Morgunblaðið - 05.09.1973, Page 3

MORGUN'BLAÐIÐ — MIÐVIKUDAGUR 5. SEPTEMBER 1973
Afnám Z úr íslenzku ritmáli:
Uppgjöf
í TILEFNI af afnámi z úr ís-
lenzkri stafsetningii, sneri
MorgrunblaAíð sér tii mennta-
málaráðherra, formanns
nefndar þeirrar, sem endur-
skoðar stafsetninguna, svo og
ýmissa islenzkukennara og
leitaði eftir áliti þeirra, á af-
náml þessa umdeilda stafs í
ritmálinu. Fara svör þeirra
hér á eftir og eins og nærri
má geta eru menn ekki á eitt
sáttir.
Fyrst sjnéri Morigumbtoðið
sér tlil Magnúsar Torfa Ólafs-
sonar, menmtacmálaráðlherra,
og spurði hHinin hvers vegina
það hefði orðiið að ráðli að
ta.ka ,,setunia“ út úr heildar-
eindiurskioðiuiniiininii oig atenna
hana þegar i sitað.
★ AFNUMIN NÚ VEGNA
SKÓLANNA
Maginús sagði, að þe.s-sar
reglur vænu setitar niú vegna
þess afð . endunskoðiuin staf-
setningarinnar vekti sérstaik-
Bn áhuga innan skóiliantnia, sem
eimmiitt væru hafníir eðia að
hefjast um þetta leyti. Það

Halldér HaUdórsson
Nefndin hefur haldið fundi í
suanar og hún hefur rsett öll
þessi vandamál, taæði staf-
setninguna og greinarmerkja-
sietninguna, sum lauslega,
önnur noklkuð nákvæmlega.
Um suimit eru mtemn algjörlega
sammála, en um annað eru
skiiptar skoðanir.
„Þetta er auðvitað málkil
einföldun á stafsetninigu,“
sagðli Halldór Halldórsson,
„en m-emn geta svo eftdr sem
þests að þetta er mjög svipað
ástand og var fyrir 1929.“
UPPGJÖF
„Mér s'ýnist það verða
tvenns konar staf setning
áfram að því er setu varðar,"
saigði Baldur Jónsson, lekbor,
er Mbl. spurði hann um álit
hans á ákvörðun menntamála
ráðuneytisins. „Ég geri ráð
fyrir að þeir, sem hafa lært
stafsetninigu fyrir þessa
breytinigu og síðan 1929, haldi
því sem þeir hafa lært, a. m.
k. hafi þeir vald á henni, svo
sem eins og formaður nefnd-
arinnar, sem sjálfur sagðist
halda áfram að skrifa sína
setu. Yfirleitt er það mikill
ábyrgðarhluti að breyta staf-
setningu og það gera menn-
ingarþjóðir alls ekki, nema
þær séu til neyddar. Þetta
veldur miklu meira raski, en
menn koma auga á í fljótu
bragði.“
Baildur sagði, að setan hefði
kannski helzt mátt fara úr
því að endilega þurfti að
breyta einhverju, „en mitt
, sjónarmið er það, að afskap-
lega slæmt sé að hringla miik
ið til með stafsetningu, því
ur meira en aðéinis fella nið-
ur setuna. Þá er éinnág verið
að fella niður t-i@, sem er í
stofni saginarinnar eins og t.
d. flliuitzt verður flust (þ. e.
ftuit.it st=f!l ut zt og er þá
stofnlæga t-ið fellt niðiur -—
imnskot Mbl.) og það finnst
mér máikilu verra — hálfigerð
nauðigun. Finnst mér þetta
a;13it of langt gengi'ð. Þótt við
ekfci beruim þetta t fram er
miikifl styrkur af þvi að hafa
það í riituðu rriálii. Það hjálp-
ar dkikur till að halda tenigsl-
um viið róitina í orðdnu."
Að lokum sagði Baldur
Jónsison:
Viið höfurn nú búið við
þesisia sitaf.seíningu i 40 ár og
vel það og er búiið að Jeggja
miikiið í það að kennia fólkli
þesisia sitafsetninigu. Að visu
hata margir lltfa'ð tímana
tveinna í þeissu efnii — hafa
kaniniski Oiært tvenna eða
þrenn-a stafsetniin.gu og ef
enn á að fana að gera mdikl-
ar breytingar, þá er það bara
■tftt bölvunar að mínu viitii. Að-
alatriðið er, að tilefniið til
þesis að sfaifsietn’ingunmd er
breytt núna, er að minni
hyggju svo ilHia æittað. Það
haifa emgair breytinigar orðiið
á málii, sem kafla á breytingu
á sitafsetninigu. Tilefnið er
einfafldlega það að fölík hefur
gefltet upp. Það er þessii linka
og vesaldómiur, sem mér
finmst afskap'ega lítilfjörlegt
tilefhii tdl að breyta menning-
araitriði eiims og stafsetningu."
