Morgunblaðið - 28.07.1974, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JULl 1974.
slemka þjóðin hefur margt
reynt á göngu sinni gegnum tfS-
ina. væmnislaust og me8 karl-
mennsku hefur hún unnið bug á
margvíslegum erfiðleíkum, sum-
um Iffshættulegum, en þó yfirstfg-
anlegum eins og dæmin sýna. f
Völuspá segir, að Askur og Embla,
forfeður mannkyns að trú þeirra
sem höfðu sömu viðhorf og fyrsti
landnámsmaðurinn, hafi f upphafi
verið örlöglaus. Aldrei var það
hlutskipti fslenzku þjóðarinnar
Þvert á móti hefur hún mátt þola
þung örlög og mikil, en einnig góð
örlög af hendi þeirrar forsjónar,
sem ræður ekki einungis fyrir
löndum hefdur fyrir Iffi manna og
dauða. Sú kynslóð, sem nú lifir f
landi voru, hefur hlotið slfk GÓD
orlog og mætti þvf staldra við og
hugleiða, hver gæfa henni er búin.
En jafnframt hvernig þessi gæfa
megi falla æskunni, bömum
vorum og niðjum f skaut. Vár
höfum ekki unnið til þess frekar
en þær kynslóðir á jslandi, sem á
undan oss hafa búið f þessu landi,
að eignast það hlutskipti, sem
raun ber vitni. Að þvf skulum vár
hyggja f dag — og eigi síður —
þvf. að það er f erfiðleikum sfnum
og list. andöriögum sfnum. sem
fslenzka þjóðin hefur risið hæst.
Þegar vér eigum svo góða daga
ems og þá, sem kynslóð vor ein
þekkir f landinu. er oss hollt að
minnast þess. hve aumt það hlut
skipti er að verða að bráð átaka-
lausu skvaldri. sem oft fer eins og
lamandi mengun um þjóðlff vort
og skiptir sjaldnast neinu máli —
er skvaldur skvaldursins vegna,
rfgur rfgsins vegna — en hefur
ekki að markmiði neinn háleitan
eða eftirsóknarverðan tilgang.
Það er f slfku góðæri. sem vér nú
höfum lifað, sem Iftil þjóð getur
lotið lágt. Hún getur jafnvel lotið
að sundrunginnieinni, þóað vitað
sé. að flestir Islendingar eiga eitt
takmark: frelsi lands vors og þjóð-
ar, varðveizla þess sjálfstæðis.
sem vér endurheimtum eftir harða
baráttu.
Að þessu skulum vér hyggja
ekki sízt á hátfðarári f Iffi þjóðar
vorrar.
Vonandi eigum vér nógu sterk
bein til að þola góða tfma og í dag
ættum vér að biðja þess, að vér,
fyrsta kynslóð lýðveldis á islandi,
megum bera gæfu til að skila
landinu aftur f hendur niðja vorra
betra og gróðursælla en vér tók-
um við þvf, frjálsu og óháðu og
þjóðinni sameinaðri f anda þess-
ara orða skáldsins:
Land. þjóð og saga
þrenning sönn og ein.
xxx
Sagt hefur verið, að mikil list sé
eins konar andörlög þeirra, sem
að henni standa Sagan sé frásögn
um örlög manna. en listin sé and-
örfögin j henni birtist sköpunar-
kraftur mannsins, í henni lyfti
hann sér f hæðir. I sögunni lifi
maðurinn, en f listinni lifi hann af.
Það sé f mikilli list, sem menn og
þjóðir vinni bug á þungum og
erfiðum örlögum sfnum. Mér er
nær að halda. að fslenzka þjóðin
hafi löngum haft grun um þetta
hlutverk listarinnar. Þegar ásatrú-
in féll, reyndi höfundur Völuspár
að bjarga trú feðra sinna með Ijóði
sfnu. Óðinn féll, en Völuspá hélt
velli. Áður hafði Egill Skallagrfms-
son lifað af þungbærustu raunir,
sem á hann voru lagðar, f öðru
snilldarverki norrænnar tungu,
Sonatorreki. Þar stóð hann and-
spænis örlögum sfnum, þungum
og næsta óyfirstfganlegum, en
sigraði I Sonatorreki lifir enn sá
orðstfr, sem skáldið óskaði sonum
sfnum.
Vór minnumst á þessu ári 300.
ártiðar Hallgrfms Péturssonar.
Holdsveikin var hans Golgata,
eymdin og fátæktin, en Passfu-
sálmarnir upprisan. Og f þeim sigr-
aðíst þjóðin á veraldlegri vesöld
sinni.
IIM
Matthias Johannessen
formaður hlððhátíðarnefndar 1974:
Fyrlrhelt
eftirvæntlng
Þannig getum vér lengi nefnt
dæmi úr þjóðarsögunni. Islenzka
þjóðin átti við margvfslegar plágur
að strfða, en örlöglaus varð hún
aldrei. Söiin í munni Egils, þegar
hann hefur að yrkja Sonatorrek
verða eins konar tákn þeirrar
seiglu, sem kynstofninn flutti með
sér út hingað fyrir ellefu öldum.
