessi yfirlýsing er sú aumasta
sem nokkur ríkiastjórn á íslandi
gat gefið, eins og á stendur í
heiminum í dag. Það er rétt, að
kommúnistar hafa áður verið í
ríkisstjóm á fslandi og það með
Sjálfstæðismönnum í nýsköpun
arstjóminni 1944—1946. En þeim
voru þá sett takmörk: Um utan-
ríkismálin hafið þið ekkert að
segja og þegar þeir gerðu kröfur
til þess, þá var því stjórnarsam-
starfi lokið.
Nú hefur Framsóknarflokkur-
inn beygt sig undir okið, það er
búið að, lýsa því yfir fyrir heim-
inum, sem okkur íslendingum er
til skammar, og áhrif slíkrar yfir
lýsingar stjóraarsáttmálans veit
enginn, hversu víðtæk verða.
Við Sjálfstæðiflmenn munum
gera allt, sem í okkar valdi stend
ur til þess að stýra ríkisstjórn-
inni af villu síns vegar. Við vit-
um að það verður ekki hlustað
á okkur af kommúnistum í ríkis
stjóminni, en við treystum því,
að bæði hæstv. forsætisráðherra
og hæstv. utainríkisráðherra,
leggi hlustirnar við þeim aðvör-
unum, sem við komum á fram-
færi.
FJÁRFESTINGARKERFI
Loks er svo þessi hæstv. ríkis-
stjórn í stjórnarsáttmálanum að
tala um nýtt fjárfestingarkerfi
hér á landi, framkvæmdastofnu-
un, fjárfestingarstofnun o.s.frv.
„Ríkisstjórnin einsetur sér“, eins
og segir í stjórnarsáttmálanum,
„að efla undirstöðuatvinnuveg-
ina undir forystu ríkisvaldsins.
Ríkisstofnun á að hafa á hendi
héildarstjóm fjárfestingarmála
og frumkvæði í atvinnumálum."
Það er ævinlega sama sagan, þeg
ar vinstri stjórn kemur til valda,
meiri ríkisafskipti, nýtt leyfa-
kerfi, úthlutunarkerfi til þess að
úthluta gæðum lífsins til einstakl
inganna af opinberum pólitikus-
um. Einstaklingamir eiga ekki
sjáltfir að ku-nna_ að finna fótum
sínum forráð. Ég get ekki rætt
um þessa nýju stofnun, sem
sennilega á eftir að verða allgild
áður en lýkur, ef þessi stjóm sit
ur einhvem tíma að völdum, fyrr
en að við sjáum stjórnarfrum-
varp um hana. Læt ég útrætt um
hana að öðm leyti en því, að
hérna er um að ræða algjörlega
ástæðulaust, opinbert kerfi til
þess að auka rikisaf-skipti af at-
höfnum einstaklinganna, sem við
Sjálfstæðismenn munum af öllum
krafti berjast gegn.
HORFIÐ FRÁ STÓRIÐJU
Samkvæmt yfirlýsingum sín
um hverfur ríkisstjórnin algjör-
lega frá stóriðjustefnu fyrrver-
andi ríkisstjómar, em fyrrverandi
ríkisstjórn stuðlaði að því, að stór
íðja hélt innreið sína á íslandi i
tengsium við fitórvirkjanir í íall
vötnum landsinfl og renndi þar
með fleiri stoðum undir atvinnu
líf landsmanna, gerði það örugg
ara og traustara, því að svipull
ér sjávarafli eins og reynsla okk
ar kennir okkur ótvirætt. Geysi
legt hagræði höfum við þegar í
dag haft af þeirri öm iðnþróun,
sem leiddi af Búrfellsvirkjun í
stórum stíl og álbræðslunni og
einmitt á þeim tímum, sem áföll
in urðu mest í þjóðfélaginu. Það
munu um þrjú þúsund mannár
hafa farið í það að vi-nna við
þessi fyrirtæki, Búrfellsvirkjun,
álbræðsluna og höfnina í Straums
vík, sem samsvarar því, að þús
und manns hafi að meðaltali á
þriggja ára tímabili unnið við
þessi fy-riitfæki þegar atvinnu-
leysi var að öðru leyti að halda
innreið sína. Þá eru ótalin þau
miklu áhrif á almenma iðnþróun
í landinu, sem slík fyrirtæki hafa
og skal ég ekki tefja tímann á
því nú að ræða það. Hæstvirt rik
isstjórn miðar sig í virkjunarmál
um við in-nanlandsmarkaðinn,
húsahitunina ei-ns og þar stend-
ur. Ég vil með engu móti gera lít
ið úr húsahitun með rafmagni.
