Morgunblaðið - 09.03.1974, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. MARZ 1974
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80
Áskriftargjald 420,00 kr á mánuði innanlands
í lausasölu 2 5,00 kr. eintakið
Eftir 1. umræðu um
skattafrumvarp ríkis-
stjórnarinnar í neðri deild
Alþingis er orðið alveg
ljóst, að frumvarp þetta
nær ekki fram að ganga
óbreytt. ítrekaðar fullyrð-
ingar Halldórs E. Sigurðs-
sonar um hið gagnstæða
hafa reynzt á sandi byggð-
ar. Ríkisstjórnin á nú
tveggja kosta völ. Annar er
sá, að ganga til samninga
við stjórnarandstöðuflokk-
ana um þær breytingar á
frumvarpinu, sem sam-
staða getur náðst um.
Óhjákvæmileg forsenda
þess, að slík samstaða geti
náðst, er bersýnilega sú, að
ríkisstjórnin falli frá kröf-
unni um 5%-stiga hækkun
söluskatts. Hinn valkostur-
inn, sem ríkisstjórnin á, er
að hún segi af sér, þar sem
fyrir liggur, að hún hefur
ekki lengur þingstyrk til
þess að koma fram á Al-
þingi frumvörpum, sem
hún telur mikilvæg á sviði
fjárhags- og efnahagsmála.
Þriðja leiðin, sem fjármála-
ráðherra hefur gefið í
skyn, að rfkisstjórnin muni
velja, þ.e. að samþykki
þingið ekki söluskatts-
hækkunina óbreytta muni
engar skattabreytingar
koma til framkvæmda, en
ríkisstjórnin sitja áfram,
eins og ekkert hefði í skor-
izt, er slíkt pólitískt sið-
leysi, að því verður tæpast
trúað, að nokkur íslenzk
ríkisstjórn mundi gera sig
seka um slíkt.
Þegar vinstri stjórnin
knúði fram samþykki
þingsins við breytingar á
skattalögunum 1972, vör-
uðu bæði Morgunblaðið og
þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins eindregið við
þeim og var á það bent, að
þær mundu leiða til veru-
legrar þyngingar skatt-
byrði. Reynslan hefur nú
leitt í ljós, að þessi gagn-
rýni var á rökum reist. Hin
gífurlega hækkun beinna
skatta, sem vinstri stjórnin
beitti sér fyrir veturinn
1972, mæltist mjög illa fyr-
ir, og er verkalýðssamtökin
mótuðu kröfur sfnar sl.
haust var ein meginkrafan
sú, að dregið yrði úr hinni
óhóflegu skattabyrði. Þá
var stjórnarherrunum
einnig orðið ljóst, að þeir
mundu ekki komast hjá því
að draga úr beinum skött-
um.
Um þá meginstefnu að
lækka beina skatta eru lík-
lega allir þingflokkar sam-
mála og táknar það grund-
vallar stefnubreytingu hjá
vinstri flokkunum, sem nú
hafa í meginatriðum fallizt
á þá afstöðu Sjálfstæðis-
flokksins, að skattheimta
beri fremur að fara fram í
formi óbeinna skatta en
beinna skatta. Hins vegar
stóð það aldrei til, að í
skjóli lækkunar beinna
skatta gæti ríkisstjórnin
skellt á stórfelldum nýjum
sköttum. Morgunblaðið
hefur sýnt fram á með töl-
um, sem ekki hafa verið
hraktar með rökum, að
nettó-skattahækkun sú,
sem ríkisstjórnin stefnir
nú að, nemur um 4.7
milljörðum króna. Þessi
vinnubrögð minna á það,
þegar vinstri stjórnin ætl-
aði fyrir einu ári að nota
tækifærið vegna náttúru-
hamfaranna í Vestmanna-
eyjum til þess að skella á
þjóðina nýjum sköttum,
sem voru í engum tengsl-
um við afleiðingar eldgoss-
ins á Heimaey.
Um þá meginstefnu að
lækka beina skatta veru-
lega á að geta tekizt sam-
staða á Alþingi. Hins vegar
er ljóst, að stjórnarand-
staðan mun stöðva 5%-
stiga hækkun söluskatts. Á
Alþingi er augljóslega
komin upp mjög óvenjuleg
staða, sem mönnum hefur
raunar verið ljóst, að gæti
orðið að veruleika. Ríkis-
stjórnin hefur þingmeiri-
hluta í sameinuðu þingi en
ekki í neðri deild. Skatta-
frumvarpið er annað mál
hennar á þessu þingi, sem
ekki mun ná fram að ganga
óbreytt. 1 desember gafst
hún upp við að tengja tolla-
lækkanir við söluskatts-
hækkun, þar sem fyrirsjá-
TVEIR KOSTIR
anlegt var, að sú breyting
mundi ekki ná fram að
ganga. Nú stendur hún
frammi fyrir þeirri stað-
reynd, að hún hefur ekki
þingstyrk til að koma
skattafrumvarpinu fram.
