Morgunblaðið - 27.09.1972, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 1972
17
GAMALT BANDALAG
I NÝRRI MYND
Eftir
Mark Frankland
Houolulu: Áður en Nixon forseti
hitti japanska forsætisráðherr-
ann, Kakusi Tanaka, að máli á
Hawaii á dögunum var því spáð að
fundir þeirra yrðu stormasamir.
Japanska stjórnin hefur ver-
ið furðufljót að bæta sambúðina við
Kina, og Japanir gerðu ráð fyrir —
og ýmsir vonuðu jafnvel — að það
vekti deilur á fundum leiðtoganna.
Bandaríkjamenn áttu fyrir sitt leyti
erfitt með að dylja gremju
sdna vegna hins geysihagstæða við-
skiptajöfnuðar Japana gagnvart
Bandaríkjunum, „Hveitibrauðs-
dög'um Japana og Bandaríkjamanna
er lokið,“ sagði japanskur blaða-
maður, sem fylgdist með fundinum i
Honolulu, en mörgum fannst reynd-
ar, að það lægi i augum uppi.
Fundurinn reyndist allt annað en
stormasamur. Ágreiningurinn um af-
stöðuna til Kína og viðskipti land-
anna er vissulega alvarlegur og get-
ur meira að segja verið alvarlegri
en ætla mætti í fljótu bragði. En
fundurinn gekk að óskum
vegna þess að Nixon gekk út frá
því áður en hann hófst, að upp frá
þess'u hlyti að ríkja töluverð-
ur ágreiningur með Japönum
og Bandaríkjamönnum þrátt fyrir
bandalag þjóðanna og þannig vísaði
hann veginn.
Um það virðist vera þegjandi sam
komulag með ríkisstjórnum Japans
og Bandarikjanna að greina ekíki op
inberlega frá ágreinimgnum um Kína-
málið í smáatriðum. Japanir eru að
búa sig undir að taka þá afstöðu, að
hjá því verði ekki komizt fyrr eða
síðar að lýðveldi kinverskra þjóð-
ernissinma á Taiwan (Formósu) glati
sjálifstæði sínu og verði fvlki í Kín-
verska alþýðulýðveldinu. Ekki eru
al'lir Japnir sammála þessu: hópur
s'fcuðningsmanna kínverskra þjóðern
issinna í japamska stjórnarflokknum,
Frjálslynda demókrataflokknum,
heldur ennþá uppi harðri baráttu
fyrir því að japanska stjórnin við-
haldi stjórnimálasambandinu við þjóð
ernissinnastjórn Chiang Kai-sheks.
En þróunin stefnir í þá átt, að al-
menninigsálitið sæfcti sig við það, að
Pekimgferð Nixons og hin sameigin-
lega yfiriýsing, sem þá var gefin út,
hafi útilokað þann möguleika að
Taiwan haldi sjálfstæði sínu.
Bandaríkjamenn túika ails ekki
Kínaferð Nixons á þessa lund. Þeir
segja, að „allar leiðir standi
Taiwan opnar“. Stefna Nixons í Asíu
síðastliðirt fjögur ár hefur mótazt af
tvennu. í fyrsta lagi hefur verið
fækkað í landherliði Bandaríkj-
anna í Asíu vegna þess að talið er
að Bandaríkin eigi að forðast nýjar
hernaðarlegar skuildbindingar í lík-
ingu við skuldbindingarnar í Indó-
kína. 1 öðru lagi er talið að Banda-
ríkin eigi samt sem áður, bæði af

1
OíSb THE OBSERVER
»v \
hagkvæmnis- og grundvallarástæð-
um, að sýna að þau séu þeim lönd-
um sem aðhyllast ekki kommúnisma
bandamaður, sem megi treysta fulll-
komlega. Þetta er skýringin á tryggð
Nixons við Thieu forseta’ Suður-
Víetnams. Þetta er lika skýrirbgin á
því, hvers vegna bandaríska stjórn-
in verður að halda áfram stuðningi
sínum við Taiwan.
