Morgunblaðið - 23.03.1972, Blaðsíða 16

16
MORGU'MRLAÐtÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 19T2
D.tgofandi hif. ÁrvaJcuc Reyltjavfk
Fram'kvæm da stjóri Ha.roldur Sveinsson.
Rimsitjórar Matthías Johannessen,
Eyj'óltfur Konráö Jórisson.
Aðstoðarritstjón Styrmír Gunrvarsson.
Rftstjómarfullirúi Þiorbjöm Guðrrrundsson
Fréttastjóri Björn Jóthannsison
Auglýsirvgastjöri Á-rni Garðar Kristlnsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sfmi 1Ö-100.
Augirýsingar Aðatetr'ætí 6, sfmi 22-4-80
Áskriftargjald 225,00 kr á 'mánuði innanlands
I fausasöTu 15,00 Ikr eintakið
þeirri könnun, sem fram
færi. Hann taldi einsýnt, að
íslendingar yrðu áfram í
Norður-Atlantshafsbandalag-
inu og sagði: „Við höf-
um samt sem áður ekk-
ert á móti því, að aðild
okkar að Atlantshafsbanda-
laginu sé einnig tekin til með-
ferðar og málið í heild sinni
kannað ofan í kjölinn, m. a.
með það fyrir augum að um
öryggis- og varnarmál íslands
í samfélagi þjóðanna megi
takast umræður, er gerðu ís-
lendingum almennt ljóst,
VARNARMÁLIN í
BRENNIDEPLIÁ NÝ
Cíðustu misserin hafa örygg-
ismál Islands verið í
brennidepli eða síðan ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar
birti þann boðskap sinn, að
stefnt skyldi að því, að varn-
arliðið hyrfi af landi brott á
kjörtímabilinu. Enginn vafi
er á, að þetta stefnumið kom
mönnum mjög í opna skjöldu,
enda reis þegar mikil andúð-
aralda gegn þessum áformum
meðal þjóðarinnar. Mikill
meiri hluti hennar ætlast til,
að farið sé með mikilli gát í
öryggismálum og kann því
illa, þegar forystumenn henn
ar gefa ótímabærar og van-
hugsaðar yfirlýsingar í þessu
efni. Það þótti því góðs viti,
þegar utanríkisráðherra lýsti
því yfir, að ekkert skref yrði
stigið í öryggismálum þjóð-
arinnar nema að höfðu sam-
ráði við Alþingi, enda kæmi
samþykki þess til. Síðar hef-
ur komið í ljós, að þingfylgi
er ekki fyrir því, að varnar-
liðið hverfi úr landi að svo
komnu.
Við umræður á Alþingi sl.
þriðjudag, er Geir Hallgríms-
son mælti fyrir tillögu sjálf-
stæðismanna um fyrirkömu-
lag á viðræðum um öryggis-
mál íslands, lagði hann á-
herzlu á, að Alþingi hefði að-
stöðu til þess að fylgjast með
endurskoðun varnarsamnings
ins og hafa hönd í bagga með
hvar þeir stæðu og hvert
stefna bæri til þess að tryggja
sjálfstæði og öryggi lands-
ins.“
Geír Hallgrímsson sagði
ennfremur: „Öryggismál Is-
lands eru ekki og verða
aldrei einangrað fyrirbæri,
sem okkur einum kemur við.
