Morgunblaðið - 01.03.1975, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MARZ 1975
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Gu5mundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn Aðalstræti 6. sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Ikjölfar þeirra efna-
hagsaðgerða ríkis-
stjórnarinnar, sem miðað
hafa að því fyrst og fremst
að tryggja fulla atvinnu og
bæta gjaldeyrisstöðuna, er
nú verið að koma fram al-
hliða aðgerðum, er hafa
þann tilgang að draga úr
verðþenslu innanlands.
Einn liður í þessum ráð-
stöfunum er það samkomu-
lag, sem Seðlabankinn og
viðskiptabankarnir hafa
nú gert sín á milli, þar sem
reistar eru skorður við
frekari aukningu útlána
næstu þrjá mánuði. Ljóst
er, að gengisbreytingin
hefur verðbólguhvetjandi
áhrif, þó að hún hafi verið
óhjákvæmileg til þess að
tryggja rekstur atvinnu-
veganna og rétta við gjald-
eyrisstöðuna. Einmitt fyrir
þær sakir er brýnt, að
stjórnvöld beiti nú víðtæk-
um ráóum til þess að draga
úr þenslunni.
Það þak, sem nú hefur
verið sett á útlán viðskipta-
bankanna, er þáttur í
þessum aðgeröum. Lausa-
fjárstaóa bankanna hefur
verið mjög erfið, sem sjá
má af því, aö á síðasta ári
nam aukning innlána að-
eins 55% af útlánaaukn-
ingu bankanna. 1 þeirri
stöðvun útlánaaukningar,
sem nú hefur verið
ákveóin um 3ja mánaða
skeið, felst, að framleiðslu-
atvinnugreinar, og þá fyrst
og fremst sjávarútvegur-
inn, verða látnar ganga
fyrir um lánafyrirgreiðslu.
Með þessu móti er reynt að
tryggja sem mesta verð-
mætasköpun innan sjávar-
útvegsins á þessu tímabili.
I tengslum við þessa ráð-
stöfun hefur Seólabankinn
einnig ákveðið að hækka
hámarksbindingu innlána
um 1%, sem hefur í för
með sér, að vióskipta-
bankarnir verða að auka
bundnar innstæður sínar í
Seðlabankanum um 400
milljónir króna.
Hér er um nýmæli að
ræða, þar eð áður hefur
ekki verið gripið til slíkra
ráðstafana með þessum
hætti. Tilraunir til þess að
draga úr útlánaaukningu í
fyrra fóru út um þúfur. Nú
er staðið að þessum ráð-
stöfunum með öðru móti.
Um leið og þessi aógeró á
að auka verðmætasköpun í
sjávarútvegi og raunar
öðrum framleiðsluatvinnu-
greinum, er alveg ljóst, að
hún þrengir mjög kost ein-
staklinga og þjónustu
greina.
Á miklu veltur hvernig
viðskiptabankarnir fram-
kvæma þessar útlánahöml-
ur. Verzlun og þjónustu-
greinar eru ekki síður þýð-
ingarmiklar atvinnu-
greinar en sjávarútvegur.
Ef útlánahömlur laða til
svo stórfellds samdráttar í
þessum atvinnugreinum aö
til atvinnuleysis kæmi er
ver af stað farið en heima
setið.
Vitað er, að uppi voru
hugmyndir um, að koma á
hækkun vaxta samhlióa
þeirri takmörkun, sem
ákveðin hefur verið á
aukningu útlána. Fullvíst
má telja, að með þvi móti
hefói verið gengið of langt,
því að atvinnufyrirtækin
hefðu tæpast staðið undir
þeim aukna kostnaði, er
slík ráðstöfun hefði haft í
för með sér. Það var því
rétt mat hjá ríkisstjórninni
að hafna þessari tillögu
með öllu.
Mikill hluti þess efna-
hagsvanda, sem við eigum
nú vió að glíma er fólginn í
því, að við höfum mætt
áföllum með stöðugum lán-
tökum og þannig haldið
uppi fölskum lífskjörum.