Þessi ólika afstaða til Kína og
Taiwan er látin viðgangast vegna
þess að Pekingstjórnin virðist ekki
lengur á því að taka Taiwan með
valdi. Og meðan svo er þarf ekki að
nota bandarískar herstöðvar í Jap-
an ti‘l þess að verja Taiwan eins og
Japanir eru strangt til tekið
skuldbundnir til að leyfa. Nixon og
Tanaka gátu sveigt fram hjá þess-
um vanda með því að ganga út frá
því að til hans þyrfti ekki að koma,
en auðvitað gefcur svo farið að Kín-
verjar taki aftur upp herskáa stefnu
gagnvart Taiwan, og þá yrðu
bandarísku herstöðvarnar í Japan
strax tilefni viðsjárverðrar deilu
milli stjórnanna í Tokyo og Washing
ton.
Á sama hátt tókst þjóðarleiðtogun
um ekki að leysa ágreininginn um
viðskipti landanna. Japanir sam-
þykktu að vísu sérstök kaup að
upphæð 1.000 mil'ljón dollara, en
samt munu Japanir selja Bandariikja
mönnum á þessu ári vörur fyrir 3.000
millj. dollara hærri upphæð en þeir
kaupa af þeim í staðinn. Nixon still'ti
sig um að krefjast þess að Japanir
keyptu rneira, en ástæðan var sú að
vandamálið er flóknara en svo að
það leysist ef Japanir opna markaði
Kakuei Tanaka
síná fyrir meira vörumagni frá
Bandaríkjunum með því að lækka
tolila og draga úr viðskiptahömlum.
Vandamálið á rætur í skipulagi
alls efnahagslifs Japana, þar sem
áherzila er lögð á það að flytja út
tilbúnar vörur og flytja aðallega inn
hráefni og þar sem áherzlan er lögð
á framleiðslu fremur en neyzlu.
(Þetta er líka bandarískt vandamál:
bandarískir framleiðendur eru oft
ekki samkeppnishæfir á japönskum
markaði) Japanir gera sér nú ljósa
grein fyrir því, að þeir þurfa að
endurskipuleggja efnahagslífið, en
til þess þarf tima og skiljanlega gat
Tanaka ekkert ábyrgzt í þessu efni
á Hawaii.
Sambúð Japana og Bandaríkja
manna verður miklu f jörugri hér eft-
Framhald á bls. 20
Mozart 1789. — Ófullgert mál-
verk eftir mág hans, Josef Lange.
— Frumniyndin er í Mozart-safn
inu í Salzliurg.
konu með brún augu og flaks-
andi hár, engu líkara en þetta
sé mynd af Konstönzu með
Cobraglieraugu.
Konstanza var systir Aloisiu
sem Mozart kynntist á einu af
mörgum ferðalögum sínum. Þau
felldu að sögn saman hugi i
Mannheim sem þá var mikil
menningarborg vegna listáhuga
almættisins, sem þar réð ölliu.
Auðvitað hefur verið búið
til einhvers konar grimmsævin-
týri um ástir þeirra, helzt að
þau hafi ætlað að elskast alla
ævi eins og fólk ákveður stund-
um að illa athuguðu máli og á
veikum augnablikum. En Aloisia
varð svo fræg söngkona að hún
átti ekkert eftir annað handa
vesalings Mozart næst þegar
þau hittust en dálítið leikkonu-
bros, segir sagan. Þá hafi Kon-
stanza hlaupið i skarðið, því að
Mozart var gjarnan með
hugann við kvenfólk og ástir
eins og (óprenthæfar) dagbæk-
ur hans bera vott um. Eitt er
þó vist að hann ætlaði með
Aloisiu til ítalíu og skrifaði föð-
ur sínum um þá ráðagerð. Hroll-
ur fór um gamla manninn og
hann svaraði: „Einungis frá
París berst frægð og nafn um
heiminn." og bað son sinn fara
hvergi. Á þeim árum tóku ungl-
inear enn dálitið tillit til for-
eldra sinna, og nafnið Mozart
barst um heiminn. En það hefði
áreiðanlega engu breytt, þótt
París hefði aldrei verið til. Hitt
er svo annað mál að ástarævin-
tvri Mozarts — og þá einkum
hiónaband — skyggðu á sam-
hand föður og sonar.
