Morgunblaðið - 17.09.1977, Page 14

14
JÍORGÚNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1977
Verzlunarráð íslands 60 ára:
Traust, heilbrigt
og frjálst atvinnulíf
stuðlar að eðlileg-
um framförum og
batnandi lífskjörum
Verzlunarráð Islands er
60 ára í da«. Af því tilefni
hirtir Morfíunhlaðið viðtal
við Gísla V. Einarsson, for-
mann Verzlunarráðsins,
sem upphaflega hirtist í
sérstöku afmælisriti sem
gefið er út í tilefni af þess-
um tímamótum í söjíu og
starfi Verzlunarráðsins.
Fer viðtalið hér á eftir:
Hvað er Verzlunarráð lslands?
Verzlunarráð Islands eru heild-
arsamtök fyrirtækja og samtaka
viðskiptalífsins.
Verzlunarráðið er þá ekki ein-
ungis samtök fyrirtækja í verzl-
un?
Nei, aðild að Verzlunarráðinu
geta átt og eiga fyrirtæki í öllum
greinum viðskiptalífsins, en þau
eru nú um 400.
Hver er tilgangurinn með starf-
semi Verzlunarráðsins?
Tilgangurinn er margs konar,
en helzt vildi ég nefna sex atriði,
1) að vinna að sameiginlegum
hagsmuna- og framfaramálum
viðskiptalífSins.
2) að efla skilyrði fyrir frjálst
framtak éinstaklinga og samtaka
þeirra i atvinnulifinu.
3) að vera í fyrirsvari fyrir við-
skipt alífið gagnvart stjórnvöld-
um.
4) að efla þekkíngu og menntun
þeirra, sem starfa i þágu við-
skiptalífsins.
5) að annast margvíslega þjón-
ustu og fyrirgreiðslu við félags-
menn sina.
6) að stuðla að frjálsum við-
skiptaháttum og frjálsu markaðs-
hagkerfi sem grundvallar skipu-
lagi efnahagslífsins.
Við viljum að atvinnuvegirnir
starfi á jafnréttisgrundvelli í
frjálsri samkeppni við frjálsar
markaðsaðstæður. Við viljum, að
frjálst markaðshagkerfi sé lagt til
grundvallar skipulagi efnahags-
lifsins.
Verzlunarráðið vill að frjálst
markaðshagkerfi sé lagt til
grundvallar skipulagi efnahags-
Iffsins. Hvað felur þetta stefnu-
atriði í sér?
Atvinnustefna okkar er sú, að
efnahagslífinu verðí að velja lýð-
ræðislegt starfskipulag, ef hinu
stjórnmálalega lýðræði í landinu
á ekki að vera hætta búin. Hið
frjálsa markaðshagkerfi er eina
lýðræðislega hagskipulagið, sem
völ er á. En frelsi virðist enginn
fá baráttulaust. Því þurfum við
að,
— örva og efla frjáls utanríkis-
viðskipti,
— vinna að frjálsri verðmynd-
un á vöru og þjónustu atvinnu-
veganna,
— beita okkur fyrir umbótum á
skattlagningu atvinnurekstrar,
— stuðla að frjálslegri gjald-
eyrisviðskiptum,
— innleiða arðisemi sem helzta
leiðarljós fjármálalífsins í land-
inu,
— endurheimta jafnrétti i
starfsskilyrðum atvinnuveganna.
Hvernig er atvinnuvegunum
mismunað?
Með margvislegum og fjöl-
breyttum hætti á ýmsum sviðurn.
Oftast er upphaflega hugsunin að-
stoð einhvers konar og aðstoð er
fallegt orð. 1 útfærslunni þýðir
aðstoðin þó oft það, að ekki gilda
lengur sömu reglur um alla at-
vinnuvegina. Aðstoðin verður að
forréttindum og fyrr eða síðar
leiðir mismununin til ófarnaðar.
Nú um langt árabil hafa landbún-
aðar og sjávarútvegur verið sér-
stakir augasteinar stjórnvalda og
þeim hefur verið hampað á ýmsa
lund á sama tima og aðrir at-
vinnuvegir hafa setið í ösku-
stónni. Þessi stefna hefur eins og
öllum er ljóst endað í skipbroti,
offramleiðslu landbúnaðarvara
og ofnýtingu fiskistofnanna. En
stjórnvöld láta -sér ekki segjast.
Þau leita einungis að nýjum óska-
börnum.