Auk þess sem þau skipta
önnur Atlantshafsríki í heild
og þeirra öryggi, er ljóst, að
fyrirkomulag á þessum mál-
um hér hefur mikil áhrif á
öryggi hinna Norðurland-
anna. I Noregi hafa t. d. kom-
ið fram alvarlegar áhyggjur
vegna hugsanlegra breytinga
á skipan öryggismála íslend-
inga. Eins og kunnugt er hafa
Norðmenn miklar áhyggjur
af vörnum Noregs á landa-
mærum Sovétríkjanna og
Noregs vegna aukinna at-
hafna sovézka flotans við
Norður-Noreg. Vitað er, að
sovézki flotinn hefur haldið
æfingar rétt utan við norska
landhelgi, þar sem æfð hefur
verið innrás í Noreg.“ Þing-
maðurinn lagði síðan áherzlu
á, að afstaða okkar til örygg-
ismálanna gæti haft víðtæk-
ar afleiðingar, ekki sízt á
Norðurlöndunum, og sagði:
„Þess vegna er eðlilegt, að
einn þátturinn í þeirri athug-
un, sem utanríkisráðherra
segir nú að fari fram á varn-
armálunum, beinist að stöðu
hinna Norðurlandanna.“
Eftirtektarvert er að rifja
upp ummæli Hannibals Valdi
marssonar í málgagni frjáls-
lyndra og vinstri manna um
öryggismálin fyrir skömmu:
„Aðeins virðist um þrennt að
velja: Vilja íslendingar taka
áfram þátt í varnarsamtökum
vestrænna þjóða? Vilja þeir
leita undir verndarvæng
Sovétríkjanna eða vilja þeir
láta skeika að sköpuðu og
treysta á vernd hlutleysis, ef
til átaka kæmi milli risanna
tveggja í austri og vestri?
Eins og nú standa sakir virð-
ist flest benda til þess, að
mikill meiri hluti þjóðarinn-
ar velji fyrsta kostinn, þótt
engum þyki að öllu góður.“
Þá eru ekki síður eftirtekt-
arverð þau ummæli utanrík-
isráðherra, að hann hafi ver-
ið og sé NATÓ-sinni, en seg-
ist að vísu ekki geta hugsað
sér að vera áfram í þeim
samtökum, eftir að hernaðar-
legt gildi þess sé úr sögunni.
Þetta er eini fyrirvarinn, sem
hann gaf á Alþingi sl. þriðju-
dag á veru íslands í Atlants-
hafsbandalaginu. Þeim mun
furðulegra er, að utanríkis-
ráðherra skuli nota þetta
sama tækifæri til þess að
gera því skóna, að varnarlið-
ið hverfi á brott á þessu
kjörtímabili og viðhafa slík
ummæli áður en niðurstaða
könnunar hans liggur fyrir.
Þau verða vart skilin öðru
vísi en svo, að um einhverja
stefnubreytingu kunni að
vera að ræða hjá utanríkis-
ráðherra, þegar áður en end-
urskoðun varnarsamningsins
er hafin. Það ber þó að vona,
að svo sé ekki, heldur hafi
utanríkisráðherra mistalað
sig. Allir eiga leiðréttingu
orða sinna og hann hefur sitt
tækifæri til þess við fram-
haldsumræður um varnar-
málin á Alþingi.
Heimsókn Nixons og
THE OBSERVER , . . x . &
I
S
valdajafnvægið í Kína
Eftir
Dennis Bloodworth
Þegar litið er nánar á þá kín-
versku ráðamenn, sem Nixon Banda
ríkjaforseti hitti á Kínaför sinni end
nrspeg-la þeir jafnvægisleysið i valda
kerfinu í Kína í dag. Jafnframt
styrkja þeir það álit að leiðtogarnir
í Peking, hafi töglin og hagldirnar
í stjórn landsins.
Þegar Nixon heimsótti Kína var til
tölulega nýbúið að útskúfa Lin Piao,
sem um árabil hafði verið útvaldur
erfingi Mao Tse-tungs. Fall Lins átti
ekki eingöngu rætur sínar að rekja
til þess að hann hafði um langt
skeið fordæmt Bandaríkin, sem
versta óvin Kxna. Grunur leikur á
að það sem helzt hafi orðið honum
að fallí hafi verið sú eindregna skoð-
un hans að sættir við Rússa væri
öruggasta leiðin til að trygg.ia Kina
nauðsynlega aðstoð, bæði tæknilega
og hemaðarlega. Það er sjálfsagt orð
um aukið, sem andstæðingar hans
halda fram í dag, að hann hafi ver-
ið að gera samsæri við Rússa. Þetta
má álykta af því að fæstir af nán-
ustu stuðningsmönnum hans úti á
landsbyggðinni hafa lent í hreinsun-
areldinum, en hins vegar láta þeir af
ar lítið á sér kræla.