Þetta er sjálfhelda, vegna
þess að stjórnarandstaðan
hefur heldur ekki þing-
styrk til að koma ríkis-
stjórninni frá með van-
trausti.
Þjóðin stendur nú
frammi fyrir æðisgengnari
verðbólguöldu en nokkru
sinni fyrr. Augljóst er að
gera þarf ráðstafanir til að
stemma stigu við þessari
verðbólgu og vernda kaup-
mátt launa launþeganna.
Núverandi ríkisstjórn hef-
ur ekki þingstyrk til þess
að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir i efnahagsmálum.
Sú leið er til að semja við
stjórnarandstöðuna um
einstaka mál eins og skatta-
málin, en til lengdar duga
þeir stjórnarhættir ekki.
Þess vegna líður senn að
því, að ráðherrarnir verða
að gera það upp við sig,
hvort þeir vilja hanga í
stólunum í skjóli þess, að
ekki er hægt að samþykkja
á þá vantraust, en án þess
að þeir geti stjórnað, eða
hvort þeir taka þá einu
manndómslegu ákvörðun,
sem fyrir hendi er, en hún
er að þeir segi af sér og að
þjóðin verði látin kveða
upp sinn dóm um stjórnar-
hætti vinstri stjórnarinn-
ar.
Þíða og andóf
HAAG — Hver eru áhrif þíð-
unnar í samskiptum stór-
veldanna á þau öfl, sem berjast
fyrir auknu frelsi f ríkjum
Austur-Evrópu? Um þetta eru
tvær kenningar helztar: Sam-
kvæmt þeirri fyrri á að draga
úr krafti og útbreiðslu andstöð-
unnar, jafnframt því að dregur
úr spennunni á aiþjóðavett-
vangi og samskipti við Vestur-
lönd aukast. Þeir, sem aðhyllast
þessa kenningu, teija, að bætt
samskipti ríkja valdi því, að
ráðamenn i kommúnistaríkjum
taki að líta mildari augum á
baráttu óánægðra minnihluta-
hópa.
Hin kenningin, sem hefur
fengið byr undir báða vængi
eftir að Solzhenitsyn var vísað
úr landi í Sovétríkjunum,
fjailar um hið gagnstæða. Sam-
kvæmt henni munu hugmyndir
um persónufrelsi og lýðræði
eiga greiðari aðgang að fbúum
kommúnistaríkjanna eftir þvi
sem meira dregur úr spennu
rikja á miiii. Þetta á svo að hafa
þau áhrif, að árekstrar milli
sjálfstæðra einstaklinga og
stjórnvalda hijóti að aukast.
í samræðum mínum að
undanförnu við hlutaðeigandi
aðila hef ég komizt á þá skoðun,
að fyrri kenningin muni eiga
við framan af, en sú siðari
fylgja i kjölfarið og syrta í
álinn, þegar stjórnir ríkja á
borð við Sovétrikin gera sér
grein fyrir því, sem verða vill.
Um þessar mundir má sjá vís-
bendingar um, að andófsmenn i
Sovétríkjunum séu liðfærri en
oftast áður, þar sem bætt húsa-
kynní og almennt betri lífskjör
draga slagkraftinn úr hluta
þeirra. Sömuleiðis er sjálfstæð-
um hugsunarhætti þeirra að
nokkru leyti fullnægt með
auknum tæknisamskiptum,
sem rutt hafa ýmsum hindrun-
um úr vegi og gert þeim fært að
tileinka sér ýmsar hugmyndir,
sem bannaðar eru opinberlega,
með því að hlusta á erlendar
útvarpsstöðvar og hafa sima-
samband við víni sína erlendis.
Vel má vera, að lið andófs-
manna fari nú minnkandi, en
barátta þeirra, sem eftir eru, er
harðvítugri en nokkru sinni
fyrr. Tvö nöfn eru þó mest
áberandi: Alexander Solzhenit-
syn hinn óttalausi Nóbelsverð-
launahöfundur, sem kvartar
undan „almennri lögleysu", er
ríki innan landamæra Sovét-
rikjanna, og Andrei Sakharov
faðir sovézku vetnis-
sprengjunnar og heimskunnur
visindamaður.