Eru þá til betri leiðir en hingað
til hafa verið farnar til þess að
fiskistofnarnir verði nýttir með
sem hagkvæmustum hætti?
Já, frjáls markaðsverðmyndun
á fyrirframákveðnum hámarks-
afla. Frjálsar auðlindir eða auð-
lindir í samfélagseign, sem öllum
er frjáls nýting á, skapar sérstakt
vandamál í efnahagslífinu, þar
sem nýting þeirra verður nær
sjálfkrafa i andstöðu við þjóðar-
hag. Nýting t.d. auðlinda hafsins
eða afréttarlanda getur því leitt
til rányrkju, þar sem enginn einn
notandi hagnast á þvi að tak-
marka eigin afnot. Auðlindin nýt-
ist þá einungis öðrum betur. Til
þess að slikar auðlindir séu rétt
nýttar, þarf að koma verð fyrir
afnot þeirra, sem breytist í sam-
ræmi við æskilega nýtingu þeirra.
Ertu hér að tala um auðlinda-
skatt?
Já, en ég vildi þó fremur tala
um sölu veiðileyfa til nýtingar á
saméiginlegri auðlind þjóðarinn-
ar.
Hvernig getur útgeðin staðið
undir slíkum greiðslum?
Svarið er tiltölulega einfalt
fyrir þá sem vilja skilja samhengi
lausnarinnar. Tollar eru að ýmsu
leyti auðlindaskattur á hvolfi.
Skýringin er sú, að væru engir
tollar, þyrfti gengisskráningin að
hækka, sem næmi tollum til þess
að halda jafnvægi í utanríkisvið-
skiptum. Vegna tollanna er því
gengisskráningin lægri sem toll-
unum nemur sem aftur veldur því
að tekjur sjávarútvegs eru lægri i
isl. krónum en væri, ef gengið
hækkaði og tollar væru afnumdir.
Tollar verða þannig óbeint skatt-
lagning á útflutning þótt þeim
hafi upphaflega verið ætlað ann-
að hlutverk og hindrun þess að
aðrar atvinnugreinar geti nýtt sér
útflutning sem skyldi.
Fyrsta skrefið í innleiðslu auð-
lindaskatts er því algjört afnám
tolla og samsvarandi hækkun
gengis. Að meðaltali veldur slík
breyting engri verðlagsbreytingu
innfiutnings, en leysir margan
vanda. Tollar eru nú mjög mishá-
ir eftir vörutegundum og inn-
flutningslöndum, sem veldur orð-
ið vaxandi skekkingaráhrifum.
Slikt misræmi hverfur, en jafn-
framt hverfa tolltekjur ríkissjóðs.
Hvernig verður fjárhagsvandi
ríkissjóðs leystur og greiðslugeta
útgerðarinnar tryggð?
Þar sem gengisskráning hefur
verið miðuð við að sjávarútvegur-
inn skili engum stórgróða, hefur
öðrum útflutningsgreinum, sem
eru óvinsælli hjá fyrirgreiðslu-
kerfinu, reynzt örðugt að stunda
útflutníng, einkum þar sem þær
hafa þurft að borga hráefni sín
fullu verði. Auðlindaskatturinn
býður þessum fyrirtækjum heim
ómæld tækifæri til útflutnings
eða framleiðslu hér innanlands i
samkeppni við innflutta vöru og
þjónustu. Með hærra verði á er-
lendri mynt og tilkomu verðs
fyrir hvert tonn af veiddum afla,
mætti breyta þessu. Þannig gæti
sjávarútvegurinn greitt verð fyrir
sitt hráefni. Breytt gengisskrán-
ing gerir slíka greiðslu mögulega,
því að útgerðin fengi í sinn hlut
þá hækkun í íslenzkum krónum,
sem af gengisbreytingunni hlýzt,
en ríkissjóðar fær þar tekjur, sem
auðlindaskatturinn skilar, en þær
ættu að samsvara nær nákvæm-
lega toiltekjunum, sem hverfa.
Hvernig ætti að ákveða fjárhæð
auðlindaskatts miðað við leyft
aflamagn?
Viss hætta er á því, að upphæð
auðlindaskatts verði ákveðin eins
og önnur verð í þjóðfélaginu, af
einhvers konar nefnd manna án
tillits til markaðsaðstæðna. Verði
svöi verður auðlindaskattur álíka
gagnlaust stýritæki til stjórnar
fiskveiðum og vextir eru nú til
jöfnunar framboðs og eftirspurn-
ar eftir lánsfé og til stýringar
fjármagns til arðbærustu fjárfest-
ingar í þjóðfélaginu.
