Morgunblaðið - 22.12.1973, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 1973
Samræmda heildarstjórn
efnahagsmála vantar
VIÐ 3. umræðu um f járlagafrum-
varp ríkisstjórnarinnar, sl. mi3-
vikudag, flutti Geir Hallgrímsson
ræSu, þar sem hann gagnrýndi
efnahagsstefnu ríkisstjórnarinn-
ar. Verður hér gerð grein
fyrir helztu efnisatriðum
ræðunnar.
1 upphafi máls sfns vakti þing-
maðurinn athygli á því, að það
væri fyrst við þriðju umræðu,
sem yfirlit væri gefið um væntan-
Iegar tekjur ríkisins. Alþingis-
menn hefðu ekki fyrr getað gert
sér grein fyrir, hverju þjóðarbúið
hefði úr að spila til hinnar svo-
kölluðu samneyzlu. Kvaðst Geir
telja öfugt að farið f máli þessu.
Þessi tekjuáætlun hefði átt að að
liggja fyrir við upphaf meðferðar
fjárlaga, og ekki sfðar en við aðra
umræðu.
Um það, hve mikil hlutdeild
rfkisins og hins opinbera ætti að
vera f heildarfjármunaeyðslu
þjóðarbúsins, sagði Geir Hall-
grímsson:
„Við sjálfstæðismenn höfum
lagt á það áherzlu, að sett verði
ákveðið þak á það hlutfall, sem
hið opinbera geti tekið af ein-
staklingum, fyrirtækjum og sam-
tökum þeirra til sameiginlegra
þarfa. Við teljum, að ekki sé
unnt að koma við sparnaði, að-
gæzlu og aðhaldi í meðferð opin-
berra fjármála, án þess að slíkt
þak sé sett, — slíkt hámark þeirra
fjármuna, sem hið opinbera tekur
til sín.
Önnur ákvörðun, sem við hljót-
um næst að taka, er að gera okkur
grein fyrir því, hvort æskilegt er
að eyða þá þegar öllu því, sem hið
opinbera tekur til sín frá einstakl-
ingum, fyrirtækjum og atvinnu-
vegum. Það kann að vera svo hátt-
að í þjóðfélaginu, að það sé æski-
legra og eðlilegra, að hið opinbera
leggi nokkra fjármuni til hliðar
til þess að safna í sjóði, ef um
spennu er að ræða í efnahagslíf-
inu og geyma, ef síðan koma þau
ár, að náuðsynlegt sé að örva
efnahagslifið.
Þegar þessar tvær ákvarðanir
eru teknar, liggur fyrst
fyrir sú heildarupphæð, sem
við höfum til ráðstöfunar til
margvíslegra sameiginlegra
þarfa, til svokallaðrar samneyzlu.
Þá fyrst kemur til að greina sund-
ur gjöldin milli einstakra mál-
efnaþátta og innan hvers mál-
efnaþáttar milli reksturs og þjón-
ustu annars vegar og fjárfesting-
ar og framkvæmda hins vegar.
Ég held, að ekki fari á milli
mála, að bæði meðferð þessa fjár-
lagafrumvarps og efnissinnihald
þess brjóti í bága við allar viður-
kenndar reglur stjórnar efna-
hagsmála. Hér er ekki neitt, sem
getur kallazt eða heitir samræmd
heildarstjórn efnahagsmála. Slíka
heildarstjórn skortir hér á landi,
meðan vinstri stjórnin hefur ver-
ið við völd.“
Þá sagði Geir Hallgrímsson, að i
fjárlagafrumvarpinu væri tekju-
áætlunin í raun og veru byggð á
því, að viðskiptajöfnuðurinn við
útlönd yrði óhagstæður um 4200
— 4400 milljónir kr. Við það væru
áætlanir um tolla- og söluskatts-
tekjur beinlínis miðaðar. Hér
væri um óhæfileg vinnubrögð að
ræða í því árferði, sem nú væri,
þar sem viðskiptakjör við útlönd
væru hagstæð.