BREYTINGIN EÐLILEG
„Það sem ég vildii segja um
Jón Guðmundsson
að seta skufl'i felld niður úr ís-
lenz)kiri stafsetninigu. „Ég tel,"
sagð: Jón, „að stafsetningin
hafi verið sjálifri sér sam-
kvæm, að svo miklu leyti, sem
stafsetninig getur verið það.
óneitanlega er þessi á’kvörð-
un einnig flótti frá uppruna-
sjónarmiðunum í stafsetning-
unni.“
Morgunblaðið skýrði svo
Jóni frá þvi á hvem háitit
me'nntamál'aráðun'eytið hygð-
ist breyta stafsetnimgunni og
sagði Jón er reglurnar höfðiu
verið lesnar uipp fyrir hann,
að þair eð setain værii afnumin,
væri þessi háttur hinn skyn-
samlegasti, seim völ hefði ver-
ið á. Jón taldi þó af og frá að
bannla mönnium að rita setu
eða eðlileg breyting?
Magnús T. Ólafsson
hefði komið í ljós, þegar
nefndin sem vinmur að end-
ursikoðiun sitafsetmingariirunar,
viair farin að sfarfa að algjör
samistaða var innan heninar
um þessa sérstöku breytiiimgu.
Mennitamálaráðherra sagði,
að þegar ljóisit var að álit
n'efndiairinnar fél saman við
hanis áli't á þessu málíi, þá
hafi verið ákveðið að gefa
út reglur urn afnámið nú
stnax, þar eð mönnum hafi
fundizt það háfltfvegis að fara
aítan að skólunum (nemend-
um og keimmurum) að láta
kemna þar reglur um z hálft
eða heilt sköliaár ti'fl. viðhótar,
þegar sýnt væri að það yrðii
að ráði að aíniema þentnan
bókstaf úr statfsetningumni.
RÓTTÆK BREYTING
„Okikur fannst ástaeðuiaust
að fara að kenna setu í vet-
ur, ef ráðuneytiiið á annað
borð viidli afnema hana eftir
tilllögu nefndarinnar. Þess
vegna settum við þetita atriði
á oddinn í haust,“ sagði Hall-
dór Halldórsson, prófessor,
formaður endurskoðunar-
nefndar um núgi'ldandi staf-
setindngu og greinarmerkja-
setningu. Samkomulag hafði
orðið í megiinatriðuim um
brotitifall setunnar, a. m. k.
voru ekki nein ágreiinings-
atriði, sem menn héldu fast
vi@.
Halldór sagði, að nefndar-
nmenn ætluðu ekki að ljúka
störfum, fyrr en á tillsettum
tiima, sem er 15. janúar.
Nefndin áfctii að endurskoða
nokkur nánar tiilgreind atriði
í islenzkird staísetningu með
Það í huga, hvort unnt væri
að einfalda stafsefininguna.
áður haft sína skoðun á því,
hvort þetita haffi verið rétit
eða ekki rétit. Setan var í forn
miálii, en hún mierkiti þá ts og
borin þannig fram eins og í
þýzku og nokkuð var hún
niotuð á 19. öld. Hins vegar
befur setan aldrei verið nein
áikveðdin sikólastafsetning, fyrr
en mieð regliugerðinni frá
1929. í statfsetmingunni frá
1918 gi.Iitu svipaðar reglur
og Vlið erum með, að
öðru leyti en því, að þeir
' s'krifuðu tiil dæmis hitst og
flutst. Þetta er sú stiafsetn-
img, sem ég leerði upphaflega
og ég man eftiir því, að kenn-
urum var þettia mikil þymiir
í augum. Þótti mjög erfitt að
kenna þetta t á undan st. Þess
vegna lagðiist ég á sveif með
þeim í nefndtoni, sem vildu,
að t-:nu yrði ekki haldid, en
það var eitt atriðið, sem var
nokkuð nákvæmle'ga rætit."
Halldór sagði og, að y-ið
yrði tekið fyrir, en hann vildi
enigu spá um það hvað um
það yrði Sagðis't hann geta
ímyndað sér, að ekki yrðu all-
ir sammáia um það. Halldór
beiniti á, að þessi breyting næði
aðeins til kennslu í skólum,
tl kenmsiiubóka útgefto'na eða
styrktra af rikistfé, svo og
til embættiisigaigna sem út
væru gefin. Nær reglugerðin
ekki til embættisbréfa og hún
nær ekki til bóka, sem ríkið
gefur út, nema þær séu
kennslubækur. Vildi ráðherra
ekki láta þetta ná ilengira, t. d.
villdi hann ekki þvtoga rithöf-
und, sem Menningarsjóður
gæfi út eftiir, að skrifa setu-
iaust, ef h-ann vildi skrifa
setu. Þvi eru menn frjálsir
að því að skrifa setu í lang-
samlegast flestum tilviikum.