Ef auðlindaskatturinn er ákveð-
inn of lágur, nýta arðbærustu út-
gerðarfyrirtækin ekki endilega
allt leyfilegt aflamagn, heldur
þurfa óskyldar skömmtunarregí-
ur að koma til. Ef verðið er hins
vegar ákveðið of hátt, er ásóknin
minni en æskilegt er og æskilegur
hámarksafli verður ekki veiddur.
Það virðist því farsælast, að út-
gerðaraðilar hafi sjálfdæmi um
það, hversu háan skatt þeir vilja
greiða fyrir hvert tonn af leyfileg-
um hámarksafla, sem ákveðið er í
upphafi hverrar vertíðar. Slik
verðmyndun eða ákvörðun upp-
hæðar auðlindaskattsins gæti t.d.
orðið á opinberu uppboði þar sem
útgerðaraðilar byðu i hvert tonn
af leyfilegum afla. Sá fær mest,
sem hæst verð vill borga. Með
sliku fyrirkomulagi þarf þá einn-
ig að tryggja, að útgerðaraðilar
bindist ekki samtökum um verð-
tilboð. Sé slík samstaða útilokuð,
er komið fyrirkomulag, sem stuðl-
ar að hagkvæmustu nýtingu fiski-
stofna, af arðbærustu útgerðar-
fyrirtækjum landsins.
En hefur auðlindaskatturinn
ekki vissa kosti fyrir aðrar út-
flutningsgreinar eða framleiðslu
fyrir innlendan markað?
Jú, vissulega. Samfara öðrum
aðgerðum getur þessi skipan mála
orðið lykillinn, sem opnar greiða
leið fyrir almenna iðnbyltingu og
efnahagsundur á tslandi.
Verzlunarráðið hefur unnið
mikið starf 1 mótun tillagna um
frjálsa verðmyndun. Af hverju
kýs Verzlunarráðið frjálsa verð-
myndun?
Við viljum frjálsa verðmyndun
samfara aðgerðum, sem örva sam-
keppni vegna þess, að slíkt verð-
myndunarkerfi leiðir til hag-
kvæmni i rekstri fyrirtækja,
stuðlar að lægra vöruverði og
stöðugra verðlagi en býður ekki
heim spillingu. Við erum á hinn
bóginn mótfallnir ríkjandi hafta-
stefnu vegna þess að hún leiðir til
óhagkvæmni í atvinnurekstri,
ófrelsis, hærra vöruverðs, hækk-
andi verðlags og innleiðir spill-
ingu.
En er rikjandi verðmyndunar-
kerfi ekki ætlað að stuðla að stöð-
ugu verðlagi?
Jú, það er reynt að blekkja al-
menning með slíkum yfirlýsing-
um. Þannig er reynt að draga
athygli almennings frá þeim þátt-
um, sem raunverulega hafa áhrif
á verðlagið í landinu. Með verð-
myndunarhöftum hafa stjórnvöld
reynt að láta lita svo út sem þau
reyndu að ráða niðurlögum verð-
bóígunnar á sama tíma og aðgerð-
ir þeirra á flestum öðrum sviðum
hafa verið verðbólguhvetjandi.
Hafa verðmyndunarhöftin þá
ekki stuðlað að stöðugra verðlagi?
Nei, öllum ætti að vera kunnugt
um, að svo er ekki. Á s.l. ári
hækkaði verð á vöru og þjónustu
almennt um 33%, árið þar áður
um 42% og á árinu 1974 um 49%.
Á þessu þriggja ára timabili verð-
stöðvunar og verðmyndunarhafta
hækkar verð á vöru og þjónustu
almennt um tæp 190% eða nær
þrefaldast. Samanburður við okk-
ar nágrannalönd yfir lengri eða
skemmri tíma sýnir almennt, að
hér hefur yfirleitt rikt u.þ.b. ti-
falt meiri verðbólga en þar.
Verðstöðvun og verðmyndunar-
höft eru algjörlega gagnslaust
tæki til þess að halda verðlagi
niðri til langframa. Þvert á móti
opnar það beinlínis leið til al-
mennra og samræmdra verð-
hækkana. Verðlagi verður ekki
haldið stöðugu, nema með fjár-
málalegum og peningalegum að-
gerðum af hálfu hins opinbera.
