Morgunblaðið - 27.09.1972, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 1972
Öitgafandi hf ÁrvaTcur, Raykijavík
Frsðrríkværndas-tjóri Haraldur Svemsaon.
ftítstíóror Matöhías Johannass&n,
Eyj'ófefur Konráð Jónsson
Aðstoðarrit8tjóri Styrmir Gunnarsaon.
Rrtsfjórmarfirfftrúi Þorbjðnn Guðmuncfsson
Fróttastjóri Björn Jahann&son
Auglýsingastjori Ártu' Garðar Kristinsson.
Rítstjórn og afgreiðsia Aða'stræti 6, sfmi 1Ó-100.
Aug'iýsingar Aðatstræti 6, sfmi 22-4-60
Ás'krtftargjal’d 220,00 kr á tménuði innaniands
I teusasöTu 15,00 Ikr eintakið
f Trslit þjóðaratkvæðagreiðsl-
^ unnar í Noregi um aðild
landsins að Efnahagsbanda-
lagi Evrópu virðast víða hafa
komið nokkuð á óvart, þó að
fyrirfram hafi verið talið tví-
sýnt, hvaða sjónarmið yrðu
ofan á. Þessi úrslit hafa tví-
þætt áhrif fyrir okkur íslend-
inga. Úr því að Noregur
stendur utan EBE er ljóst, að
ísland einangrast ekki með
sama hætti og annars hefði
orðið frá þróun mála í Evrópu
og staða okkar og Norðmanna
gagnvart NATO er hin sama.
Ennfremur er hugsanlegt að
kröfur komi fram í Noregi
um útfærslu norskrar fisk-
veiðilögsögu og mundi slík
útfærsla að sjálfsögðu styrkja
okkar stöðu.
Ríki Efnahagsbandalagsins
virðast hafa reiknað fastlega
með því, að þau fjögur ríki,
sem undirritað höfðu samn-
inga um aðild að bandalag-
inu, héldu áfram á þeirri
braut, sem mörkuð hafði ver-
ið. Viðbrögð ráðamanna hjá
Efnahagsbandalagi Evrópu
sýna, að úrslitin hafa vakið
vonbrigði þeirra og furðu. Á
þessu stigi er vitaskuld ekki
unnt að sjá fyrir um, hvaða
áhrif þessi breytta afstaða
Norðmanna hefur á fram-
vindu hins stækkaða Efna-
hagsbandalags. Engum' vafa
er þó undirorpið, að samvinn-
an verður ekki eins víðtæk
fyrir bragðið, enda hafa rík-
isstjórnir forysturíkja banda-
lagsins harmað þessa niður-
stöðu.
Svo virðist, sem andstaðan
gegn aðild Norðmanna hafi
fyrst og fremst verið meðal
fólksins í dreifbýlinu. Einnig
er talið, að verkamenn, út-
vegsmenn og smábændur hafi
greitt atkvæði gegn aðild.
Á hinn bóginn sýnast
íbúar á Oslóarsvæðinu og
þeir, sem á einhvern
hátt eru tengdir norska
kaupskipaflotanum, hafa
stutt aðild að bandalaginu.
Ýmsir telja einnig, að af-
staða Efnahagsbandalagsríkj-
anna til víðáttu fiskveiðiland-
helgi hafi haft nokkur áhrif
á úrslitin; aðrir gera minna
úr þessu atriði.
Einsýnt er, að niðurstöð-
ur þjóðaratkvæðagreiðslunn-
ar munu hafa veruleg áhrif
á stjórnmálaþróunina í Nor-
egi á næstunni. Trygve Bratt-
eli, forsætisráðherra, lýsti því
yfir fyrir atkvæðagreiðsluna,
að hann myndi biðjast lausn-
ar fyrir sig og ráðuneyti sitt,
ef þjóðin hafnaði aðild og
snerist þannig gegn stefnu
stjórnarinnar.
Bratteli mun nú biðjast
lausnar. Það mun án alls vafa
hafa í för með sér mikla
óvissu, þar sem ólíklegt er
talið, að andstæðingar aðildar
geti myndað nýja ríkisstjórn
eins og nú háttar. Þó að
beinni aðild hafi verið hafn-
að, er enn alveg óljóst hvaða
afstöðu Norðmenn munu taka
til annars konar tengsla við
Efnahagsbandalagið.