Sagðiist Halidór gera ráð fyr-
ir, að þesisar reglur kæmu
upp með þeirri kynslóð, sem
nú er að læira þær.
„Það má líta svo á að þetta
sé róttæk breyting," sagði
Halldór og bætti við: „Það
má l'ika segja, að þet-ta sé
hvarf til fyrri tíma, vegna
þessa breytingu er í fyrsta
lagi, að þá hefur þetta nú ver
ið töíluvert lengi á döfinni,
reyndar verið meira eða
minna ti'l umræðu sl. 20 árin,“
sagði Gunnar Finnbogason,
cand. mag., er Mbl. leitaði
álits hans á þessari breytingu.
„Mér finnst eðlilegt að ganga
í þessa breytingu, og miin
skoðun 'grundvallast raun-
verulega á því — sem ég
held raunar að Halldór Hall-
dórsson, prófessor, hafi bent
á, — að mönnum finnst fara
of mi'kifl tími í heldur ófrjótt
starf. Annað veigamikið atr-
og bjóst við, að i skól'um yrðii
hvor regl'an um sig jafnigild,
þó-tit nýju regl'umíir yrð'U að
sjálfsöigðu kermdar. Hann
taldi ekki að nemendiur, s-em
lært heifðu setuiregliunnar ög
hefðiu tamið sér þær, þyrftiu
að breyta yfir í setuíauisit rit-
mál.
Baldur Jónsson
að hún er það miikið unidir-
stöðuatriði í lifi þjóðar. Menn
tala venjulega um hana sem
hégóma, en hún er það afls
ekki,“ sagði Baldur og bætti
við: „Hins vegar eru nokkur
atriði, sem ástæða hefði verið
til að velta vöngum yfir og
koma fastari s'kipan á, t. d.
hvenær skrifa á stóran eða
Mtinn staf, eitt orð og tvö,
reglur urn það hvernig skipta
eigi orðum á milli lina o. fl.“
„Ég býst við því, að niður-
felMng setunnar einfaldi staf-
setninguna," sagði Baldur
Jóinisson. „Mörgum hefur
gengið illa að læra hana og
jafnvel þótt menn hafi geitað
lært reglurnar, hefur þeim
reynzit erfift að fylgja þeím
eftir í framikvæmd. En mér
finnst þetta nú vera í raun
og veru þegar all't kemur til
alls aukaatriði. Þessar reglur
miega vel vera til og það má
vel brjóta þær. Verra er að
vera uppd með reglur, sem
sumir fara eftiir og aðrir
ekki.“
Baldur kvað sér ekfki ljóst,
hvort t. d. t-ið á undan st
ætiti að halda sér. Er Morg-
unblaðið skýrði honum frá
því að ætlazt væri tiill að t-ið
félli niðuir, sagði hainn: „Já,
þá er líka veriið að gera held-
Gunnar Finnbogason
iði í þessu sambandi er að
það eru svo geysiiega marg-
ir, sem amnað hvort nota ekki
Z eða kunna hana ekki eftir
langan tiima. Þetta eru þær
tvær ástæður, sem mér finnst
að menn verði að hafa í huga
til að þessi breyting sé ski'lj-
anleg.“
FLÓTTI FRÁ UPPRUNA-
SJÓNARMIÐI
„Ég tel eniga ástæðu hafa
verið til breytinga á stafsetin-
imguninii,“ sagði Jón Guð-
immdsson, yfirkennari við
Menntaskólann í Reykjavík,
er Mbl. spurði hann um
ákvörðun ráðuneytistos um
Erlendur Jónsson
Z-AN EKKI VIRT
Erlendur Jónsson, íslenzku
kennari og bókmenntagagn-
rýnandi sagði í samtali við
Mongunblaðið, að hann veeri
eindregið þeirrar skoðunar
að einfalda bæri stafsetming-
una, ekki aðeins Z heldur einn
og ýmdis önmur atriðd henmar.
„Hins vegar má segja,“
sagði Erlendur, „að Z-an hafi
haft nokkra sérstöðu í staf-
setninigunni vegna þess að
hún hefur í reyndinni ekki
verið virt — t. d. má nefna að
fjöldi ri'thöfunda notar alls
ekki Z. Það þykir heldur ekki
tiltökumál að skrifa ekki Z
gagnstætt þvd sem gildir um
Y; menm eru jafnvel taldiir
heimskir að kunna ekki full
skil á Y i rituðu máli. Hitt er
svo kannski álitamál hvort
gera hefði átt þessa breyt-
ingu nú. Ég fyrir mitt leytii
hefði taUð vituiiegra að biða
unz skrefið yrði stigið til
fuMs.“