Þau vinnubrögð uróu til
þess að kynda undir óða-
verðbólgunni, sem hér
hefur geysað. Hverjum
manni ætti þó að vera ljóst,
að vandamálin verða ekki
leyst með því að prenta
peningaseðla. Nú hefur
verið horfið frá þessari
stefnu og tekin upp mark-
viss vinnubrögó. Við bæt-
um ekki lífskjörin nema
með aukinni verðmæta-
Alhliða hömlunaraðgerðir
sköpun. Það er sú einfalda
staðreynd, sem menn
verða að viðurkenna og
breyta eftir.
Auk útlánatakmörkunar
hefur ríkisstjórnin boðað
verulegan niðurskurð á út-
gjöldum rikisins til þess að
koma í veg fyrir greiðslu-
halla hjá ríkissjóði. Með
þessu er einnig verið að
stemma stigu við þensl-
unni í efnahagslífinu. Hér
er því um samhangandi að-
gerðir að ræða, sem bera
vott um, að ríkisstjórnin
hefur tekið á þessum
málum föstum tökum.
Gengisfellingin raskaði
vitaskuld vonum manna
um, að unnt yrði að draga
svo verulega úr verðbólg-
unni, að hún kæmist á
svipað stig og í nágranna-
og viðskiptalöndum okkar.
Eigi að síður mega menn
ekki missa sjónar á þessu
markmiði, þó að það sé nú
lengra undan en áður. Þær
víðtæku hömlunarað-
gerðir, sem nú hafa verið
ákveðnar, miða að þvi að
færa okkur nær þessu
marki.
Hitt verða menn vita-
skuld að gera sér grein
fyrir, að allar aðgerðir af
þessu tagi koma þungt
niður á ýmsum aðilum.
Sumir stjórnmálamenn
virðast trúa þvi, að unnt sé
að mæta þeim erfiðleikum,
sem við eigum nú við að
etja, án þess að það komi
viö nokkurn mann. En það
verður ekki gert, ef
árangur á að nást.
RITHÖFUNDAR eru menn, sem
skrifa bækur. En það er margt
fleira sem þeim heyrir. Alltaf öðru-
hvoru fellur það í hlut lífsreyndra
höfunda að lesa handrit annarra
manna. Ungur maður hefur
kannski boðað komu sína með
sæmilegum fyrirvara. Hann langar
til að ræða um áhugamál sín, bók-
menntir og ritstörf við mann, sem
hann treystir, mann sem hann
heldur að eigi sér að baki erfið-
ustu sporin á braut skáldskapar
ins. Á ég að hætta mér út á þann
veg? spyr hann.
Spurningum eins og þessari hef
Jón úr Vör:
ég oft þurft að svara, og alltaf
komist ■ vanda. Ég hef þó aldrei
færst undan því að veita mönnum
áheyrn. Ég hef alltaf sýnt þessum
gestum mínum fulla hreinskilni.
En það er ekki sama hvernig mað-
ur orðar það, sem segja verður. Til
mín hafa komið menn með þrjú
handrit að sömu Ijóðabókinni og
mismunurinn á þvi fyrsta og þriðja
hefur stundum verið svo ótrúlegur
að ég hefði varla trúað þvi, að
sami höfundur væri þar á ferð.
Einu sinni, aðeins einu sinni,
hef ég kveðið upp ákveðinn og
neikvæðan dóm. Ég sé alltaf eftir
þvi að ég skyldi gera það. því sá
maður, greindur og gegn maður,
hætti öllum ritstörfum. Segi þetta
öðrum til viðvörunar. í annað
skipti færðist ég undan þvi að
segja álit mitt á handriti, bar þvi
við að ég áttaði mig ekki nógu vel
á nýtískulegum skáldskap yngri
kynslóðar. Og það sagði ég satt.