Menn skyldu ætla, að það væri
markmið við stjórn efnahagsmála
nú, að ríkisbúskapurinn væri rek-
inn með myndarlegum greiðsluaf-
gangi og að tekjur væru mun
hærri engjöld. Samkvæmt þessu
frumvarpi væru hins vegar gjöld
hærri en tekjur og því aðeins gert
ráð fyrir óverulegum greiðsluaf-
gangi, að lánahreyfingar kæmu
þar til.
Geir Hallgrímsson lét ennfrem-
ur í ljós þá skoðun, að hann teldi
upphæðir til niðurgreiðslna og
fjölskyldubóta vantaldar um 850
— 900 milljónir. Myndi það ásamt
ráðgerðri hækkun á áfengi verða
til þess að hækka vfsitölu um nær
6 stig. Myndi kaupgjaldskostnað-
ur hækka um 4% af þeim sökum
einum. Beindi Geir þeirri spurn-
ingu til ráðherra þar sem ráðgert
væri, að afnotagjöld útvarps
hækkuðu um 40 — 50%, hvort
ráðgerðar væru frekari hækkanir
á þjónustu ríkisfyrirtækja og
hvaða áhrif þær hækkanir myndu
þá hafa á vísitöluna.
Benti Geir Hallgrímsson á, að
líkur væru á því, að vfsitalan og
tilkostnaður atvinnuveganna
hækkaði um 14 — 15% 1. marz
nk. Væri slfk hækkun á 3 mánuð-
um í kjölfar 30% dýrtíðaraukn-
ingar á einu ári, vitnisburður um
hraðvaxandi verðbólguþróun.
í lok ræðu sinnar sagði Geir
Hallgrímsson:
Þessi fjárlög eru vitnisburður
um það, að ríkisstjórnin hefur al-
gerlega misst úr höndum sér alla
stjórn efnahagsmála. Hún hefur
reyndar frá fyrstu tíð lítil tök haft
á þeirri stjórn, en hafi þau verið
einhver f byrjun, er þeim nú
algerlega lokið. Þessi fjár-
lög bera vitni um þá verðbólgu-
þróun, sem viðgengizt hefur und-
ir handarjaðri ríkisstjórnarinnar
og hún hefur ekki sýnt neina við-
leitni til að ráða við. Jafnframt
eru þessi fjárlög vitnisburður um
það, að ríkisstjórnin horfist ekki í
augu við vandann.
Utgjöld, sem fyrirsjáanleg eru á
næsta ári, eru þar ekki meðtalin
og ekki eru gerðar ráðstafanir,
sem geta hamlað að einhverju
leytí á móti áframhaldandi dýrtíð,
er í því efni alveg sérstaklega
áberandi, að ríkisstjórnin ætlar
sér ekki, miðað við þessi fjárlög,
að gera lægfæringar á beinum
sköttum, sem hún þó hefur játað,
að full þörf væri á og allir stjórn- |
málaflokkar, hafa lýst yfrr, að
nauðsynlegt væri að gera. Ég
skora á hæstvirtan fjármálaráð-
herra að svara því, hver ætlun
ríkisstjórnarinnar er, — i fyrsta
lagi varðandi áframhaldandi nið-
urgreiðslur og fjölskyldubætur,
fyrirsjáanlegan vöxt dýrtiðarinn-
ar og tilkostnað atvinnuveganna í
landinu, sem getur gert þá ósam-
keppnishæfa á erlendum mörkuð-
um, en einnig skora ég á f jármála-
ráðherra að hann svari því til,
hvað er ætlun ríkisstjórnarinnar
að gera í skattamálum? Ætlar
hún ekkert að gera til að lagfæra
löggjöfina um tekju- og eignar-
skatt, sem sett var í fljótræði og
af miklum misskilningi og mistök-
um við upphaf valdatímabils
hennar 1972? Ég vænti þess, að
ráðherra svari þessum fyrir-
spurnum.
Frá þriðju umræðu fjárlaga á Alþingi
Búinn er til greiðsluaf-
gangur með blekkingum
GUNNAR Thoroddsen flutti
ræðu við 3. umræðu um fjárlaga-
frumvarpið, þar sem hann lýsti
m.a. yfir af hálfu Sjálfstæðis-
flokksins, að flokkurinn mundi
greiða atkvæði gegn frumvarpinu
við lokaafgreiðslu þess. Hefur sú
yfirlýsing verið birt í heild hér f
Morgunblaðinu.