Margir eru þeirrar skoðun-
ar, að Norðmenn komist ekki
hjá því að gera viðskipta-
samning við bandalagið, ef
þeir ætla ekki að einangrast
og bjóða heim stöðnun. Fylgj-
endur Efnahagsbandalagsins
telja viðskiptasamning þó
ekki fullnægjandi, en líklegt
virðist nú, að viðræður um
slíkan samning geti ekki haf-
izt fyrr en í fyrsta lagi á
næsta ári, ef marka má
fyrstu viðbrögð ráðamanna
bandalagsins.
Engum vafa er undirorpið,
að þessi úrslit munu hafa
áhrif á afstöðu Dana, sem
ganga að kjörborðinu um
næstu helgi til þess að taka
afstöðu til aðildar að Efna-
hagsbandalaginu. Ýmsir telja,
að Dönum sé það þó meira
kappsmál en Norðmönnum
að gerast aðilar að bandalag-
inu. Danska ríkisstjórnin tel-
ur t.a.m., að búast megi við
gengisfellingu, ef aðild verð-
ur hafnað.
Þó að Norðmenn hafi horf-
ið frá þátttöku í hinu nýja
efnahagssamstarfi Vestur-
Evrópu í því formi, sem það
hafði verið hugsað, geta þessi
úrslit hugsanlega knúið á um
efnahagssamvinnu á öðrum
sviðum. Sumir stjórnmála-
menn á Norðurlöndum telja
líklegt, að þessi breyttu við-
horf gætu leitt til þess, að á
nýjan leik yrði tekið til við
að ræða efnahagssamvinnu
Norðurlandaþjóðanna. For-
sætisráðherra Finnlands sagði
m.a. í gær, að tími væri kom-
inn til að hefja aftur viðræð-
ur um norræna samvinnu. En
eins og kunnugt er voru það
Finnar, sem á sínum tíma
komu í veg fyrir að Nordek
yrði að veruleika.
Flestir talsmenn íslenzkut
stjórnmálaflokkanna telja
nauðsyn á að efla samvinnu
Norðurlandaþjóðanna. Af-
staða Norðmanna hefur þó
valdið svo miklu róti, að
ógerningur er með öllu að
sjá fyrir, hvernig þessi mál-
efni þróast á næstu mánuð-
um. Niðurstaða þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar í Dan-
mörku mun óefað ráða miklu
þar um.
En hitt er þó greinilegt, að
ekki er með öllu útilokað, áð
þessar nýju aðstæður, sem
skapazt hafa, géti leitt til
samvinnu á öðrum sviðum
eins og hugmyndirnar um
efnahagssamstarf Norður-
landa bera með sér. Mörg
ljón eru þó sýnilega í vegin-
um í þeim efnum. Ein hætt-
an á einangrun hlýtur þó að
hvetja menn til þess áð taka
þessi viðfangsefni föstum tök-
um.
NY VIÐHORF I EFNAHAGS-
SAMVINNU V-EVRÓPUÞJÓÐA
Matthías Johannessen — Önnur grein frá Salzhurg:
Mozart svíf ur alls staðar yf ir vötnunum
Salzburg;, sept. — Margar
borgir eru fallegar. Enga hef ég
þó séð fegurri en fæðingarstað
Mozarts. Hún er eins og tónverk
in sem hann samdi, svo að borg-
in hans yrði þekkt og eilif. Til-
brigðin eru mörg, fínleg, einstök
og ógleymanleg. Bonn, fæðingar-
staður Beethovens, minnir á
hann, þar fara átökin fram. Þar
er glimt við samtíð og sögu. Þar
er þung hrynjandi verka haris.
Þar eru örlög ráðin. En þar er
eniginn unaður. Húsið sem
hainn fæddist í og enn er varð-
veitt með gömilum minjuim og
muTrain er ekki sízt skemmti-
liegt vegna þess að það
minnir okkur á næsta ótrúlega
staðreynd: að eitt sinn var Beet-
hoven bam, ungur drengur.
Jafnvel hann. En það var aldrei
nema einn Beethoven.
Og einn Mozart.
