Morgunblaðið - 14.12.1975, Qupperneq 2

425 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1975
för me8 sér, að rfkisstjórnir munu
telja þa8 þess virði að styrkja
vanþróuS svæði um mörg ókomin
ðr þrátt fyrir aukin vandamél. sem
aflinn hefur I för með sér, en
margar rlkisstjórnir hafa jafnframt
gert sér grein fyrir þýðingu
annarra fisktegunda, sem til
greina koma.
Þannig er um þa8 rætt I Bret-
landi, aS úthafstogararnir beini
hluta orku sinnar að nýjum
tegundum, sem taliS er að borgi
sig að veiða og kunnri tegund,
sem hingað til hefur aðeins verið
veidd I bræðslu-kolmunna.
Tæknivæðing skipanna og veiða
þeirra kemur þvt miður að litlum
notum við öflun nýrra markaða.
Bæði héþróaðar og frumstæðar
þjóðir eru mjög tregar til að breyta
matarvenjum slnum. Til þess að
selja nýja fisktegund þarf miklar
„markaðs-fortölur". Þannig segir
Eric Elston, birgðastjóri Birds Eye
Food: „Auglýsingar upplýsa og
fullvissa, en aðeins viðvarandi
þrýstingur, sem dreifist é langan
tima, breytir grundvallarskoðun-
um fólks um matinn, sem það
borðar."
Sjávarútvegur heimsins virðist
eiga litla framtlð fyrir sér nema
fljótlega komi til alþjóðareglur um
nýtingu og verndun sjávarauð-
linda. Aðeins þannig er hægt að
leysa vandann I sjávarútveginum,
og þvl olli hafréttarráðstefna
Sameinuðu þjóðanna flestum fisk-
veiðiþjóðum heims miklum von-
brigðum. Nú búa margar þeirra sig
undir einhliða aðgerðir til að
vernda heimamið sln — þau
þeirra sem eiga sllk mið.
Sjávarútvegsréðherra jslands,
Matthlas Bjarnason, tilkynnti 15.
júll I sumar fyrirhugaða útfærslu
50 milna fiskveiðilögsögu lands-
ins I október — og nú er hún
komin til framkvæmda — svo að
togurum margra þjóða verður
bannað að veiða á tiltölulega
fengsælum miðum. En Islendingar
eru með þessu einvörðungu að
móta atburðarásina vegna þess að
ekkert samkomulag náðist á slð-
ustu hafréttarráðstefnu.
Fulltrúi i brezka sildar-
iðnaðarráðinu. dr. W. J. Lyon
Dean, sagði í sumar: „Við verðum
að færa úl fiskveiðimörkin til að
bjarga sildarstofnunum i Norður-
sjó. Bretar ættu sem meiriháttar
fiskveiðiþjóð að hafa á hendi for-
ystu um myndun nýrrar
„stjórnar" fiskveiða á Norðaustur-
Atlantshafi. En það má ekki eiga
sér stað kapphlaup þar sem hver
hrifsar til sin það sem hann getur
klófest."
Norðmenn hafa þegar sett
strangar takmarkanir á veiðar
skipa sinna é heimamiðum og þeir
eru ein þeirra þjóða, sem óliklegt
er að blði alþjóðlegs samkomulags
um útfærslu.
Samdráttur
Stórhækkun á oliuverði hefur
komið hart niður á öllum fiskveiði-
þjóðum. svo margar veiðiferðir
borga sig ekki af fleiri en einni
ástæðu. „Brezki úthafsskipaflot-
inn þjáist af samdrætti. sem getur
orðið hættulegur," segir Charles
Meek, formaður White Fish
Authority.
Á fyrstu mánuðum ársins 1975
lögðu Bretar 80 úthafstogurum
og tekjur strandmiðasjómanna
minnkuðu úr 21 milljón punda i
16 milljónir.
En þótt alþjóðlegar verndunar-
ráðstafanir verði samþykktar
verður þeirri staðreýnd ekki
hnekkt, að sjávarútvegurinn i
heiminum hefur reist sér hurðarás
um öxl. Verndun mun að vissu
leyti hafa sömu áhrif og núverandi
efnahagsvandi. Þess verður vart,
að auðlindir minnka.