í ræðu sinni vék Gunnar Thor-
oddsen m.a. að þróuninni í þvf,
hversu rfkið hefur tekið mikið
hlutfall af þjóðarframleiðslu til
sinna þarfa. A áratugnum
1960—1970 hefði þetta hlutfall
yfirleitt verið 16—19%, en á ár-
inu 1974 væru horfur á, að þetta
hlutfall færi upp í um það bil
30%. „Þetta er auðvitað úr öllu
hófi og setur mark sitt alls staðar,
bæði á afkomu einstaklinga og
atvinnuvega," sagði Gunnar Thor-
oddsen.'
Hér fer á eftir kafli úr ræðu
Gunnars:
„Það er óþarft að rekja hér ítar-
legafjárlagafrumvarpiðog þær at
hugasemdir sem við sjálfstæðis-
menn höfum við frumvarpið að
gera. Þau mál hafa verið rakin
svo rækilega af þeim þingmönn-
um flokksins, sem hér hafa tekið
til máls í þessum umræðum. Ég vil
taka það fyrst fram þó, að útgjöld
ríkisins eru samkvæmt frumvarp-
inu nú vær 30 milljarðar kr., og
hafa þær nær þrefaldast á þrem
árum. Við sjálfstæðismenn teljum
þetta svo langt úr hófi, að þetta
fái ekki staðist, og liggja til þess
margar ástæður, sem hér er engin
þörf að rekja. Ein ástæðan er sú,
að það verður að vera visst eðli-
legt hlutfall milli þjóðarfram-
leiðslu annars vegar og þess, sem
ríkissjóður tekur til sinna þarfa.
Á áratugnum 1960—1970 \var
þetta hlutfall yfirleitt milli 16—
19% af þjóðarframleiðslunni. En
nú á árinu 1974 eru horfur á, að
þetta hlutfall fari upp i um það
bil 30% af þjóðarframleiðslunni.
Þetta er auðvitað úr öllu hófi og
setur mark sitt alls staðar bæði á
afkomu einstaklinga og atvinnu-
vega.
Þegar þetta er haft í huga, þá
skyldu menn þó ætla, að sæmilegt
jafnvægi væri í frumvarpinu,
helst þannig, eins og jafnan þarf
að vera á slíkum þenslutímum,
að ríkissjóður ætli sér einhvern
greiðsluafgang. Það væri í sam-
ræmi við lögmál efnahagslífsins,
sem allir ættu að fylgja. Nú er það
að vísu svo, að reikningslega mun
verða greiðsluafgangur á þessu
frumvarpi. Greiðsluafgangur,
sem nemur eitthvað í kringum
100 millj. kr. en sem er þó ekki
nema rúmlega þrír af þúsundi
þeirra tekna, sem ríkissjóður ætl-
ar að afla sér. Hér hefði þurft að
vera ríflegur greiðsluafgangur,
en jafnvel þessi reikningslegi af-
gangur er nú ekki meiri en þessi.
Hins vegar er það auðsætt, að hér
er aðeins um áætlaðan reiknings-
legan afgang að ræða, en ekki
raunverulegan. Hann er ekki
raunverulegur vegna þess að það
hefur verið sýnt greinilega fram
á, að ýmis fyrirsjáanleg útgjöld,
sem ríkissjóður kemst ekki hjá að
greiða, eru ekki talin í frumvarp-
inu eða ekki talin nægilega há. 1
annan stað er reynt með vissum
tilfærslum og tilfæringum af
hálfu stjórnarsinna að hagræða
hlutum þannig, að það er talna-
leikur einn. Ég vil nefna hér eitt
dæmi.