Hér í Salzburg er allt létt og
ieikandi fagurt. Hér eru það
ekki átökin, heldur unaðurinn
sem ríkjum ræður. Og alls stað-
ar er Mozart nólægur veruleiki.
Þó að borgin sé frá dögum Róm-
verja, virkiskastalinn yfir 700
ára gamall, dómkirkian komin
til ára sinna og katakombur i
kirkjugarðinum, þá á borgin alla
sína frægð einu nafni að þakka:
Wolfgang Amadeus Mozart.
Hann og Salzburg eru óaðskilj-
anleg. Á Mozarttorginu er gríð-
arlega stór höggmynd af þessu
fíngerða tónskáidi og sting-
ur mjög í stúf við líf hans og
verk: þama stendur hann eins
og tröilkarl og manni dettur
ekkert í hug annað við fyrstu
sýn en þetta sé einhver keisari
eða herforingi með sverð við
hlið, en þá heldur þetta tröll á
örlitlum skrifpenna og við nán-
ari athugun er andlitið líkt
myndum af tónskáldinu. Högg-
myndin er eftir bæjerska mynd-
höggvarann Ludwig von Sehwan
thaler og var reist 1842. Mikil-
menni þurfa að bíða misjafnlega
lengi eftir höggmyndinni sinni.
Sum þessi mikilmenni voru að-
eins stórmenni um sína daga,
toppfigúrur. Mozart var ekki
stórmenni. Hann var millistéttar-
maður, vann sigra og tapaði á
víxl. En lagði þó tímann að
velli. einn af örfáum.
Nú heitir ein helzta gatan í
Munchen eftir Schwanthaler,
þar er mikið verzlað og allt í
risastærð eins, og höggmyndin
af Mozart. En kannski heitir
þessi gata nafni myndhöggvar-
ans, einungis vegria þess
að hann ýtti eitthvað undir
minningu Mozarts, eins og þess
þvrfti. Þá má geta þess, að á
sumum prógrammanna sem eru
nú til sýnis i Salzburg, er ekki
einu sinni sagt frá nafni Moz-
arts. Töfraflautan t.a.m. auglýst
höfundarlaus í sýningarskrá frá
haustinu 1791.
Tönn tímans vinnur ekki á
öðru en því sem mölur og ryð
fá grandað.
Á sælgætisumbúðum eru iafn-
vel myndir af Mozart. Hann svíf
ur alls staðar yfir vötnunum.
Lestarþjónn í Bæjern í Þýzka-
landi sagði við mig og brosti
(um leið og hann gat þess að
þýzk æska vildi láta aðrar þióð-
ir 1 friði og fyrirliti alla þjóð-
ernisstefnu): „Salzburg er ekki
endilega borg Mozarts, fað-
ir hans var þýzkur og fæddur í
Augsburg, þar sem ég á heima.
Hún var gjöreyðilögð í stríðinu
og í æsku þekkti ég ekkert nema
rústir. En minning Mozarts hef-
ur aldrei orðið að ösku i Augs-
burg.“
Auðvitað er þetta allt sama
þjóðin. Engan mun sá ég á fólk-
inu í Bæjern og Salzburg. Þetta
er ósköp gerðarlegt fólk, dug-
legt, afskiptaiaust en vingjarn-
legt, reiðist þó gjarna ef það er
árejtt, heldur klunnalegt i út-
liti. Þetta er eiginlega eldtraust
bændafólk og því harla ólíkt
Mozart að útliti að því er virð-
ist. Það er raunar með öllu
óskilianlegt að rætur nazismans
skuli hafa staðið í jarðvegi þessa
vingjarnlega og afskiptalausa
fólks. En kannski var það ein-
mitt afskiptaleysið sem úrslitum
réð.
Hér er margt afbragðs hand-
verksmanna og listiðnaður
þeirra i tré, einkum helgimynd-
ir, með eindæmum fagrar og hag
lega gerðar. Finleiki þessara
verka gæti minnt á Mozart.