Solzhenitsyn er dæmigerður
fyrir þá frjálshuga baráttu-
menn, sem öðru hverju koma
fram í eínræðisríkjum, þar sem
fremur er reynt að drepa sálina
en næra. Solzhenitsyn hefur
meðvitað stofnað til vandræða,
vitandi að stöðug barátta hans
er jafnframt hans bezta vörn.
Hún heldur almenningsálitinu
í heiminum vakandi fyrir hlut-
skipti hans og annarra, sem
hótaðer útrýmingu.
Sakharov er ekki eins aðsóps-
mikill, ekki eins baráttufús, en
hefur engu minna hugrekki til
að bera. Hann hefur að vissu
leyti hætt öllu fyrir baráttu
sina fyrir endanlegum sigri
þess.sem kallað er „hugmynda-
fræðilegur .samruni" — hug-
mynd, sem eitt sinn var mjög
vinsæl í Júgóslavíu —en þar er
gert ráð fyrir, að kerfi hins
marxiska sósíalisma og lýð-
ræðislega kapitalisma renni að
lokum saman. Hugmyndin
gerír ráð fyrir, að þetta gerist
með hægð, smám saman, en
núverandi ráðamenn í Sovét-
ríkjunum telja hana stórhættu-
lega. Þeirvísa hvarvetna á bug
hinni minnstu vísbendingu um
þennan samrunaog haldaþessí
stað fram endanlegum sigri
þess, sem þeir kalla ennþá
sósialisma. Sennilega hefur það
komið Sakharov nokkuð á
óvart, hversu sterka andstöðu
hugmyndir hans vöktu, þegar
hann setti þær fyrst fram á
valdatíma Krúsjeffs, — og því
hefur hann þótzt tilneyddur að
hvetja Vesturveldin til að láta
ekki of mikið undan Sovét-
mönnum i nafni friðsamlegrar
! ' * :-i«
JíeUrllorkStmes

Eftir C.L.
Sulzberger
Alexander Solzhenitsyn
sambúðar, fyrr en sovézk
stjórnvöld sýndu í verki, að þau
hygðust draga úr hömlurn á
persónufrelsi og draga úr víg-
búnaði. Með öðrum orðum,
Sakharov er ekki jafn baráttu-
glaður og berst kannski ekki
með jafn dramatískum aðferð-
um og Solzhenitsyn, en hann
virðist engu að siður vera stað-
ráðinn i að leiða til sigurs þær
hugmyndir, sem hann trúir á,
enda þó Sovétstjórnin visi þeim
á bug og bandarískir ráðamenn
hafí ekki enn gert sér grein
fyrir gildi þeirra.
Fyrir fáum árum var andóf
sovézks almennings mun
almennra en það er nú. Þegar
barátta áðurnefndra U'eggja
risa er undanskilin er sem bæði
hafi fækkað og sljákkað i
andófsliðinu. Þetta ber þó ekki
vitni neinu umburðarlyndi
stjórnarinnar, enda þótt ein-
ræðisaðferðir hennar séu ekki
sambærilegar við ótrúlega
hörku á valdatíma Stalins. Nú
virðist helzta vopn stjórn-
valdanna fremur vera aðhald
og ^ffelldar tilraunir til að
sundra hópum óánægðra
þegna. Sumum hópum andófs-
manna er leyft að flytjast úr
Andrei Sakharov
Iandi, sumir hinna óánægðu
hafa fengið ferðaleyfi til
útlanda — og hafa þá í vissum
tilvikum verið sviptir rikis-
borgararétti meðan þeir voru í
burtu.
Stundum eru andófsmenn
dæmdir til útlegðar i litlum og
afskekktum þorpum, en aðrir
neyddir til að gangast undir
sálfræðilega meðferð, sem þeir
þurfa ekki á að halda. Loks
hafa svo þeir andófsmenn, sem
minnst hafa úthaldið, linazt í
andstöðunni, þegar lifskjörin
hafa batnað og þeir geta not-
fært sér einkabíia, betra hús-
næði, sjónvarpstæki og jafnvel
erlendar útvarps- og sjónvarps-
sendingar.
Þiða i samskiptum Sovét-
ríkjanna við önnur riki gæti
orðið stórhættuleg, sé henni
ekki haldið innan þeirra
marka, sem Sakharov hvetur
til. En þíða innanlands, sam-
kvæmt framangreindum að-
ferðum, þar sem reynt er að
sundra andstöðunni án þess að
eyðileggja hana beinlínis, get-
ur, án þess mikið á þvi beri,
gengið af andófshugmyndinni
sem tjáningu einstaklings-
frelsis dauðri.