Meiri hluti fjárveitinganefndar
flytur tillögu um að lækka niður-
greiðslur um 400 millj. kr. Og nú
kunna menn að spyrja: Er þetta
ætlunin? Verður þetta fram-
kvæmt? Ég held, að þetta sé talna-
leikur einn og ekki ætlunin að
framkvæma það. Þá byggi ég á
reynslunni fráþessari hinni sömu
stjórn. Þegar fjárlög fyrir 1972
voru samþykkt, var ákveðið að
lækka niðurgreiðslu eins og nú.
Það átti að lækka þær um 180
milljónir kr. Hver varð nú reynsl-
an? Það er best að vitna í rit, sem
heitir Þjóðarbúskapurinn nr. 3,
útgefinn af Framkvæmdastofnun
ríkisins, hagrannsóknadeild. Þar
er annáll efnahagsmála árið 1972
og fyrri árshelmings 1973. Þetta
er ákaflega fróðlegur annáll og í
rauninni skemmtilegur, eins og
flestir annálar eru. Þegar hafði
verið gengið frá því í fjárlögum
fyrir 1972 að lækka niður-
greiðslur um 180 milljónir kr.,
voru ráðherrarnir varla
vaknaðir af nýjársblundinum,
þegar þeir ákváðu að auka
niðurgreiðslurnar um 25 milljón-
ir kr. Nú skyldi maður ætla, að
reynt hefði nú verið, þegar á leið
árið að vinna þetta upp. En'það
var nú eitthvað annað. 1 júlímán-
uði þótti svo mikið við liggja að
auka niðurgreiðslur, að það voru
gefin út sérstök bráðabirgðalög
um aukningu niðurgreiðslna og
hækkun fjölskyldubóta, samtals
240 milljónir eða 485 millj. á árs-
grundvelli. Síðan var haldið á-
fram. 1 sept. voru niðurgreiðslur
auknar um 75 milljónir og í des-
ember voru niðurgreiðslur aukn-
ar enn um 95 milljónir kr. á árs-
grundvelli. Hvers vegna var þetta
gert? Eftir því sem annáll Fram-
kvæmdastofnunarinnar segir, þá
voru niðurgreiðslur auknar til
þess að koma i veg fyrir hækkun
kaupgreiðsluvfsitölu. Þetta gerðist
nú á árinu 1972. Fjórum sinnum
eru niðurgreiðslur hækkaðar og
auknar gagnstætt því, sem Iofað
var og ákveðið í þeim fjárlögum,
sem afgreidd voru í des. 1971.
Þegar svo kom fram á árið 1973,
gerðist nú það undarlega, að það
var farið að hækka og lækka nið-
urgreiðslur á vixl. 1 janúar
voruniðurgreiðslurauknar um 90
milljónir á ársgrundvelli, einum
mánuði síðar í marsmánuði voru
þær lækkaðar um 180 milljónir á
ársgrundvelli og þremur mánuð-
um siðar, í júnf, voru þær enn
auknar um rúmar 200 milljónir,
miðað við heilt ár. Ég rek nú
þessa atburði samkvæmt annál
efnahagsmála Framkvæmda-
stofnunar ríkisins, sem sýnir
svart á hvitu, hvernig því er
treystandi, sem stjórnarflokkarn-
ir ákveða í fjárlögum. Sýnir það
og sannar, að hér er um talnaleik
að ræða. Hér er verið að búa til
greiðsluafgang en með tillögum,
sem vafalaust verður ekki staðið
við.
Þetta frumvarp, erreist á óhæfi-
legri og óhóflegri skattheimtu.
Skattbyrðin er orðin óviðunandi
og mér dettur það i hug vegna
ræðu forsætisráðherra um þjóð-
hátíðina á næsta ári og hvernig
ætti að minnast 1100 ára afmælis
íslandsbyggðar, að nokkuð skýtur
nú skökku við, þegar við höfum
það í huga, að forfeður okkar,
landnámsmennirnir, flýðu úr
Noregi vegna skattáþjánar, þá
skuli hæstv. ríkisstjórn ætla að
halda upp á 1100 ára afmæli ís-
landsbyggðar með því að hafa hér
mestu skattaáþján, sem þekkst
hefur í sögu þessa lands. Þannig
eru nú aðalhátiðahöldin af hálfu
þessarar ríkisstjórnar."