Ég hef á sínum tíma beðið sér-
fræðinga um að rannsaka mögu-
leikana til húsahitunar á fslandi.
Það verður gert. Sjálfur flutti ég
tillögu um það til breytingar á
landsvirkjxmarlögunum á sl.
þingi, að það skyldi verða eitt
af verkefnum landsvirkjunar-
stjórnar að kanna á hverjum tima
að hve miklu leyti væri hægt að
hagnýta rafmagn til húsahitunar.
Hins vegar er það Ijóst, að húsa-
hitun með rafmagni er ekki nokk
ur þáttur í stóriðju á fslandi, eng
an vegi-nn, og getur aldrei orðið.
Hún getur aldrei byggt upp þann
stórmarkað fyrir raforku, sem
nauðsyniegur er, ef að almenn-
ingur á íslandi á virkilega með
stórvirkjunum að geta átt þess
kost að fá ódýrt og hagkvæmt
rafmagn.
Ég minnist ekki þess, að hafa
talað við neitt erlent stóriðju-
fyrirtæki á síðari árum, sem ekki
hefur talið það eðlilegt og sjálf
sagt, að við værum sjálfir aðil-
ar í stóriðjufyrirtækju-num, ann
að hvort að minníhluta eða meiri
hluta eða þá þannig, að við á
viissu árabili eignuðumst meiri-
hluta eða öll fyrirtækin. Algjör
undantelcning er álbræðslan hér
í Straumsvík, en þar tel ég að við
höfum hitt á hið rétta form að
koma ekki nálægt þeir rekstri,
þar sem hann er aðeins ei-nn lið-
uir í langri keðju framleiðslu. —
Þetta hef ég margoft bent á. Við
erum ekki neinir aðilar að nám-
um, báksitnámum, við erum
ekki neinir aðilar að úrvinnslu
báksitsins í súrál. Við erum ekki
neinir aðilar að m-arkaðinum úti
í hinum stóra heima þegar búið
er að vinna hráálið og því skild-
um við þá vera aðilar aðeins að
vinnslu hráálsi-ns með allri þeirri
áhættu, sem því er samfara? Ég
tel að það hafi verið okkar lán
að ganga frá samningum við sviss
neska álfyrirtækið eins og við
gerðum. Þeir hafa alla áhættuna,
við höfum hagnaðinn af fram-
leiðslugjaldinu, það er að segja
sköttunum, sem þeir verða að
borga fyrir hvert tonn, sem fram
leitt er, við höfum hagnaðinn af
raforkunni, að selja hana i erlend
um gjaldeyri og þeir verða að
borga hana, hvort sem þeir nota
hana eða ekki og við höfum hagn
aðinn af þeim vinnulaunum, sem
þeir borga í erlendum gjaldeyTi.
Við högnumst á öllum þeim hlið
arráðstöfunum, sem gera þarf í
sambandi við svona stóriðjufyi’ir
tæki í málmiðnaði og byggingar
iðnaði og á öðrú s-viði, í skipa-
flutningum til þess að flytja
farma fram og aftu ro.s.frv. Allt
er þetta okkur til góðs en þeir
bera áhættuna.
Hittf er svo alveg -rét-t, að í öðr-
uim tillfe'llum hötfuim við ætið tal-
að um h'lu-tdeild okkatr íslemd-
imga oig meirihlutahluitdedJjd eins
og í kási'liðjunini. Það er ekkert
nýbt. Það hefur verið sag-t: frá
því d blöðum, að hæstv. iðnaðar-
-ráðherra haffl nú -kva-tt menn til
náðuneytis við sóg í stóriðjumál-
uim. Er ei-tthvert a-fturhvarf frá
atftu rhvarf iinu -í væmhim ?