Húsið þar sem Mozart er
fæddur er svo sterklega byggt
að engu er líkara en það hafi
átt að vera virki, herbergin
stórir salir. eldhúsið eitt eins og
steinkastali með rammgerðri eld
stó. Þar hefur Wolfgang litli
áreiðanlega oft leikið sér
við kné móður sinnar, ef hann
iék sér þá nokkurn tima eins og
önnur börn, þvi að hann virðist
aldrei hafa haft áhuga á öðru
en h'ióðfærum og nótum.
Nú er þarna svning á göml-
um prógrömmum, auglvsing-
um. mvndum af löngu gleymd-
um stiórnendum og söngvurum
oe ýmsu öðru sem kemur
við söeu Mozarts og verka hans.
Fróðleg sýning, en þó er eink-
um lærdómsríkt að skoða leik-
mvndir sem gerðar hafa verið
fyrir óperur hans á ýmsum tím-
urn. Eins og kunnugt er hafa
óperutónskáld verið einkar
fundvís á þvælukennt efni og
ómierfk'Upg'a dell1niitexta, enda
byggist allt á tónlistinni sjálfri
en ekki textanum, né efni verks
ins. Það er eins og efnið megi
ekki skyggja á tónlistina. Yfir-
leitt verka óperur nú á dögum á
hláturvöðva ungs fólks og er
ekki nema von. Þvi er ástæða til
að efast um framtið óperunnar,
enda eiga margar listgrein-
ar sjaldnast vel saman. Þetta á
einnig við um óperur Mozarts.
En hvað sem óperunum líður,
hvort sem efnið endist lengur
eða skemur, er eitt víst: að tón-
listin sjálf heldur áfram að lifa
og verk Mozarts munu um ald-
ir bera meistara sínum vitni.
Leikmyndirnar eru afar fjöl-
breytilegar, þó að þær komi
raunar Mozart heldur lítið við.
Þær eru umgerð efnis sem er
píp og vitleysa án tónlistar hans.
Leikmyndirnar eru í litlum sýn-
ingargluggum á hæðinni fyrir
neðan íbúðina, þar sem Leopold
Mozart, hljómlistarmaður af lífi
og sál, bjó með konu sinni,
Önnu Maríu, og tveimur börn-
um. Við suma sýningargluggana
eru slökkvarar og hægt að
stjórna birtunni á sviðinu. Á
einni leikmyndinni (Seraglio
sem gaf Mozart meira fé i aðra
hönd en önnur þekktari verk
hans og varð til þess að hann
eat stofnað eigið heimili) er
hægt að kveikja dag og nótt að
vild: hér eru menn loks allsráð-
andi almætti, geta ráðið tungli
og stjörnum og örlögum fólks
með einum slökkvara. Við látuim
okkur nægja að kveikja einu
sinni og slökkva á leikmvndinni
þarna í glugganum og skiljum
við hana með biörtum hálfmána
og logandi stjörnum á svörtum
næfcurhimniniuim. Það er róman-
tískt hálfrökkur í briósti okk-
ar, þegar við höldum áfram að
skoða þann undraheim sem hvar
vetna blasir við hérna í her-
bergjum þessa gamla sögufræga
húss.
