Morgunblaðið - 18.07.1973, Qupperneq 16

16
MORGUNBÍLAÐIÐ, MIÐVXKUDAGUR 18. JÚLt 1973
JltofgifstfrlaMfe
Otgefandl hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Kor.ráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsineastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóri og afgreiðsla Aðalstræti 6, sfmi 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80,
Askríftargjald 300.00 kr. á mánuði innanlands.
1 lausasðlu 18,00 kr. eintakið.
Díkisstjórnin hefur frá önd-
verðu lýst yfir því, að
hún sé reiðubúin til þess að
veita Bretum og Vestur-
Þjóðverjum ívilnanir til
veiða innan fiskveiðitak-
markanna með bráðabirgða-
samningum. Þátt fyrir yfir-
lýsingar af þessu tagi hefur
lengi verið ljóst, að stjórnar-
flokkarnir hafa mjög mis-
munandi afstöðu til slíkra
samninga. Ólík afstaða
stjórnarflokkanna til þessa
máls á fyrst og fremst rætur
að rekja til þeirrar stað-
reyndar, að kommúnistar
hafa jafnan lagt höfuðáherzlu
á að hagnýta landhelgismálið
til þess að efla andstöðuna
við þátttöku íslands í vestr-
ænu samstarfi.
Þegar landhelgissamning-
arnir voru til umræðu á Al-
þingi 1961 gerði Guðmundur
I. Guðmundsson, þáverandi
utanríkisráðherra, grein fyr-
ir mismunandi afstöðu fram-
sóknarmanna og kommúnista
til farsællar lausnar á land-
helgisdeilunni. Utanríkisráð-
herrann upplýsti við þetta
tækifæri, að Einar Olgeirs-
son hefði lagt sérstaka
áherzlu á það 1948, er land-
grunnslögin voru sett, að rík-
isstjórn landsins undirbyggi
ætíð vandlega sérhvert skref,
sem stigið yrði í landhelgis-
málinu, og undirtektir ann-
arra ríkja yrðu jafnan kann-
aðar áður en gripið væri til
útfærslu landhelginnar.
Þetta hefði verið fyrir
stofnun Atlantshafsbanda-
lagsins. Ráðherrann gat þess
síðan, að árið 1958 hefði eng-
inn ágreiningux verið innan
ríkisstjórnarinnar um út-
færslu landhelginnar í 12 sjó-
mílur. Hins vegar hefði það
verið ágreiningsefni, hvort
og hve löngum tíma skyldi
verja til þess að undirbúa
útfærsluna við grannþjóðir
okkar. Kommúnistar hefðu
þá ekki lengur haldið á loft
yfirlýsingum Einars Olgeirs-
sonar, heldur miðað allar
aðgerðir við það eitt að efna
til illdeilna við þjóðir At-
lantshafsbandalagsins. í þeim
efnum hefði landhelgisút-
færslan verið aukaatriði.
í sömu ræðu minnti Guð-
mundur I. Guðmundsson á,
að Framsóknarflokkurinn
hefði í stjórnarforystu lagt
áherzlu á vandaðan undir-
búning landhelgisútfærslunn-
ar 1952 og þá hefðu íslend-
ingar m.a. boðizt til þess að
leggja málið undir Alþjóða-
dómstólinn, en því hefðu
Bretar hafnað. Og árið 1958
hefðu framsóknarmenn haft
um það forystu, að samkomu-
lags var leitað við bandalags-
þjóðir okkar.
Þessar athugasemdir sýna
Ijóslega, að kommúnistar
hafa allar götur frá stofnun
Atlantshafsbandalagsins lagt
megináherzlu á að nota land-
helgismálið í þeim tilgangi
að rjúfa samstarf íslands
og Atlantshafsbandalagsþjóð-
anna. Framsóknarmenn hafa
á hinn bóginn látið það ráða
ábyrgri afstöðu sinni, hvort
þeir hafa verið í ríkisstjóm
eða utan.
Við íandhelgisútfærsluna
nú hafa svipaðar aðstæður
komið upp. Ráðherrar komm-
únista hafa að undanförnu
reynt að blása að glæðum
andúðar gegn Atlantshafs-
bandalaginu og ekki hikað
við að ferðast um landið og
viðhafa ósönn ummæli um
afstöðu bandalagsþjóðanna
til flotaíhlutunar Breta. Meg-
inmunurinn á aðstæðum nú
og 1958 að því er þetta mál
snertir er sá, að stjórnarfor-
ysta Framsóknarflokksins er
miklu mun veikari nú en þá.