ANDSTAÐA
S.I ÁLFSTÆæiSFLOKKSINS:
Lítið er hægt að fin-na i stjóm-
arsáttmálanum um etfnahagslega
stefnu. Þar er að vísu óskalisti
um lækkaða vexti, haakkuð lán
og ienigingu lánstíma. Hvemig
þetta samiýmist og íramkværh-
ist kann að vera amnað mál, að
vísu má segja, að s-tefnt sé að
einu marki: auknum ri'kisaí-
sfciiptuim. Svo 1-angt er gengið að
rí-kisvaklið æffl-ar sér að skammta
launlþegasamtöikunum það, sem
han-dhatfar þess telíja launþegun-
um hæfa. Einhvem ti-ma hefðu
áfonm slikrar rífcisforsjár þótt
tiðindi. En síðan ník'isstjónnin tók
við völdum hetfiu-r einn atf öðrum
a-f handbendi kommúnista í laun-
þegasamtökunum sagt: já og
amen, — þessi ágæta ríkisstjóm
skal sikammta o-kk-ur. Alkunna
er, að núverandi ríkisstjóm sett-
ist í bú góðs eftnahags. Vitna ég
í þvi sambandi í útteikt þjóðar-
búsins, sam frá-farandi ríikis-
stjóm -gerði grein fyrir á miðju
ári. En-da er það nú öllum Ijóst
að ríkisstjórnin hefur útdeált fé
i rikum mæli, án þess enn að
hafa þurft nokkrar áhyggjur aí,
að aiffla þess.
Ég hirði n-ú ekki að elta óflar
við ednstaka liði ósk-a-lásta -koiri-m-
únistanna í stjómaisáttmálan-
um því að hann er, eins og ég
sagðii áður, í imxn og veru kopda
af þeirra kröfum. Menn hljóta
hins vegar að gera sér grein fyr-
ir því, án nofckuma tvimæla, þeg-
ar hatfður er í huga fyrsti hluti
ræðu miinna-r, að grundvaldarsjón
armið Sjál-fstæðismanina sam-
rýmast engan vegdnn þeim sjón-
armiðum, sem þesei ríikdsstjóm
hefiur samið urn að reyna að
koma i íramikvæmd, hvorki inn,
á við né út á við. Út á við, er
farið glæfraliega að, það er ósk
mín, að það megi la-gíæra og
leiðrétta og ég býð f-ram allan
stuðning Sj'áJtfstæðisfflokksdns að
þvi marki. Inn á við er stefnt að
aukn-um rikisatfskiptum með ein-
hverju fj árfest inga rb akni, sem
á að sefja á lag-girnar.
Af því, sem ég hetf sa-gt er
Ijóst að við Sjálifstæðismenn er-
u-m í mjög eindreginni andstöðu
við núverandi hæsitv. rífcisstjórn
og sér í lagi vegn-a þeirra mi-klu
áhriifa, sem kommúnistu-m hefiur
verið falin i ríkisstjóminni. Við
erum reiðutoúnir tll samisitarfs og
samráðs -í 'landheiigismálinu og
höf'um tjáð það og sýnt í verki.
Við erum reiðubúnir till samráðs
við hæstv. forsætisráðherra og
hæstv. utanrikisráðherra í varn-
ar- og utainríiki'smá'lum, en ekki
við kommúnistana, það verða
menn um leið að vita. Við mun-
um svo að öðru leyti marka af-
stoðu okkar til einstakra mála,
sem ég hetf lýst henni: Hún á
efni standa tii.
1 lok ræðu sinnair vék hæstv.
fonsrh. að því, hve mikið hefði
breytzt í þjóðféliaigimu i dag. Ég
veit nú ekki, h-vort menn hatfá
alm-ennt o-rðið varir við þessa-r
óskapleigu toreytinigar. En hann
sagði m. a„ að þessi rikisstjóm
væri rífcisstjóm hins vinnandi
fóliks, launafóflks og framieið-
enda. Hvaða fióflk er ekki vinn-
andi fólk í þessu Jandi í þessum
skiilningi? Og hvað meinar rikis-
sfjórwin með þessu sllagorði, sem
kommúnisfar ofitast hafa flag-gað
með, en nú er tekið upp á varir
hæst-v. forsrh.: að vera sfjóm
hins vinnandi fólks í landinu,
launafól'ks og framleiðenda?
Ríikisstjómin vffl vinna að
kjarabótum í landinu, segir for-
sætisráðherra. Það hiýtur að
vera markmið hverrar rí'kis-
stjómar, sem hér situr í Jandi,
og ég sagði éðan, að einmitt á
þeim mi'klu uppganig'Stimum,
sem við hefðum haff, hefur áJ-
m.’nningur í þessu landi notið
fulikoimlega þess bata, sem verið
hefur og orðið hefiur í þjóðár-
búskaipnum, enda eru lífskjör ai-
mennin-gs í þessu landi með alllf
öðrum hætti en þegar frátfaramdi,
riikisstj óm tók við. Þau eru sam-
bæriieg við það bezta, s^m við
þekkjum í hin-um vesitræna
hei-mi, og stö'kkbreytingamar
eru meiri til hins betra en svo, ,
að þær dýljist nak’krum. Kaup-
máttur ilaunanna hefur vaxið í