Morgunblaðið - 05.12.1976, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1976
V
Sherlock Holmes og Watson læknir standa lesendum Sir Arthur
Conan Doyles Ijóslifandi fyrir hugskotssjónum eins og kvik-
mynd, að vísu gömul í sjónvarpinu nýlega með Basil Rathbone í
aðalhlutverkinu sýndi áþreifanlega. Kringum sögurnar hefur
nánast myndast heil fræðigrein. Síðasta framlagið er ævisaga
Conan Doyles, „The Adventures of Conan Doyle" eftir Charles
Higham, sem kom út 2. desember hjá Hamish Hamilton (verð:
£4.95) og hér birtist kafli úr.
Á leiðinni til Sviss lentu Conan Doyle og kona hans í
stórhríð, en þau héldu ótrauð áfram alla leið til Bern
og þaðan upp í Oberland þar sem þau störðu furðu
lostin á Reichenbach-foss og vatnsflauminn fyrir neð-
an. lsklumpar flutu í straumnum, sem minnti á hring-
iðu samkvæmt lýsingu Edgar Allan Poes. Louise Con-
an Doyle hrakaði við fossinn og kvartaði undan verkj-
um og þungum hósta þegar þau komu aftur til Lond-
on. Arthur fann blóð í munnvatni hennar og fékk álit
sitt staðfest hjá lækni í South Norwood og lungnasér-
fræðingi i Harley Street, Sir Douglas Powell. Þetta
voru slæmar fréttir: árið 1893 jafngilti læknisúrskurð-
ur um berklaveiki dauðadómi. Sú hefði ekki verið
raunin ef gagn hefði verið að berklalyfi dr. Kochs, sem
Conan Doyle hafði fordæmt á siðum „Daily Tele-
graph“. Það hafði ekki haft áhrif. Það hlýtur að hafa
valdið Conan Doyle hugarkvölum að óafvitandi hafði
hann grafið undan heilsu Louise af því hann kannað-
ist ekki við fyrstu sjúkdómseinkennin þótt hann væri
læknir, og þar sem hann hafði eindregið ráðlagt henni
að fara í hjólreiðaferðir sínar, yfirhafnarlaus í röku
veðri, og leyft henni að fara í erfiða sjóferð til Noregs
þótt hún væri með barni, og ferðast i nístandi kulda
með lest til Sviss.
Svo mikið er víst að vinir hans tóku eftir því að hann
var afar sorgmæddur síðari hluta vetrar og í vorbyrj-
un. Auk þess hafði hann gert öllum Ijóst að fresturinn,
sem Greenhough Smith, bókmennntaritstjóri timarits-
ins „The Strand", gaf honum til að skila sögunum um
Sherlock Holmes, sem birtzt höfðu í tímaritinu næst-
um því frá byrjun, væri orðinn óþolandi. Sögurnar
neyddu hann til að vanrækja Louise. Þótt hann hataði
aldrei Holmes í raun og veru eins og margir sagnfræð-
ingar halda fram, hafði honum aldrei fundizt eins
þreytandi að grafa upp gátur úr sjóði reyrislu sinnar
og lestrar. í siðustu sögunni í röðinni „Síðasta vanda-
málinu", sem birtist í „The Strand" í desember 1893,
er Holmes komið fyrir kattarnef Hún er ekki með
betri sögunum og ber þess merki að höfundurinn var
óþolinmóður þegar hann skrifaði hana. En hún er
athyglisverð fyrir þá mynd, sem er dregin upp af
glæpahrjáðum Lundúnum, og endurspeglar fyrstu
reynslu Conan Doyles af borginni og endurvekur frá
þessum fyrstu árum nafn Moriartys, sem nú er gefið
hinum djöfullega Napóleón glæpanna, er stjórnar
kóngulóarvefi bófaflokka í hinum skuggalegu undir-
heimum undir rauðum og dökkgráum þökum borgar-
innar.
Hápunktur sögunnar, þegar Moriarty og Holmes
hrapa í Reichenbach-fossinn, því miður utan sviðs,
sýnir glöggt hve mikið Conan Doyle er i mun að losa
sig við hetju sína, en sú mynd, sem er dregin af
fossinum, er ljóslifandi, því að hún er byggð á nýlegri
reynslu, og að auki svo skáldleg, að hvort tveggja
sæmir lærissveini barnabókahöfundarins Mayne
Reids, sem Conan Doyle dáði. Sidney Paget teiknaði
frábæra mynd af atburðinum: hún sýnir hrikalega
kletta, sem minna á myndir Gustave Dorés af „Víti“
Dantes, hún vekur upp tilfinningar um svart hyldýpi
og fossúða, gotnesk klöpp er i baksýn og tveir menn
ramba á yztu nöf og heyra lúður dómsdags gjalla.
