Alþýðublaðið - 22.10.1958, Blaðsíða 4

'4
AlþýðublaSið
Miðvikudagttr 22. október 19S&
Útvarpsrœða Emils Jónssonar »•
Þjóðirs hefur alít síðan í stríðsíok eyft meiru en hún heíur aflað
í.
Herra forseti!
ÞETTA fjárlagafrumvarp,
&em hér hefur verið lagt fram,
er að því leyti ekki ólíkt fjár-
lagafrv. undanfarinna ára, að
það er hæsta fjárlagafrv., sem
nokkurn tíma hefur sézt á al-
þingi. Niðurstöðutölur á sjóðs-
yfirliti eru rúmar 900 milljónir
kr. Svona hefu.r þetta verið
mörg undanfarin ár, fjárlög
hvers árs hafa alltaf verið
hærri en árið á undan. Tilsvar-
andi tölur undanfarinna ára
hafa verið þannig: 1953 var
þessi sama tala, eða niðurstöðu-
tala á sjóðsyfirliti, 392 millj. kr.
1954: 430 millj. kr. 1955: 497
millj. kr. 1956: 579 millj. kr.
1957: 714 millj. kr. 1958: 857
millj. kr. Fjárlögin hafa Því
rúmiega tvöfaldazt á sl. 4 árum
og nærri þrefaldazt á sl. 6 ár-
um, og nálgast nú orðið 1 millj-
arð krónur eða 6000 kr. á hvert
einasta mannsbarn á landinu að
meðaltali. Útsvörin í stærstu
bæjunum munu vera um 3000
kr. á íbúa, eða samtals gjöld til
ríkis og bæjar um 9000 kr. á
hvert mannsbarn að meðaltali,
eða 45000 kr. á hverja 5 manna
fjölskyldu. Ef litið er til baka,
þó ekki sé lengra en til minna
fyrstu ára á alþingi, verður
munurinn geysimikill og töl-
urnar furðulegar, þegar borið
er saman við núverandi upp-
hæðir. Tilsvarandi tölur við
þær, er ég nefndi í fjárlagafrv.
nú, þ. e. niðurstöðutölur á sjóðs
yfirliti, voru í frv. fyrir árið
1935 rúmar 14 milljónir kr. og
hækkuðu á 5 árum til ársins
1940 um aðeins 4 millj. kr. upp
í rúmar 18 milljónir. Hækkun-
in á þessu 24 ára tímabili er því
um það bil 60-föld. Þess má
einnig geta, að hér eru þó ekki
öll kurl komin til grafar, því að
í þessu frv,, sem hér liggur fyr.
ir, er ekki reiknað með nærri
fullri vísitölu, og sömuleiðis er
vitað að opinberir starfsmenn
hafa ekki enn fengið hliðstæða
launahækkun við aðrar starfs-
stéttir í landinu, sem augljóst
er að þeir hljóta að fá, en með
þessari hækkun er ekki reiknað
í frv.
Þessi þróun er uggvænleg og
stefnir greinilega í fullkomið ó-
efni. Til þess að ölíu réttlæti sé
fuHnægt er þó rétt að taka
fram, að þegar borin eru saman
fjárlög, eða fjárlagafrv., nú og
fyrir 20—25 árum, þá er verið
bera saman tvo hluti, sem
eru langt frá því að vera full-
komlega sambærilegir. í fjárlög
nú hafa verið teknir heilir kafl-
ar, sem ekki voru til þá, og
fjöldamörg atriði tekin ný á
þessu tímabili. Fjárlögin koma
miklu víðar við og grípa víðar
inn en áður, svo að ekki er
nema að litlu leyti sambærilegt
við það, sem þá var. Það, sem
uggvænlegt er í þróun þessara
mála, er ekki út af fyrir sig að
nýjr liðir séu teknir inn á fjár-
Jög — ef féð þá er notað í gagn
legum tilgangi —, heldur hitt
að sömu hlutirnir og sama vinn
an skuli hækka frá ári til árs
eins og raun ber vitni, og ekki
aðeins í fjárlögum, heldur á öll
trai HpEnpÉf " 'a 1 ■'a"' **
Þegar núverandi ríkisstjórn
var mynduð, var það eitt af
hennar höfuðverkefnum að
koma lagi á efnahagsmálin, þ.
e. a. s. að stöðva hrun gjald-
miðilsins, krónunnar. Voru
menn bjartsýnir á að þetta
mundi henni frekar geta tekizt
en öðrum, þar sem hún var sam
ansett af fulltrúum þeirra að-
ila, sem úrslitaáhrif hafa á
verðmyndunina í landinu, laun-
þega og bænda. Öllum lands-
mönnum er nú ljóst orðið að sú
| þróun, sem átt hefur sér stað
j að undanförnu og fjárlögin eru
j á vissan hátt spegilmynd af, er
j í mesta máta óheillavænleg og
leiðir til hreinnar glötunar, ef
ekki tekst á einhvern hátt að
stöðva hana. Almenn iauna-
hækkun, sem gengur nokkurn
veginn jafnt yfir alla, kemur
ekki neinum að gagni, ef verð-
lag á vörum fylgir, upp á við, í
sömu hlutföllum. — Það er
ekki launahæðin, sem hefur
þýðingu, heldur kaupmáttur
lauhanna. Þetta ef nú fléstum
farið að skiljast, og ber því vit.
anlega að haga sér eftir því.