Vorið 1958 hótaði Lúðvík
Jósepsson t.a.m. að gefa út
reglugerð um stækkun land-
helginnar áður en ríkisstjórn-
inni gæfist tóm til þess að
kynna og undirbúa málið á
erlendum vettvangi. Her-
mann Jónasson, þáverandi
forsætisráðherra, hótaði að
biðjast lausnar fyrir Lúðvík
Jósepsson, ef hann léti verða
af þessari fyrirætlan sinni
gegn vilja meirihluta ríkis-
stjórnarinnar. Málið var
komið á svo alvarlegt stig, aS
ríkisráðsfundur hafði verið
boðaður í þessu skyni. t
þessu máli varð Lúðvík Jós-
epsson hins vegar að láta
undan síga. En það sýnir þó
ljóslega, að Alþýðubandalag-
ið var reiðubúið að stofna
landhelgisútfærslunni í
hættu, ef það leiddi til
flokkslegs ávinnings um
stundarsakir.
í núverandi vinstri stjórn
hafa ráðherrar kommúnista
á hinn bóginn notfært sér
hina veiku forystu Fram-
sóknarflokksins til þess að
ýta hinum raunverulegu
markmiðum sínum fram.
Núverandi ráðherrar Frarn-
sóknarflokksins hafa ekki
haft næga einurð til þess að
knésetja ábyrgðarlausan
málflutning kommúnista.
Þetta kemur m.a. fram í því,
að þeir hafa tekið höndum
saman við þá í þeim sósíal-
íska áróðri að saka hvern
þann mann um föðurlands-
svik og þjónkun við erlendan
málstað, sem sett hefur fram
sjónarmið varðandi fram-
kvæmd landhelgisútfærsl-
unnar, er ekki fara í einu og
öllu saman við stefnu ríkis-
stjórnarinnar. Rökræður í
anda lýðræðislegra stjórnar-
hátta má ekki lengur nefna
á nafn að því er landhelgis-
málið snertir.
ÁBYRGÐARLAUS AFSTAÐA
KOMMÚNISTA
Jón Björnsson:
Skotárás
úr skúmaskoti
ÞAÐ var garnan að lesa Vísi
laugardagiein 14. þ.tn. Upp
utndir hel'mirngur af lesmáli
blaðsins fjallar uim þá tvo
verðlaunagripi úr siltfri sem
nokkrir sjálfiskipadir „dómar-
ar“ á sviði lista hafa „heiðr-
að“ leikara og rlthöfunda með
uindarifarin ár. Fyrri gréinin
heitir „Gagntrýni og verðlauna
gripir nei takk — peningia-
verðlaun já takk“ og er nafn
liaus. Verður hún því að skriif-
aist á reikniiinig ritstjórans
hverndig sem á því stendur.
Síðari greinin er eftir Þor-
gedr Þorgeirsison, i bréfsformi
tid Ólafs JónssoU'ar gagnrýn-
ainda. Um þá grein verður
ekki fjallað hér. Hún er „al-
veg gegigjuð" eina og höf.
kemst sjálfiur að orðd í öðiro
sambandi, en ekkl er þó laust
við að hægt sé að hafa gaim-
an af hermi, einkum þar sem
hún lýsir höfundi sínium mæta
vel, þó að raunar hafi það
sjálfsagit verið tidiganigMirinn
að lýsa öðrum. Eftirtektar-
vert er að Þorgeir teliur upp
nokkra emræðisherra útl i
heimi með nöfnum, en gleym-
ir Stalin og fjöida smærri
„koltega" hanis. Er þesisi
„gleymiska“ kannislki tiiviljun?
Það hvarflar að manni aið
miíkils hafi þótt við þurfa, þeg
ar Vísdr sóar simum dýrmæta
pappír unidir slíkar gneinair.
Raiunar þarf en/ginn aið fara í
graflgötur um tilefnið. örlög
„tampanis“ og „hest:siin.s“ hafla
mefnilega orðið tii þess að
vekja aithygl al’nnenninigis á
því að áhrif og vald himina
sjáMskipuðu li’stdómara er nú
að verða úr sögunnd. Þetta er
alílt og su.mt, og þó er ekki
nema von að óp og ýlfran
heyrist.