Á þessum þi'emur hæðum eru
myndir, málverk og munir ýmiss
konar sem snerta líf Mozarts-
fjölskyldunnar. Sýnd eru kort af
ferðalögum hans með föður sín-
um og móður. í einni utanlands-
ferðinni deyr móðir hans, þá er
hann aðeins 22ja ára gamall:
það er mikið áfall fyrir við-
kvæmar tilfinningar þessa unga
snillings og hann gerir enga til-
raun til að leyna því í bréfum
sínum. Heimilislífið hefur verið
til fyrirmyndar, ást og glaðværð
hafa gætt æsku hans yndi og
þokka og samkamulag Wolf-
gangs litla og Nannerl, systur
hans, einkennist af hlýju og um-
hyggju. Þetta er gott fólk, vel
efnað og i góðu áliti á borgara-
lega vísu, lætur mála af sér
myndir og eru margar slikar á
sýningunni. Það rikir eitthvert
andrúm heilbrigðrar gleði í
þessu húsi: gleðin yfir fæðingu
sonarins og einstæðum gáf-
um hans og hæfileikum verður
næsta áþreifanlegur veruleiki,
svo ber sorgin að dyrum þegar
faðir hans deyr í húsinu. Það er
eins og allt hafi þetta gerzt í
gær eða fyrradag. Mozart treg-
ar foreldra sina með heilbrigð-
um og óspilltum tilfinning-
um góðs sonar. Hér blasir við
málverk af honum 8 ára, líklega
málað í ferð með móður hans til
Lundúna. Höfuðið er gríðarstórt
og augun tiltölulega enn stærri:
engu líkara en þau ætli sér all-
an heiminn í einni andrá. Á einu
málverkinu er Wolfgang aðeins
6 ára, í bláum skrautlegum stáss
fötum og horfir þangað sem
vagga hans stóð. Önnur mynd af
systur hans í fínum kjól: þau
eru að fara á fund sjálfrar
Maríu Theresiu i Vín. Af mál-
verkunum að dæma hafa þau
systkin verið mjög lik á þessum
aldri, ekkert sérlega fríð sýnum,
en fríkkuðu með aldrinum. Mál-
verk frá síðari árum sýna Nann-
erl fullorðna gerðarlega konu,
gifta: Baronessu Berchtold zu
Sonnenburg. I einum glerskápn-
um á miðju gólfi er nótnabókin
hennar skrifuð hendi Wolfgangs
litlá: hann er aðeins 5 ára og
þetta eru fyrstu tónverkin hans.
Hann er efnilegur. En hann er
ekki efnilegur alla ævi eins og
títt er um listamenn. Einu mynd
ina sem til er af Mozart fullorðn
um málaði mágur hans, Josef
Lange, í Vín 1789. Myndina
þekkja allir, en hún er því mið-
ur aðeins ófullgerð skissa. En
kannski líkari fyrirmyndinni fyr
ir bragðið. Hér sómir hún sér
vel.
í horninu gegnt fiðlunum
tveimur er píanó Mozarts, smíð-
að i Vin 1780. Nótnaborðið er
lokað með gleri, svo að tónskáld
ið gat ekki lofað okkur að heyra,
hvernig hann lék á þetta fallega
hljóðfæri. En návist hans leyndi
sér ekki. I öðru herbergi, líklega
stofu frú Önnu Maríu, er önnur
fiðia smíðuð í Salzburg áratug
fyrir fæðingu Mozarts. Hún er
gerð fyrir fimm ára hendur og
líkust litlu leikfangi. Og svo eru
þarna tóbaksdósir sem þess-
ar sömu hendur héldu á mörg-
um árum síðar. „Er hat also
auifigesnr.ifft,“ eða eitthvað á þá
leið, segir gömul þýzk kona og
dáist að dósunum. Allt er heil-
agt sem snertir líf þessa manns,
jafnvel veikleiki hans. Og
kannski ekki sízt hann. Hann
hefur sem sagt tekið í nefið eins
og sómir ungum manni af góðum
og gildum bændaættum. Eða ætli
þessar dósir beri hégómleika
hans vitni: það flikkaði upp á
hirðlífið að fá sér eitt og eitt
korn.
Fólkið á veggjunum horfir á
okkur. Myndirnar fá líf og merk
ingu á þessum stað. Á veggnum,
þar sem vaggan stóð, er mál-
verk af dugnaðarlegri konu á
miðium aldri. Hún er húsfreyja
á þessu heimili. það leynir sér
ekki. Hún er afskaplega fín með
eitthvert höfuðfat sem eykur á
virðingu hennar, með hálsfesti
og í skrautlegum fjólubláum
hefðarkonukjól. Hún virðist
glaðleg og taka okkur vel.
Ákveðin, dálítið stórskorin
í andliti og augsýnilega staðráð-
in í því að bugast ekki undir
fargi allsráðandi aðalsins. Svona
konur hafa alltaf haldið lífinu í
fslandi, hugsa ég með mér.
Og á næsta vegg er málverk
Franiliald á lils. 20