2.
Ríkisstjórninni hefur því mið
ur ekki tekizt að ráða við þetta
verkefni eins og vonir stóðu til.
Fyrstu tvö árin hækkaði að
sönnu framfærsluvísitalan að-
eins um 8 stig, og var það út af
fyrir sig viðunandi, ef það
hefði orðið með eðlilegum
hætti. En þegar það er tekið
með í reikninginn að Þessi nið-
urstaða hefur orðið til með
mjög auknum niðurgreiðslum,
og þegar tekið er tillit til að sú
tilraun, sem gerð var sl. vetur
tii úrbóta, og áreiðanlega
stefndi í rétta átt hefur nú að
verulegu leyti runnið út í sand-
inn, með mjög hækkuðu verð-
lagi á innlendum vörum og
launahækkunum, til viðbótar
við eðlilega og óumflýjanlega
hækkun hinnar erlendu vöru,
verður ekki komizt hjá að við-
urkenna að niðurstaðan hefur
ekki orðið sú, sem stefnt var að.
Þegar þessi ríkisstjórn tók
við völdum, lýsti hún því yfir
að um lausn þessara mála
skyldu höfð samráð við laun-
þega og bændur. Þessarar sam.
vinnu hefur ríkisstjórnin leitað
og sannleikurinn er Uka sá, að
engin varanleg niðurstaða mun
fást, né bót á ráðin, nema í fuU
kominni samvinnu við þessa að-
ila. En kjarni þessa máls, og sú
raunalega staðreynd, sem ekki
verður umflúin, og sem kom
mjög greinilega í ljós í áliti
þeirra sérfræðinga, sem um
efnahagsmálin fjölluðu í vetur
á vegum ríkisstjórnarinnar, er
sú, að þjóðin hefur, allar götur
síðan í stríðslok, eytt meiru en
hún hefur aflað. — Þessi mis-
munur hefur verið jafnaður,
fyrst með inneignum þeim, sem
safnazt höfðu erlendis í styrj-
öldinni, síðan með „Marshall-
fé“ svokölluðu og nú síðast með
skuldasöfnun. Hér eiga aHir
flokkar Mut að máli, að vísu
mismikinn,. en allir nokkurn.
Þegar stjórnarandstaðan, Sjálf-
verandi þróun mála, fer honum
það heldur iUa, því að hann hef
ur átt sinn þátt í því sama og
raunar stundum í miklu stærri
stíl, enda hefur hahn engar til-
lögur borið fram til úrbóta á'
neinu sviði, og enga tilraun gert
í þá átt. Sem sagt ekkert látið í
sér heyra nema neikvæða gagn
rýni.
En þessi met verður að jafna,
kapphlaupið milli verðlags og
launa verður að hætta. — Þetta
hefur að vísu oft verið sagt áð-
ur, en ég tel nú svo langt komið
á þessari braut að ekki megi
lengra halda, og líf stjórnarinn
ar undir því komið að það tak-
ist, þó að raunar ekki verði séð
að í því felist nein lausn út af
fyrir sig þó að hæstv. ríkis-
stjórn yrði að fara frá völdum.
3.
Annað hefur þessari hæstv.
ríkisstjórn vel tekizt, og það er
að viðhalda fullri atvinnu í
landinu, og bæta verulega at-
vinnuástandið víða út um land
að minnsta kosti Hefur atvinnu
ástandið sennilega sjaldan eða
aldrei verið betra en nú hin síð
ustu missiri.
Þetta er ekki aðeins þýðing'-
armikið fyrir þá einstaklinga,
sem vinnunnar njóta, heldur
fyrir þjóðarbúið í heild ef unn-
ið er að framleiðslustörfum,
því að að því verður að keppa
að jafná hallann á þjóðarbú-
skapnum með aukinni fram-
leiðslu frekar en með því að
draga saman seglin í fjárfest-
ingu, þar sem hér er svo margt
ógert, eða draga úr neyzlunni.
En þennan halla verður að
jafna, ef heilbrigt efnahagslíf á
að geta þróast í landinu. Það er
grundvallaratriði og ef til vill
verður að fara að einhverju
Eitt allra þýðingarmesta at-
riðið í öllu efnahagslífi þjóðar-
innar er að endurvekja traustið
á gjaldmiðlinum — krónunni,
en það verðúr ekki gert nema
hækkunum svo geysiörum, sem
nú hafa. nýorðið, og alltaf eru
að gerast, linni.
4.
Sjálft fjárlagafrv., eins og
það liggur nú fyrir, er ekki
unnt að ræða hér í einstökum
atriðum að neinu ráði. Eitt at-
riði vildi ég þó leyfa mér að
benda á. Innborganir og útborg
anir eru áætlaðar nálega jafn-
ar á sjóðsvfirliti. Ef að venju
lætur eiga gjöldin eftir að
hækka verulega í meðferð
þingsins, og eins og áður hefur
verið að \nkið, er bæði reiknað
með of lágri vísitölu í frv. og
ekki reiknað með hækkun
grunnláúna opinbérr|a. §tarfs-
manna, sem vitað er að kemur.