Ég hefði ekki gripiið til penn
ams af þessu tiiefni mema a,f
því að mér kemur fyrri grein
in svo fyrir sjóndr (Gagmrýnd
og verðlaunagripir o.s.frv.),
sem hún sé rödd úr dauðs
manns gröf. Ég skal nú rök-
styðja þetta nánar. Og þar eð
meginhluti gre’narinnar viæð-
ist vera svar við grein mitnni,
„Ópn í Rama“, sem birtist í
Morgunblaðinu 10. þ.m. vona
ég að mér verði ekki virt það
tifl óþarfa afskiptasemi þótt
ég minnist á nokkur atriði
sem skipta máli fyrir lista-
memn í landinu.
Greiimin hefst á atbuiga-
semdurn í sambandi við
afhendimgu silfurlampaiis,
sem Baldvin Halldórsson bafn
aðd eins og kunmuigt er. Getur
greiniarhöfumduir ekki stiillt
sig uim að kaista slettiuni i ieik
húsgesti, sakar þá um „meðal-
miennsku og jafnaðar
mianin,sku“ vegma þess að þeir
miunu hafa tekið ákvörðun
leikarainis rmeð ánæigju. Nú
veit ég ekki hvort það er
verðskuldað að jafima saman
„meðaimieinn!siku“ og „jafnaðar
meimms!ku“, slík samiHkimg
gætd j af.rwel bemt til þess að
gmeimarhöf. telji sig hafinn upp
yíir bugisjórair „jaflmaðar-
rmenimskuininiar", sem bygigjast
á því að gera fólki kleifit að
liifia mianrasæmainidi Hfi. Ég vedt
ekki betur en að þessi hugisjón
sé nú orðiin ofarlega á dagskrá
alilra stjórmmálaflokka hér og
viða amnairs staðar og hefur
vel gefizt. Um útúrsnúniniga
greiniarhöfundar í sambamdi
við viðbrögð Jeikhúsgesta verð
ur ekki fjallað námar, en þess
Skal þó getið horaum til hrósis
að hanin sfciliur þá hættu seim
vofir yfir sjálfskipuðum páf-
um á sviði bókmeninta- og
leikhússgaignæýni og er því
ekkert til'tökumál . þótt sárs-
auka gæti í grein hams. Þetta
kemur átakaimtega í ljós er
hamn ræðir um „veluniraara
nei-takksins“ á sviði Þjóðteik
hússins. Það sýnir að hans
dómi „eimungis þá flatneskju
og mieðai’miemnskuhugsjón"
sem li.gigur þar að baki. Með
öðruim orðum: sumir g'agnrýn
endur eru orðindr eins konar
heilagar kýr sem ekki má
hróflla við; það sainma að
miminsta kosti ummælin um
teikhúsgiesti, sem auðvitað
hafa hvorki vit á n,é haifla
myndað sér skoðum á því sem
þeir eru að horfa á! Skyldi
greinarhöfundur telja sig tiii
eimhverrar sjálfskipaðrar yfir
stéttar, sem þarf svo sannar
tega elkk: að láta sig neimu
skipta hvað heiimsiktur „lýður
imn“ seigdr?
Þegar greimiarhöf. hafuir lok
ið sér af mteð að tesa leikhús-
gestum textamn beinir hann
máll sdirau að riithöfundum. Þá
kemur nú aldeiids aninað hljóð
í strokkimm. Þar gætir sízt
þeirrar viðkvæmmii sem upp
áhalds gagmrýnemdur haras
verða aðnjótamdi — ómed. Riit-
höfumdar eru næstuim óalandi
og óferjamdi, snlkjudýr og
betlarar, af því að þeir hafta
motið svokallaðra Mistaimanna-
lauima, einis og tíðkast hjá öðr
um þjóðum og hefiur átt sér
stað hér síðan uim 1890. Þeir
eiga að „skrifa sdg áfiraim“
heldur en að næstum (en mál
ið!) „betla sd'g áfram“. Þetta
er nú mjög gotit á sinin hátt,
en hivemiig heldur hann að ri
höfundar geti ferngið sæmi-
tega greiðslu fyryir störf sin
hjá 200 þús. miamma þjóð, þeg
ar slíkt er ekki hægt hjá millj
ónaþjóðum, eims og á Norður-
liömdum? Jú, hann viðuirkenn-
ir þetta er hamn segir að „sjállf
sagt sé að veiita viðuirkennd-
uim listamönnium réttláta uimb
uin fyrir verk sín“, en aðra
mimimi háttar „dútilara" „ber
alfarið emgin skylda tiil að
styrkja i formi pendmgagjafa
frá sikaittborgurunum11. En
hver á að dæma um hverjir
eáigi að njóta þessarar umb-
uraar? Það skyldu þó aldrei
vera hiin'.ir sjálfskipuðu bók-
menntapáfar, sem hann finri-
uir svo sárt til með í grein
sinnd? Það vil‘1 nú svo til að
bókmenmt'asagan geymiir nokk
ur dæmi um aflrek sMkira
rnainna, og hér skulu rnefnd tvö
af mörgum.