Milli þessara tveggja dóma, sem
mér hafa orðið minnisstæðastir,
eru liklega 35 ár. Á siðasta ári
kom til min 17 ára piltur. Hann
sagði mér að skólafélagar sínir
lægju sér á hélsi fyrir það að hann
væri ekki búinn að gefa út.
★
Stundum eru rithöfundar fengn-
ir til þess að segja útgefanda álit
sitt á handriti. sem hann langar til
að gefa út. en er ekki allskostar
ánægður með. Væri kannski hægt
að stytta eða breyta? Fyrir nokkr-
um árum kom útgefandi með
svona handrit til min. það var löng
skáldsaga. Hann bað mig að segja
sér mitt álit. Þetta var drjúg viku-
vinna.
Nú vildi svo til að rithöfundur-
inn, sem skrifað hafði söguna, var
gamall vinur minn og félagi. Hann
hafði gefið út bækur, þokkaleg-
ustu bækur, en ekki náð verulegri
fótfestu. enda aldrei undir hann
mulið eða barðar fyrir honum
bumbur. Þetta var ágætlega gáf-
aður maður og einstakt valmenni.
Ég tók þvi fagnandi við handrit-
inu, staðráðinn í því að mæla með
þvi, væri þess nokkur kostur. En
vegna þess að hér átti vinur minn
hlut að máli og útgefandinn var
góðkunningi, sagðist ég því að-
eins taka verkið að mér, að algjör-
lega væri þagað yfir minum hlut
að málinu. hvernig sem dómur
minn yrði.
Svo las ég handritið. Ég byrjaði
að rita hjá mér athugasemdir. en
gafst brátt upp á þvi. Sagan hafði
að sjálfsögðu ýmsa kosti og sterk-
an boðskap, en mér fannst sem
höfundur mundi geta gert efninu
betri skil i öðru formi en skáld-
sögu. Ég taldi þvi gagnslaust að
bera fram breytingatillögur. Við
útgefandann sagði ég þvi, stutt og
laggott: Það er engum greiði gerð-
ur með þvi að gefa þessa bók út.
Ég get ekki mælt með þessu hand-
riti.
Nokkru síðar hringdi svo höf-
undurinn til min og vildi ræða
málið nánar. Náttúrlega sárnaði
honum dómurinn. En þetta var
drengskaparmaður og við vorum
jafngóðir vinir eftir sem áður. Út-
gefandinn hafði gleymt loforði
sinu við mig, eða misskilið stöðu
sina og sitt hlutverk, vænsti mað-
ur.
Ekki þýðir að spyrja mig um
nöfn þeirra manna, sem hér koma
við sögu, þetta er trúnaðarmál.
★
Stundum þegar ég les bækur
eftir unga höfunda, einkum skáld-
sögur, harma ég það að útgefend-
ur skuli ekki hafa lagt í þann
kostnað að láta smekkmenn á mál
og stil lesa yfir handritin og benda
höfundunum á helstu veilurnar.
Enginn segir þeim, að þeir eigi að
taka slíkar leiðbeiningar of alvar-
lega, þeirra er ætið að velja og
hafna. — Núna ihaustlaség ný-
útkomna skáldsögu eftir ungan
mann. sem mér virðist mjög efni-
legur. Hjá honum hefði að þessu
sinni aðeins þurft að strika út
hálfar blaðsíður á nokkrum stöð-
um og færa til kafla, breyta röð
þeirra. Þá hefði bókin mjög breytt
um svip og orðið betri að mínum
dómi, orðið þokkalegasta bók. En
góðar skáldsögur eru hér ekki á
hverju strái. Nú segir maður bara
um þennan unga mann: Það verð-
ur gaman, þegar þessi piltur
kemst yfir byrjunarörðugleikana
og lærir til verks. En það getur
dregist í nokkur ár, og skap sitt
þarf hann að læra að stilla, svo
það hlaupi ekki með hann í gönur.