Það vakti athygli að meðal þeirra,
sem tóku á móti Nixon voru menn,
sem vitað er að eru eindregnir and-
stæðingar Bandaríkjanna, menn sem
persónulega voru andvígir þvi að
Nixon yrði boðið til Kína. En þeir
létu ekki á því bera, fremur en and-
stæðingar Maos láta andstöðu sína í
ljós.
Chou En-lai tók fyrstur á móti
Nixon i Pekirtg. Vinsemd forsætis-
ráðherrans í garð Bandarikjanna
var talin tryggingin fyrir því að
heimsóknin yrði á einhvem hátt sig-
ur fyrir báða, því að Chou hafði
ekki efni á því að hún mistækist.
Chou er nú 73 ára og hann hefur
lifað af marga valdabaráttu með þvi
að fara hinn örugga milliveg, sigla
milli skers og báru.
Heimsókn Nixons sýnir hins vegar
að nú er sú hægfara stefna er Chou
fylgir, rikjandi innan stjórnmálaráðs
miðstjórnarinnar sem þýðir að hann
stendur þar augliti til auglitis við
sjálfan Mao, sem ásamt forsætisráð-
herranum er eini maðurinn, sem eft
ir er í stjórnmálaráðinu og einhver
völd hefur.
Það dylst engum að Chou stendur
nú næst því að taka við af Mao.
Hann er ef til vill ekkert öfundsverð
ur af þeim heiðri þvi að síðustu
tveimur erfingjum Maos, þeim Liu
Shao-shi og Lin Piao var fyrir-vara-
laust kastað út í yztu myrkur.
Chou á hættulega miklum vin-
sældum að fagna, það kemur í ljós,
er kínverskir borgarar eru spurðir
álits á leiðtogunum.
Chou hefur frá upphafi lagt
áherzlu á að ákvörðunin um að
bjóða Nixon til Kína hafi verið tek-
in af Mao sjálfum. Margir Kínverj-
ar eru hins vegar þeirrar skoðunar
að Chou hafi farið að eins og refur-
inn, sem klæddi sig í feld af tígris-
dýri, til að hræða hin dýrin. Það er
hugsanlegt að Mao hafi verið að
leggja línurnar fyrir fund þeirra
Nixons og Chous, er hann tók bros
andi á móti Nixon þegar á fyrsta
degi heimsóknarinnar. En, þó að
Mao beri ekki sérlega hlýjan hug
til Rússa þessa dagana er mikilvægi
fundar hans við Nixon opinberlega
lagt til jafns við það að hann var
á sínum tíma reiðubúinn til að ræða
við Chiang Kai-shek, er það var í
þágu hans eigin hagsmuna.
Sé þessi opinbera túlkun ætluð
sem afsökun við Kínverja vegna þess
að Mao hafi rætt við erkióvin Kína,
hljóta Bandaríkjamenn á hinn bóg-
inn að taka hana sem viðvörun. Maó
hætti ekki á að eiga upptökin sjálf-
ur að þessari síðustu stefnubreyt-
ingu í utanríkismálum Kína, heldur
var það Chou En-lai.
Efasemdir Maos endurspeglast i
þeim sem standa honum næst. Hin
valdamikla eiginkona hans, Chiang
Ching tók ekki á móti Nixonhjón-
unum, er þau komu til opinbera
gestabústaðarins, en hún er vön að
taka þar á móti tignum gestum. Kín-
verjar leystu þetta viðkvæma vanda
mál með því að láta hana hitta for-
setahjónin á hátíðarsýningunni á
ballettinum, er hún hafði látið
semja, sem stjórnandi byltingar-
leikhússins, en ekki sem eiginkona
Maos Tse-tungs.
Maoistamir, Chang Chun-chiao og
Yao Wen-yuna, sem lengst eru til
vinstri í stjórnmálaráðinu tóku
heldur ekki á móti Nixon, er hann
kom til Shanghai, en Shanghai er
þeirra sterkasta virki. Fjarveru
þeirra má kannski rökfæra með
því að mestu öfgamenn flokksins
hafi ekki átt heima í þeim hópi, sem
vann með Bandarikjamönnunum.