Skerðing kvóta, sem alþjóða-
nefndir ákveða, er auðvitað
óvinsæl. Frá þvi hefur verið
skýrt, að Norðaustur-Atlants-
hafsfiskveiðinefndin ákveði veru-
lega minnkun sildarkvót-
ans 1976. og sú frétt hefur
vakið mikla reiði skozkra
sjómanna. sem óttast að þeir
missi atvinnuna.
Meiriháttar aðgerðarleysi hins
stækkandi fiskiskipaflota gæti
virzt aina lausnin, en of litið er
vitað um fiskstofna og endurnýjun
þeirra, svo að framtiðarspár séu
mögulegar um þann tima, sem
vinsælustu stofnarnir þurfa til að
endurnýjast.
Fiskstofnar hafa átt það til að
stækka upp úr þurru. Enginn veit
af hverju. Verið getur að einhvers
staðar leynist ungir árgangar, sem
stórauki stofnana á næstu árum.
Veðurfræðingar spá kuldaskeiði
og ef til vill bjargar það sjávarút-
veginum, þannig að hann verði
sem hingað til mikilsverð atvinnu-
grein. Ástæður fiskdauða geta
verið margar, en margt bendir til
þess að kaldur vetur gefi haft
ótviræð endurnýjandi áhrif á
ungan fisk, þótt hann geti gert
mikinn usla hjá skelfiski við
strendurnar.
j kjölfar kaldasta vetrar. sem
mælzt hefur i Norðursjó — 1963
— komu geysistórir árgangar
þorsks. kola og fleiri tegunda.
Veturnir 1922 og 1947 voru
einnig mjög harðir og í kjölfar
þeirra fylgdu árgangar, sem voru
yfir meðallag.
Árgangur sumra fiskstofna eru
stórir vegna góðra hrygningarára,
sem bera af mörgum öðrum.
Sildarárgangarnir 1962 og 1967
voru til dæmis mjög stórir.
Árgangurinn 1967 var 25 sinnum
stærri en meðalárgangur i Norður-
sjó og þess vegna var metsíldveiði
i tvö ár. Árin 1969 og 1 970 veidd-
ust yfir 600.000 tonn miðað við
innan við 100.000 tonna meðal-
afla fyrir 1964.
Rannsóknir
Skipulagning er ógerleg vegna
skorts á vitneskju um, hvers
vegna sum ár eru góð og önnur
slæm. Nokkur góð ár geta orðið til
einskis, þar sem þau ýta undir
gegndarlausa ofveiði, sem venju-
lega er stunduð þegar verst stend-
ur á — við upphaf mögru áranna.
Visindamenn og tæknifræðingar
reyna að stuðla að auknum rann-
sóknum á stærð fiskstofna og
þeim atriðum, sem ráða stærðinni.
en jafnframt leita þeir að nýjum
fisktegundum.
Tvær stofnanir Sameinuðu þjóð-
anna vinna að rannsókn rækjuteg-
undar, krils, við Suðurskaut, sem
hefur ekki verið nýtt til þessa.
Þegar rannsóknin kemst á rekspöl
verður hún einhver vlðtækasta
áætlun, sem framlög hafa verið
veitt til úr sjóðum Þróunaráætl-
unar Sameinuðu þjóðanna, og að
henni mun standa fiskveiðideild
FAO. Frumathugun tekur þrjú ár
og I henni taka þátt skip, sjómenn
og vísindamenn frá niu löndum.
Tvær þjóðir hafa reynt að nýta
þessa tegund upp á eigin spitur.
Japanir gerðu út tvo skuttogara á
síðustu sumarvertið á Suðurskaut-
inu og fengu 2.800 lestir, og
Rússar hafa rannsakað kríl I
nokkur ár þar sem þeir hugsa sér
fiskinn sem átu i fiskræktarbúum.
Margir telja lausnina á
þverrandi fiskforða vera fiski-
búskap, og margt bendir til þess,
að þeir hafi mikið til sins máls.