Watson er ekkí staddur við Reiehenbach-foss til að
hjálpa Holmes af þeirri ástæðu að hann hefur fengið
skilaboð og er beðinn að koma þegar í stað til hjálpar
heldri konu, sem hefur dvalizt vetrarlangt í Davos og
hefur fengið heilablæðingu af völdum berkla. í ljós
kemur, að þessi kona hefur aidrei verið til: skilaboðin
eru einfaldlega gabb til þess ætluð að draga Watson í
burtu og koma dauða Holmes til leiðar. Hér segir
Conan Doyle okkur ísmeygilega frá þeirri mikilvægu
ástæðu sem lá að baki því að koma varð Holmes fyrir
kattarnef: Louise kom dauða Holmes til leiðar einfald-
lega vegna þess að hún þarfnaðist umhyggju Conan
Doyles sökum berklaveiki sinnar. Hann hafði vanrækt
hana vegna Holmes og þar með hafði hann í ljósi eigin
sektartilfinninga átt þátt í því að kveða yfir henni
dauðadóm. Auðvitað valdi hann Reichenbach-foss vís-
vitandi til að setja „dauða“ Holmes á svið því að
nístandi kuldi á svæðinu fyrir ofan fossinn hafði átt
sök á því að Louise versnaði. Skömmu síðar fór hann
með hana til Devos: skáldskapur hans varð þar með að
veruleika ennþá einu sinni á ævi hans.
Menn hafa mikið velt fyrir sér hver Moriarty hafi
verið í raun og veru. Við höfum þegar séð uppruna
eftirnafnsins í skýrslum um glæpamanninn George
Moriarty í Lundúnablöðunum 1874. Prófessornum er
þannig lýst, að hann hafi verið merkilegur stærðfræð-
ingur og höfundur frábærs og torskilins rits um
smástirni: þessi skapgerðareinkenni sækir Conan
Doýle til vinar síns í Southsea, stærðfræðingsins og
stjörnufræðingsins Draysons hershöfðingja, sem var
sérfræðingur í smástjörnum. í útliti minnti Moriarty á
kónguló, útlitið var feigðarlegt og ennið náfölt og
þetta minnir á ritstjóra „The CornhilP', James Payn.
Það er þvt mikilvægt, að Conan Doyle gaf honum
fornafn Payns.
Fyrirmyndin að skapgerð hans og starfsemi er hinn
frægi glæpamaður nítjándu aldar Adam Worth eins og
könnun á ferli Worths leiðir greinilega í ljós. Worth
var á sínum tíma þekktur sem „Napoleon glæpanna"
og það er nákvæmlega sama lýsingin og Holmes gaf á
Moriarty. Dulnefni Worths eða falskt nafn hans var
Harry Raymond. Athugum eftirfarandi:
HAR(RYRAYMO)ND
(MORIARTY)
Láta mun nærri að stafaröðinni sé breytt til að búa
til nýja orðmynd. Við skulum nú athuga hliðstæðurn-
ar í starfsemi þeirra. Adam Worth var t.d. fjáður og
stjórnaði geysiþéttriðnu glæpaneti. Eitt frægasta
afrek hans varð uppistaðan í söguþræði „Rauðhausa
félagsins." Árið 1869 tók hann á leigu hjá kunnum
veðlánara hús við hliðina á Boylestone-banka í Boston.
Hann gróf göng úr kjallaranum og rændi úr bankan-
um 450.Q00 pundum í reiðufé og skuldabréfum, meðal
annars gullpeningum. Seinna framdi hann svipað rán
í hirzlum Öcean-bankans í New York. í sögunni um
sjúklinginn sem réð lækni til að búa hjá sér er minnzt
á Worthingdo-bankaræningjana.
En síðustu og skemmtilegustu vísbendinguna um
hver Moriarty var í raun og veru er að finna í ævintýri
sem Sherlock Holmes lenti síðar í, „Dal óttans". í
þessari stuttu skáldsögu er okkur sagt frá því hvernig
Moriarty kemst bersýnilega með ólöglegum ráðum
yfir málverk eftir Greuze, er kallast „La Jeune Fille a
l’Agneau" Ekkert slíkt málverk er til þótt Greuze
málaði oft fallegar ungar stúlkur innan um dýr eða
fugla svo að nafnið á vel við og er vel til fundið.
Athugum svo eftirfarandi: 25. maí 1876 vann Adam
Worth frægasta afrek sitt. Hann rændi málverki
Gainsboroughs, „Hertogaynjunni af Devonshire".
Conan Doyle var þá drengur og fátt var um annað
talað á Englandi þá. Og frá hverjum rændi hann
málverkinu: fyrirtækinu Agnew í Bond Street:
AGNEAU
AGNEW
„La Jeune Fille a I’Agneau" þýðir bókstaflega
„Unga konan með lambið". En einhver, sem væri illa
Framhald á bls. 53
Hver var
prófessor
jlMoriarty?