Flestir sem alttlhvað þekkja
ti'l íslemzkrar bókmienmtasögu
vita hvernig fara átti mieð
Guðmiund Friöjómsson oig Jón
Trausita. Jú, það átti blátt á-
fram að drepa þá seim skáld,
en svo er giftu þjóðairinnar
fyrir að þakka að það tókst
eikki. Fyrir áráisunuim á þessi
sikáld stóðu einmitt sams kon
ar bókmenntapáflar og grein-
anhöf. ber svo mikla um-
hygigju fyrir. Hvað snertiir
Jón Trausta sérstaiktega, þá
var eikkí nóg að rifa ndður
verk hanis, eins og dyggitega
var reynt að gera, helidur
birti einn þessara „bðkmennta
mianina" ianiga grein uim hann
í ísafold 1916, „íslenzkur nú-
tíðarskálidskapur“, en uim til-
gang höif. með hennd segir
Steiflán Eiimarsson að „hann sé
saklaus af að viilja meitt ann-
að rrneð greindrani an að svipta
skáld'ð (fjárla,ga)styrkrauum“.
En þetfia tótosit ektoi sem betur
flór. Jón Trausti hélit sínium
skáilldailaiurau'm, og áratmgiurinn
va.rð sá að hann gat giefiið sér
betri tíma til ritstarfa. Þó að
meira en háltf öld sé liðin frá
dauða Jóns Trausta er harin
eimn mest tesnii rithöfunduir
þjóðarinnar enn þarun daig i
dag. Ég held etotoi að þjóðin
sjái eftir skáldaliaunium þeim
er hanin hlauit né hafi mokk-
urn ittíma gert, en hvað er að
manka ,,lýðinn“! — Ótad mörg
ömraur dæmi mætti meiflna um
giagmseimii listamannaliaunanna
fyrir ísl. bókmenntir, en þetta
verður liátið nægja að sirnnd.
Ég raemmd. svo ekki að vera
að eitast frekar við fjarstæð
ur þessa huldumamns; þær
skýra siig sjálfar, eims og er
hanin hneyksliast á því að ég
skyldi gera samianburð á.
grelðstlium till höfuinda úr
dömskum og íslenzkum bóka-
söflraum. Þetta óréttlæti, sem
höfundar eru beittir, liigigur i
auigum uppi og ég gieri ráð
fyrir að það verði lagfært í
sambandd við endurskoðun
bókasafmslaig anna á næsta Ai
þinigi.
1 lok greinarkmar veitist
höfiuridiuriinn að mér fyrir það
að segja að bætt kjör rithöf-
unda séu næsta mál á daigskrá
og nefnlir í því saimibamdd land-
heligdsmádl’ð og „herstöðvar-
málið". Ég hélt mú að hver
sæmdlieiga skymi borimrn tesandi
sæi að ég var að ræða um
kjör rithöfunda í -gireim mimnd
— og aðeiras um það eiitt. Það
er sikrýtið ef ekki miá ræða
um noktourt mál án þess að
blianda þessu irnn í það, svj
þýðiinigarmitoið siem lamdlhieligis
málið ammars er fyrir þjóðima.
Um „herstöðvarmiáuldð“ hef ég
það eitt að segja að ég tel það
ganiga 'glæpi mæst að gera
landið v&nraarlaiust í viðsjál-
um heimi, eims og reynisliain
hefur sýrat þeg,air um margar
aðrar smiáþjóðir er að ræða.
Ég hetf svo þessi orð efctoi
temgiri. Ein ég hygg aið rithöf-
und&r hefðu heldur kosið að
ekki væri skotið á þá úr
skúmaísfcoti, og þar sem grein
arhöifuind þennan virðiist eteki
skorta sj álfsáliiit, heflði homium
senniitega verið aöiveg óhættt að
að láta nafn sitt fyligja gredm-
immii og l'áta verkið lofia mieist
aramn.
Jón Björnsson.