Vonandi eigum vér enn söl f poka-
horninu. ef illa færi, og einhvem
Egil til að bjóða örlögunum birginn
— og þá ekki sfzt Þorgerði, fmynd
konunnar, fórnarlundar hennar,
umhyggju og útsjónarsemi;
konuna f fylgd með þessu harð-
býla landi; eikina, sem ávallt og
æðrulaust hefur það, er af annarri
skefur.
xxx
island hefur mikið aðdráttarafl
fyrir þá útlendinga, sem hafa ekki
einungis áhuga á mergð, heldur
manngildi. Fátt «jr oss styrkari
stoð en sú rækt, sem þetta fólk
hefur lagt við land vort og þjóð. f
menningu þjóðarinnar hefur það
fundið svör við ýmsum erfiðum
spurningum vorra tima og er
ástæðulaust að tfunda það. Sú
staðreynd blasir við, að Fslenzk
þjóð hugsar og talar á fslenzku
ellefu öldum eftir að land var
numið og aldrei hefur þjóðin verið
staðráðnari f þvf en nú að verja
frelsi sitt, vemda tungu sfna og
ávaxta arf sinn. Ég hef trú á þvf,
að það. sem islendingar ætla sér,
muni þeir og gjöra.
Bandarfska Nóbelsskáldið
William Faulkner sagði, þegar
hann var hér f heimsókn. að út-
lendingar gætu af hreinni slysni
stigið ofan á þjóðernistána fs-
lenzku. hún væri viðkvæm og
menn skyldu varast hana. Það er
gott að hafa slfka tá, svo þétt sem
salarkynnin eru skipuð f Hótel
Jörð.
En það er einnig nauðsynlegt að
vera ekki of viðkvæmur, rækta
það innra þrek. sem úrslitum
ræður, draga réttar ályktanir af
arfleifð vorri og sögu og rugla ekki
saman þjóðarmetnaði og þjóðar-
hroka. Einstigið milli þessara
tveggja eiginda er vandratað, en
það mun ráða úrslitum um gæfu
vora og farsæld, hvernig oss tekst
það.
Annað bandarfskt skáld, Long-
fellow. sem var eins konar þjóð-
skáld sinnar samtfðar, var heitl-
aður af fornri fslenzkri og nor-
rænni menningu. Hann minnist þó
nokkrum sinnum á fslenzk efni f
skáldskap sfnum, styðst við Ólafs
Sögu Tryggvasonar f Ijóðaflokki
sfnum, Tales of a Wayside Inn,
notar jafnvel stuðla að fslenzkum
sið. En hann komst aldrei til fs-
lands frekar en ýmsir aðrir aðdá-
endur þess á sfðustu öld eins og
Wagner og Nietzsche. sem sumir
telja mesta stflsnilling þýzkrar
tungu.
En upp úr sfðustu þjóðhátfð fyrir
100 árum hefur fsland opnað
faðminn móti mörgum erlendum
vinum sfnum. Brezka skáldið
Auden kom hingað pflagrfmsferð,
eins og alkunna er; heilaga jörð
nefndi hann það land sem Ingólfur
Arnarson helgaði goðum sfnum.
Hann sagði að fsland væri Iffi sfnu
eins og sólin landinu, hún varpaði
lit á fjöllin, jafnvel þótt hún værí
gengin til viðar.
Og mesti höfundur á spænska
tungu nú um stundir, argentfnska
skáldið Borges. kom einnig fyrir
nokkru til fslands, heillaður af
fornri menningu vorri, sem seiddi
hann út hingað. Hann hefur lagt
sérstaka stund á forna fslenzka
Ijóðlist og sagnagerð og ritað og
ort um hvort tveggja, m.a. Ijóð um
Snorra Sturluson, sem hann segir,
að sé meiri dramatisti en sjálfur
Shakespeare.
xxx
Ég hef kallað þessa erlendu vini
fslands til vitnis um styrk Fslenzks
þjóðlffs og menningar. en ætla
mér að sjálfsögðu ekki þá dul, að
þeir kunni betri skil á seiðmagni
og styrk arfleifðar vorrar en vér
sjálfir. Ég hef ekki skipað þá f
neinn kviðdóm sem sé æðri og
meiri en heilbrigð dómgreind al-
mennings f landi voru. Ég hef
einungis nefnt þá f þvf skyni að
vekja athygli á þvf. að fslenzk
menning hefur einnig átt erindi
við aðrar þjóðir, hún hefur einnig
verið andlegum stórmennum ann-
arra þjóða mikil og eftirsóknar-
verð reynsla. fslenzka þjóðin hefur
þannig getað miðlað öðrum þjóð-
um af list sinni og Iffsreynslu.
Örlög hennar og andörlög eru snar
þáttur heimsmenningar. Það hefur
verið styrkur hennar. Fyrirheitið,
sem Gunnar Gunnarsson minnist
á f skáldverki sfnu um landnámið,
Fóstbræðrum, hefur orðið að fag-
urri staðreynd: „Fyrir þöndum
seglum stefndu tveir þunghlaðnir
knerrir út á vorblátt hafið," segir
skáldið á einum stað f skáldverk-
inu, en á öðrum: „Yfir landinu
hvfldi friður og kyrrð. sem fyllti
hug þeirra fjálgleik, djúpri eftir-
væntingu og fyrirheitum."
Með eftirvæntingu og fyrir-
heitum var land vort numið;
þannig horfum vér einnig út á
vorblátt hafið. sem bíður nýrra
kynslóða f landi voru.
Borgfirðmgar
fjölmenntu til
Reykholts á
þjóöhátíðina, en
aðalhátíðar-
svæðið var á
flötinni framan
við Reykholts-
skóla, þar sem
stytta Snorra
Sturlusonar
stendur.