Þannig vilja þeir rækta fisk i sjón-
um og aðlaga fisk, sem lifir i
fersku vatni, söltum sjó, svo hægt
verði að veiða hann þar. Þannig er
hægt að laga regnbogasilung að
söltum sjó. Þeir þrifast vel og
þjást jafnvel minna af sjúk-
dómum.
Fiskbúskapur undan ströndum
er þó háður sams konar meng-
unarvandamálum og fiskveiðar
undan ströndum. El einhver þróun
af þessu tæi á að geta átt sér stað,
verður að veita henni eins mikla
tryggingu gegn iðnaði á strand-
svæðum og fiskveiðum og þessar
tryggingar eru ekki fyrir hendi
með fiskbúskap i huga. Samt sýna
hálfopinberar stofnanir, fram-
ieiðslufyrirtæki og margra þjóða
fyrirtæki áhuga á visindalegum og
tæknilegum fiskbúskap sem nýjun
valkosti við öflun matvæla.
Spyrja má, hvort þessi áhugi
hafi i för með sér viðunandi og
nógu skjótan árangur, þvi eins og
nú horfir getur þess verið skammt
að biða, að ekkert verði eftir að
veiða handa siðustu risaveiði-
mönnunum.
t
!
i l
?
! I
i
i
I f
I “■
1954 56 5» SO 62 64 6« 68 70 72 74
FLEIRI SKIP, MINNI AFLI — Eins og þetta linurit sýnir hefur heimsaflinn
tvöfaldazt á rúmum áratug með tilkomu stórra og fullkominna fiskiskipa
og flotinn heldur áfram að vaxa en aflinn er farinn að minnka. Fleiri
skuttogarar virðist ekki vera lausnin.
■““'H
og hvítvín
Q Snjólaug Bragadóttir frá
Skáldalæk:
[J Holdið er torvelt aðtemja.
Q] Bókaútgáfan örn og Örlyg-
ur.
Reykjavfk 1975.
Ég hef allt frá þvf að ég las
fyrstu bók Snjólaugar Braga-
dóttur frá Skáldalæk, þótzt sjá,
að hún hefði ekki ætlað sér
annað en að skrifa
sögur, sem þættu skemmti-
legar og væru líklegar til að
seljast vel. Ég veit það,
ekki sízt frá reynslu minni
sem bókavörður, að slík-
ar bækur hafa hlutverki að
gegna, og það er hreint ekki
lélegt hlutverk að skemmta
mönnum, en auk þess getur
lestur skemmtisagna leitt fólk
smátt og smátt til að lesa veiga-
meiri bækur. En Snjólaug hef-
ur stundum í sögum sínum tek
ið slíka frásagnarspretti og
brugðið upp allskýrum skyndi-
myndum af stöku persónum, að
mér hefur fundizt að um hug-
artún hennar hlytu að streyma
hreint ekki svo litlar lindir frá
uppsprettu ,,skáldalæksins“.
Og þó að þessi bók hennar um
óstýrilátt hold sé ekki skáldlegt
afrek, virðist mér hún benda
allgreinilega til þess, sem mig
hefur órað fyrir.
Sagan gerist í Reykjavfk og
aðalpersónumar eru karlar og
konur, sem ýmist fitla við ein-
hvers konar listir eða eru í
tengslum við „listafólk". Ragna
segir svo um sambýliskonu sína
Fíu:
„Merkilegt, hvað Fía gat
safnað utan um sig alls kyns
listamannaspírum. Hópurinn af
heimilisvinum samanstóð af
málurum, myndhöggvurum,
skáldum, Ijósmyndurum, fyrir-
sætum og alls kyns spekúlönt-
um, sem höfðu í sér fólginn
lífsvfsdóminn að dómi Fíu og
Palla."
Þau Fía og Palli lifa saman í
lagsmennsku og þeim fellur
mjög vel. Hann yrkir ósköpin
öll af ljóðum, sem hann birtir
ekki, en safnar í kassa, og Ffa
starfar sem fyrirsæta og hefur
gengið í myndlistarskólann, en
Ragna er teiknari, teiknar fyrst
og fremst bókakápur, og hún er
sú eina af félögunum, sem vinn-
ur fyrir sér með list sinni. Hún
hefur verið í París og kynnzt
þar um tíu daga skeið verðandi
„skáldi", sem heitir Jón Þrá-
inn. Honum ann hún, en hefur
ekkert frá honum heyrt og í
rauninni strikað yfir hann.