Þegar sýður í pottinum og lokið
lyftist, þá bera menn ekki grjót á
lokið, þeir lækka suðuna.
Hvernig getur breytt fyrir-
komulag verðmyndunar og aukin
samkeppni stuðlað að lækkandi
verðlagi?
Til þess liggja ýmsar ástæður.
Fyrst má nefna að núverandi
fyrirkomulag hefur gefið neyt-
endum falska vernd og slævt
verðskyn almennings. Verðhækk-
anir hafa þvi orðið auðveldari við-
fangs. Hér má nefna að verðlags-
yfirvöld auglýsa nýrra og hærra
verð og koma því þannig inn hjá
almenningi sem hinu rétta verði.
Ef einstök fyrirtæki þyrftu að
hækka verð á eigin ábyrgð, væru
þau mun tregari í hækkunum og
ættu erfiðara með að fá neytend-
ur til að samþykkja þær. 1 öðru
lagi má nefna, að nú er hækkun
kostnaðar notuð sem réttlæting
fyrir verðhækkunum. Fyrirtæki
þurfa því að sýna aukinn tilkostn-
að til þess að fá hækkað verð, en
reyni fyrirtækin að gera hagstæð
innkaup, hagræða hjá sér eða
spara eru dæmin mýmörg að
Sextugur í dag:
Jónatan
Samkvæmt beztu fáanlegum
heimildum er Jónatan Jónsson
skáld og kennari sextugur i dag.
Fæddist hann á Þangskála á
Skaga hinn 17. sept. 1917, sonur
búandi hjóna þar, Jóns Sveinsson-
ar kennara og Maríu Jóhönnu
Sveinsdóttur.
Þarna norður undir Ishafi sleit
Jónatan barnsskónum, næst
yngstur tíu systkina. Móðirin dó
snemma árs 1929, og fluttist faðjr-
inn þá með yngstu syni sína suður
1 Landeyjar, þar s;em elzti bróðir-
inn, sr. Jón Skagan, var þá prest-
Jónsson
ur á Bergþórshvoli. Þar átti Jóna-
tan nokkur æskuár, unz hann fór
til Reykjavíkur, fyrst til náms í
Kennaraskóla Islands, sem hann
lauk 1941. Að svo búnu hóf hann
utanskólanám og lauk hann stúd-
entsprófj 1945.
Það var á þessum árum, sem
leiðir okkar Jónatans lágu saman,
og má ég fullyrða, að fáum trygg-
lyndari mönnum eða vinfastari
hef ég kynnzt. Þótt hann ætti þá
löngum við erfið kjör og örðugar
aðstæður að striða, varð honum
laiígtum tíðræddara um annarra
vanda en eigin. Ég hygg að þá
hafi nokkuð háð honum, hverslu
f jölmörg og dreifð áhugamál hans
og viðfangsefni voru. Má með
sanni ségja, að fátt mannlegt hafi
hann sér óviðkomandi talið. Auk
náms þess, sem hannéitundaði ár-
um saman tilsagnarlítið og utan
skóla, fékkst hann mikið við
skáldskap í bundnu máli; tónlist,
bæði hljóðfæraleik og söng;
íþróttir, einkum hlaup og glímu;
skák; og margt fleira mætti
nefna, þar sem hann náði umtals-
verðurn árangri. En fáurn eða eng-
um er svo veglegt pund léð, að
hann geti þannig til lengdar
dreift kröftum sinum, svo að ekki
komi niður á einhverju.
Árin 1946—51 stundaði Jóna-
tan nám í heimspekideild Háskóla
Islands. Lagði hann þar að vonum
stund á margar gréinar, og var þá
ugglaust meira knúinn af ómeng-
aðri menntunar- og þekkingar-
löngun en metnaði.
Frá þessum árum er mér Jóna-
tan minnisstæður sem dagfars-
lega glaðvær og gamansamur fé-
lagi, sem leyndi erfiðleikum sin-
um bak við bros, gamansögur eða
kunningjarabb. I ljóðum hans frá
þessum árum, sem hann las gjarn-
an völdum vinum, sást fremur
undir hjúpinn.
Loks fór svo, að Jónatan varð að
læknisráði að hverfa frá námi.
Enn var hann á ytra borði glað-
vær og máxinblendinn, þekkti
ótrúlega mikinn fjölda fólks á öll-
um aldri og kunni á þvi deili. Var
Framhald á bls. 31