★
En nú ætla ég að lokum að segja
alveg spánnýja sögu, eiginlega er
hún kveikja þessarar greinar. Enn
er efnið tveir rithöfundar og útgef-
andi. Roskinn rithöfundur hafði
tekið að sér að lesa skáldsögu-
handrit fyrir vin sinn, tekið að sór
að fara með það til útgefanda og
heitið að láta þvi fylgja umsögn,
sem e.t.v. mætti prenta á kápu-
baki bókarinnar.
En þetta var nú ekki eins einfalt
verk eins og ókunnugir mættu
ætla. Enda þótt þessi rithöfundur
sé flesta daga með penna i hönd-
um, er hann heldur seinvirkur og
yfirmáta verkkviðinn. Hann finnur
sér dögum saman eitthvað annað
þarflegt til dundurs, til þess að
koma sér hjá því að skrifa það,
sem helst er aðkallandi. Eins var
um þetta verkefni. Handritið hafði
hann lesið fyrir löngu. Umsögnin
þurfti að fytla tvær vélritaðar btað-
síður og átti auðvitað að vera
haglega orðuð, jákvæð. en þó
þannig um hnúta búið, að sá sem
las bókina prentaða, gæti ekki
sagt: Þetta er skrum. Ég hef verið
svikinn.
Seinustu vikurnar hafði orðalag-
ið verið að veltast I huga rithöf-
undarins. Nú var komið fram undir
seinustu helgi, nú voru stðustu
forvöð. Lagardagurinn fór til að
gera drög að þessu mikla ritverki.
Sunnudagurinn var svo notaður til
fágunar og vélritunar. (Hver trúir
svona fáránlegri sögu?). Ekki verð-
ur ofsögum sagt af dugnaði rithöf-
unda.
Á einum stað voru þessar spak-
legu setningar: „Auðvitað er piltur
með I spilinu. Hann gerir sínar
áætlanir um framtiðina og kröfur
til stúlkunnar. — Ástir vinstúlkn-
anna fléttast inn í söguna. Ævin-
týrin taka að gerast og eru skrá-
sett samviskusamlega." Nú virtist
þetta allt harla gott og þjónaði vel
sinum tilgangi. En glöggir menn
sjá auðvitað, að hér er a.m.k. eitt
orð, sem ekki er fyllilega vátryggt.
Það er fyrsta orð annarrar setning-
ar „ástir". En hvernig átti þetta
að vera? Hér mátti ekki nota
„ástarævintýri" eða „ástarsög-
ur", þvt fyrrihlutar þeirra orða
voru fyrir í klausunni. Og þótt hér
væri um að ræða æfðan rithöfund,
eins og áður er greint, var hann nú
svo þurrausinn að kvöldi þessa
heilaga hvíldardags, að honum
hafði ekki hugkvæmst önnur gáfu-
legri lausn en sú, að breyta „ást-
um" í „ástalíf" og fann þó strax
að það var ekki það, sem hann
vildi sagt hafa.
Nú þurfti þessi rithöfundur að
vera sestur í sinn borgaralega
embættisstól kl. 10 á mánudags-
morgni. Hann varð því að láta
vekjarann hringja einni og hálfri
stund fyrr en venjulega, ætti hann
að afhenda útgefanda hið ágæta
skáldsöguhandrit vinar sins og
mæla með þvi nokkur gáfuleg orð.
Áhyggjufullur lagðist rithöfundur-
inn til svefns að kvöldi, en þorði
þó ekki að stinga upp í sig svefn-
töflu, þvi enginn skyldi treysta
hringjaraverki vesallar klukku á
örlagastund.
En nú kom hin gamla og góða
undirvitund skáldsins honum til
hjálpar, eins og svo oft áður.
Klukkan á slaginu sex að morgni
vaknaði höfundur okkar með
þetta hálfa lausnarorð á vörunum.
Auðvitað var það „mál". Ástamál
vinstúlknanna. Nógur tími til að
lesa þessar tvær vélrituðu siður
yfir nokkrum sinnum enn, þvi
strætisvagninn þurfti hann ekki
að taka fyrr en kl. hálf ntu.
Framhald á bls. 19
Rithöfundar-bækur-útgefendur