Er því fyrirsjáanlegur halli á
frv. nema tekjumar verði aukn
ar eða dregið úr einhverjum
gjöldum mjög verulega. Kem-
ur vitaskuld ekki til mála að
afgreiða fjárlögin með halla.
Og á það vi] ég benda sérstak-
lega, að árferði getur tæpast
verið betra, né afkoma betri en
verið hefur nú um sinn með
fullri atvinnu nálega allra, sem
hafa viljað vinna, og öruggri
sölu allra okkar afurða. í ár-
ferði eins og þessu ætti vitan-
fega að safna einhverjum vara-
sjóði fyrir tij mögru áranna,
því að vafalaust má gera ráð
fyrir því að þeirra verði enn
vart að einhverju leyti.
Þetta gildir þó allra mest um
viðskipti okkar út á við, og ef-
ast ég um að nokkur þjó‘5
standi þar svo höllum fæti, eða
tefldi> á einS-i t?ept: Kíað -og -yið
góð ár með greiðri sölu á öll-
um okkar afurðum, eigum við
engan gjaldeyrisforða, heldur
þvert á móti höfum hrúgað
upp lausaskuldum, sem nema
tugum milljóna í beinum skuld
um og enn miklu meira í á-
byrgðarskuldbindingum. Þetta
er svo glæfralegt að maður
veigrar sér við að hugsa til
þess hvað muni ske ef eitt-
hvað, bara smávegis ber út af.
Gjaldeyrisforði, þó að ekki sé
ýkjastór, er það sem við verð-
um að keppa að, og það sem
fyrst, á meðan möguleikarnir
eru fyrir hendi.
5.
í stað þess að fara nokkuð
út í einstök atriði fjárlagafrv.,
sem heldur ekki er til ætlazt
við þessa fyrstu umræðu, vildi
ég mega koma lítillega inn á
hugmynd, sem að vísu hefur
verið órðuð áður, en ekkert
hefur þá orðið úr framkvæmd-
um á, því miður, því að ég hef
lengi staðið í þeirri meiningu
að hún gæti orðið til mikils
gagns. Og því nefni ég hana
hér, . að hún stendur í nánu
sambandi við fjárlögin og af-
greiðslu þeirra, þó að segja
megi að hér sé um sérstakt
mál — . og það sérstakt stór-
mál að ræða.
Nú um alllangt árabil, eða
öllu heldur um áratugi, hafa
fjárlögin verið miklu meira en
áætlun um búskap ríkissjóðs;
Þau hafa gripið inn í, og haft
úrslitaáhrif á fjöldamargar
starfsgreinar, sem ekki heyra
hinum eiginlega ríkisbúskap
til, og sama má segja um ýmsa
lagasetningu Alþingis, og ráð-
stafanir, sem g'erðar hafa ver-
ið af hálfu ríkisstjórnarinnar.
Það má því segja að þróunin
hafi jafnt og þétt færzt í þá
átt að þjóðarbúskapurinn all-
ur hafi verið meira og meira
mótaður af ákvörðunum hins
opinbera, ríkisstjórnar og Al-
þingis, og raunar einnig mjög
verulegu af hliðstæðum aðgerð
um ýmissa hinna stærri bæj-
arfélaga. Að sumu levti má
segja að þetta hafi orðið með
ráðnum hug, en sumpart hefur
það einnig orðið, eða komið,
sem lausn á einstökum vanda-
málum líðandi stundar, sem
erfitt hefur verið að ráða fram
úr öðruvísi. Þessi framvinda
mála hefur ekki orðið á vegum
neins einstaks flokks eða ein-
stakra flokka eingöngu, held-
ur hafa allir flokkar átt hér
einhvern hlut að, mismunandi
mikinn að vísu, og kannske
með mismunandi ljúfum huga,
en allir hafa komið hér við
sögu að einhverju leyti. Næg-
ir í þessu sambandi að benda
á þá margháttuðu fyrirgreiðslu
sem íslenzkur landbúnaður
hefur fengið, bæði með mjög
fjölþættri lagasetningu og bein
um fjárframlögum úr ríkis-
sjóði, en þau nema nú á aðeins
einni grein fjárlagafrumvarps-
ins um það bil 1/10 af öllum
rekstursútgjöldum ríkissjóðs.
Þá má einnig minnast á
sjávarútveginn, sem nú árlega
hefur orðið að fá aðstoð hins
opinbera til þess að starfræksl-
stæðisfiokkurinn,, nu . er að
deila á jákisstjprnina ,fyrir nú-
leyti, allar: íþessaruleiðir. fiL að
ná, fuUum. árangrj.
gerum,: EfUrr.unórg tiltöþHega
ah: stöðváðist ekkl eða dræg-
ist:inikið saman frá því, sem
EMLL JÓNSSON