Salzburg á sér djúpar rætur í
sögu og menningu. Kastalinn sem
Mozart litli hefur áreiðanlega
dáðst að í æsku er einn sá mesti
sem ég hef séð, mörg þúsund
manna borg á sínum tima, kirkj-
an við rætur hans einföld á yf-
irborðinu en þvi meira víravirki
að innan ef að er gáð. Sjálfur
minnir Mozart á landslagið um-
hverfis borgina. Salzburg stend
ur í afar fögrum, grænum og fal-
lega ræktuðum dal girtum háum
tignarlegum fjöllum, skógivöxn-
um og vingjarnlegum í haust-
kvrrðinni. Af borgarvirkinu að
sjá er sléttan Paradís líkust og
vefur borgina grænum örmum
úr öllum áttum. I gamla borg-
arhlutanum, einnig við kastala-
ræturnar, er kirkjugarðurinn,
listaverki líkastur, Fegurst-
ur slíkra garða sem ég hef enn
séð. Þegar við göngum um garð-
inn er verið að taka gröf og
múra að innan eins og til þess
um aldur og ævi að varðveita
líkamsleifar hins dauða og af-
sanna fullyrðinguna um það að
við séum af jörðu komin og að
henni muni líkaminn aftur
verða. Ekki afsannaði Mozart
þessa kenningu: kona hans, ann
ars ágæt, ung og að því er virð-
ist af málverkum í Mozart-safn-
inu lífsfjörið og andartakið upp
málað, kom ekki að gröf hans
næstu átján árin eftir dauða
hans, en þá lét hún verða af því
og fékk verulegt áfall er sagt,
þvi að gröf hans var týnd og
gleymd, eins og vera ber. Nú
hafa þeir gert honum einhvers
konar Þingvallagröf eins og
Jónasi Hallgrimssyni og kom ég
ekki þangað af augljósum
ástæðum.
Nú er allt gert til að varð-
veita minningu Mozarts hér
í borg. Húsið sem hann fæddist
í og stendur við Getreidegasse,
rétt við gamla ráðhúsið. er nú
Mozart-safn, en á efstu hæð hef-
ur tónlistardeild háskólans einn
ig eitthvert athvarf. Húsið er úr
steini og rammgert mjög og
minnir a.m.k. að utan, dálítið á
húsið, þar sem Goethe fæddist í
Frankfurt am Main. Faðir hans
var líka borgarstjóri og sjálfur
varð hann ráðherra, enda var
hann homo universalis eins og
skáld og listamenn eiga að vera.
En stjórnmálamenn eru sjaldan.
Mozart fæddist á þriðju hæð
hússins við Getreidegasse. Þar
sem vagga hans stóð eru nú tvær
af fiðlum hans, smiðaðar á 17.
öld. Með þessum bogum strauk
tónskáldið fiðlustrengina. Maður
gleymir stund og stað. Hér hef-
ur sjálfur tíminn orðið undir,
minningin er ævarandi veruleiki.
1 þessari borg hefur einn maður,
snillingur að vísu, unnið bug á
skemmdarstarfi forgengileikans.
Sigrað gleymskuna. Þó var hann
hvorki herforingi, mælskusnill-
imgur né napóleon. Aðeins laga-
smiður.
Salzburgbúar gerðu alveg
sæmilega við sinn unga snilling
meðan hann lifði. Nú hefur
hann endurgoldið þeim riflega:
Nú lifa þeir á honum. Samt fékk
hann aldrei þær stöður sem Leo-
pold, faðir hans hafði vonazt til.
Það minnir á umsókn Ibsens
ungs um tollvarðarstöðu i Osló,
en auðvitað fékk hann neitun.
Sú neitun átti kannski ekki sizt
þátt i því að breyta lítilsvirtu
leikskáldi í snilling.
Breyta Noregi í stórveldi.
Mozart var að vísu af milli-
stéttarfólki eins og allir íslend-
ingar, en húsakynni og það sem
enn er til af eigum fjölskyld-
unnar sýnir að hún hefur verið
fremur vel stæð og peninga-
áhyggjur hafa ekki ásótt Mozart
fyrr en Konstanza, þessi brún-
eyga fríska kona hans, tók að
sér bókhald heimilisins. Henni
hefur verið flest annað betur
gefið en spapsemi. Nú á dögum
hefði hún verið fyrirsæta
af svipnum að dæma. Á öllum
götum og torgum Salzburgar
hangir stór auglýsing á Cobra-
gleraugum og stingur mjög
í stúf við hárfínan menningar-
arf borgarinnar. Á auglýsing-
unni er litmynd af fallegri ungri