Þessir tveir menn eru ekki eina
áhyggjuefni Chous, því að hvergi
þarf forsætisráðherrann að sigla
eins varlega milli skers og báru eins
og í samskiptunum við herinn. Ein
af helztu kenningum Maos er sú að
„pólitískt vald komi út úr byssu-
hlaupi." Chou er borgaralegur emb-
ættismaður og hann verður að
treysta á fulltingi hershöfðingjanna,
en það getur orðið falivalt, því að
kínverskum hermönnum hefur um
2000 ára skeið verið kennt að
„blekking sé lykillinn að lokasigr-
inum.“
Það sem kannski var eftirtektar-
verðast varðandi þá sem tóku á móti
Nixon á flugvellinum, var hve valda-
lausir þeir voru. Sá sem heiLsaði
Nixon næstur á eftir Chou var Yeh
Chien-yeng, varafonmaður hermála-
nefndar kommúnistaflokksins. Hann
er hershöfðingi, en ræður ekki yfir
neinum hersveitum og hann er ger-
sneyddur pólitískri framagirnd.
Hann er aftur á móti snjall samn-
ingamaður, sem Frelsisher kín-
versku aiþýðunnar gat fellt sig við
sem fulltrúa sinn.
Varnarmálaráðheirann gat ekki
verið viðstaddur, né yfirhershöfð-
ingjar, því að þessir menn hafa
dregið sig í hlé. Grunur leikur á að
herforingjarnir tveir, sem eitthvað
kveður að í Peking, þeir Pai Hsiang-
kuo og Chang Tsai-chien, séu ekk-
ert annað en staðgenglar annarra og
valdameiri hershöfðingja, þeirra
Hsu Shih-yu yfirhershöfðingja í
Nanking og Huang Yung-sheng yfir
hershöfðingja í Manchuriu.
Hvorugur þessara manna hefur
sézt í Peking nú um nokkurt skeið,
en þeir eiga að nafninu til sæti í
stjórnmálanefndinni. Mao og Chou
hafa orðið að vinna hyl'li herforinigj-
anna úti á landsbyggðinni, til að
tryg'gja eigin valdastöðu og geta
sýnt heiminum stöðuga og örugga
stjórn landsins og það vekur athygli
í þessu sambandi að skömmu áður
en Nixon kom til Kína var skýrt frá
því af opinberri hálfu að Hsu Shih-
yu og 6 aðrir hershöfðingjar á Nank
inghernaðarsvæðinu gegndi enn emb-
ættum sínum, en þá hafði ekkert um
þá heyrzt í marga mánuði. (Shang-
hai er á þessu hernaðarsvæði sem
var eins og kunnugt er fyrsti við-
komustaður Nixons).
Það exru slíkir menin sem viðhalda
valdajafnvæginu. Chou En-lai gæti
hugsanlega skipað sína menn í þau
sæti í stjórnmálaráðinu, sem losn-
uðu eftir fail Lin Piaos, en ráðamenn
í Peking mega sín tiltölulega lítils
úti á landsbyggðinni, þar sem 800
milljónir Kínverja búa. Og þó að
raunsæ stefnumið forsætisráðherr-
ans falli herforingjunum vel i geð,
á hann engu að síður í flókinni bar-
áttu við þá, til að tryggja stöðu
sinna borgaralegu embættismanna ut
an Peking gagnvart hervaldinu á
hverjum stað.
Þegar Chou og Mao falla frá
verða eftirmenn þeinra valdir af
hershöfðingjunum og þvi verða
Bandarikjamenn að vinna traust
þeiira til þess að tryggja að „Förin
langa“, sem Nixon lagði til að Kín-
verjar og Bandarfkjamenn legðu
upp í, geti haldið áfram. Á hitt er
svo að líta, að Chou á eftir að selja
hershöfðingjunum þessa tillögu og
það samkomulag, sem leiðtogarnir
gerðu i Peking, en með blessun Ma-
os yfir samkomulaginu ætti það að
takast. Engin skyldi þó gleyma því
að hér er aðeins verið að stíga fyrsta
stutta skirefið.