Næst honum ann hún kettinum
Skúla og á „svipaðan hátt“ bfl
virkjanum Gulla. Kostirnir við
Gulla eru þeir, að hann er
aldrei með neitt þras og „fer
einkar þægilega f rúmi“. Hjá
Bókmenntir
o
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
honum svaf hún, „en áreiðan-
lega var ekkert órómantfskara
en Gulli. Hvernig var svo sem
hægt að vera rómantískur, þeg-
ar maður lá undir biluðum bfl-
um allan daginn og gekk sífellt
með svartar rendur undir nögl-
unum?“
Þá eru það þeir eldrauð-
hærðu bræður, Kiddi og Kalli,
annar „málaraspira, en hinn
myndhöggvari af áhuga mikl-
um“. Kiddi, sem er kallaður
Kiddi annar, býrmeð sálfræði
nema sem heitir Ólöf. Hún er
svo umburðarlynd, að hún fæst
ekki um það, þótt Kiddi komi
ekki heim marga nóttina og
hún og kunningjahópurinn viti,
að þá sefur hann hjá hinum og
þessum öðrum kvinnum, því
nógar standa til boða. Svo er
það, að allt f einu birtist pínulft-
il, en ljómandi frfð stúlka, sem
Hildur heitir, og hefur stundað
sýndarnám í sögu úti í Svfþjóð,
og kærasti hennar, sem er eng-
inn annar en skáldið Jón Þrá-
inn. Hún er dóttir ríkisbubba,
sem lætur henni eftir morð
fjár, hvenær sem henni er fjár-
vant, en hefur öll sfn hjóna-
bandsár þrælkað móður hennar
eins og verstu ambátt. Rögnu
bregður heldur en ekki í brún,
og henni gremst að Hildur
reynist vita allt, um ástir þeirra
Jóns Þráins, enda getur Hildur
ekki leynt sigurgleði sinni.
Nú hefst í raun og veru fyrst
sú atburðarás, sem reynir mest
á mannþekkingu og skáldgáfu
Snjólaugar. Og vissulega tekst
henni að lýsa allnáið þeim per-
sónum, sem eru burðarásar sög-
unnar, og gefa grun um sín
eigin viðhorf við þvi rótlausa
hvítvínsvökvaða lffi, sem þess-
ar persónur lifa. Það virðist
mótað álíka tómleika og sýndar-
mennsku og líf eldri kynslóða,
sem unga fólkið telur sig hafa
risið gegn með allt að því kerf-
isbundnu lauslæti og nöturleg-
um og subbulegum klæðnaði
— sem og kommúnistískri rót-
tækni, sem er í rauninni alvöru-
laus og tizkubundin. Veigamest
og athyglisverðust af persónum
bókarinnar er Ragna, sem
vissulega er þó síður en svo
líkleg til að verða dæmigerð
kvennaárspersóna, þar eð hún
lendir í því, ekki aðeins að láta
skáldræfilinn Jón Þráinn gera
sér barn, heldur tekur saman
við hann til alvarlegrar sam-
búðar. Það virðist auðsætt af
þessari sögu, að hvítvfn er orðið
tfzkudrykkur, en svo glöð er
Ragna yfir að hafa höndlað
skáldið, að hún vill innsigla
ákvörðun þeirra með kampa-
vínsdrykkju. Ýmsir lesendur
munu andvarpa feginlega les-
andi þessi sögulok — og ef til
vill hefur skáldkonan ætlazt til
þess. En hún hefur lýst þannig
hamingjuprinsi Rögnu, að ill-
mögulegt er að hugsa sér að sá
tími sé ýkjalangt undan, þegar
henni með nokkurri eftirsjá,
verði hugsað til Gulla, bifvéla-
virkjans, sem lengi vel svalaði
henni holdlega, — „fór þægi-
lega f rúmi“, þó að hann hefði
svartar rendur undir nöglun-
um.