Morgunblaðið - 17.09.1977, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1»77
15
sé borinn uppi af umboðslauna-
tekjum. Ef álagning verður gefin
frjáls, geta innflytjendur fjöl-
margra vörutegunda hafnað um-
boðslaunum og hækkað álagning-
una, sem þeim nemur.
Söluverð vörunnar myndi þá
lækka vegna þess að tollar og önn-
ur aðflutningsgjöld lækkuðu, en
e.t.v er það einmitt það, sem
stjórnvöld vilja sizt, þar sem þá
tapar rikissjóður tekjum.
Nú segja sumir, að ekki sé hægt
að gefa verðmyndunina frjálsa
vegna þess, hve markaðurinn er
smár, samkeppni óveruleg og
verðskyn almennings lítið.
Hverju viltu svara því?
Smæð markaðarins er ekkert
áhyggjuefni. Með bættum sam-
göngum hefur landið i auknum
mæli orðið einn markaður. Með
almennri l)ifreiðaeign póstverzl-
unum, auknu geymsluþoli vara,
betri geymsluaðstöðu heimila og
innkaupum til lengri tíma hefur
markaðurinn stöðugt orðið sam-
tengdari og i minna mæli svæðis-
bundinn. Verzlun í Vík i Mýrdal
þarf þannig að taka tillit til verð-
lagningar verzlana í Reykjavík.
landsins og innlenda framleiðslu
óhagkvæmari.
Siðan 1970, ef ekki lengra aftur.
hefur Skrifstofa verðlagsstjóra
ávallt eytt meiru en fjárlög heim-
iluðu og stundum farið allt að
32% fram úr fjárveitingum Al-
þingis. Atvinnuvegunum er svo
ætlað að hlíta nákvæmlega, jafn-
vel óbilgjörnustu verðákvörðun-
um. sem Skrifstofa verðlagsstjóra
lætur frá sér fara. Starfsemi
Skrifstofu verðlagsstjóra er að
verulegum hluta fólgin í að yfir-
fara verðútreikninga, sem er í
raun ekkert annað en athugun á
því hvort samvizkusamir skrif-
stofumenn úti í bæ hafi reiknað
,,rétt‘‘. Verðlagsnefnd og verð-
lagsskrifstofan geta aðeins haft
örfáa ákvörðunarþætti vöruverðs-
ins í sínum höndum. Þetta kerfi
getur þvi ekki tryggt neytendum
hagstætt vöruverð, Það er einung-
is blekking sem slævir verðskyn
almennings.
Ef verðmyndunin væri hins
vegar frjáls og samkeppni ríkti.
mundi það t.d. strax leiða til þess
aó harðar yrði gengið í því að ná
til landsins ódýrari vörum og fá
segir Gís/i V. Einarsson, formaður Verziunarrádsins
fyrirtækið ber einungis minna úr
býtum. Fyrirtæki, sem þurfa að
verðlegggja á eigin ábyrgð, reyna
yfirleitt fyrst að draga úr kostn-
aði, þegar endar ná ekki saman.
Verðhækkun er þrautalendingin.
Með breyttu fyrirkomulagi hefðu
fyrirtæki í iðnaði og verzlun mik-
inn hag af því að gera hagstæð
innkaup, spara tilkostnað og hag-
ræða í rekstri, þar sem fyrirtækið
getur haldið eftir sanngjörnum
hluta af þaim aukna hagnaði, sem
af leiðir, en látið hinn hlutann
koma fram i lækkandi vöruverði
til þess að bæta samkeppnis-
aðstöðuna.
Nú hefur verðlagsnefnd ákveðið
álagningu á vöru og þjónustu í
algjöru lágmarki. Mundi þessi
breyting þá ekki valda ha'kkuðu
vöruverði?
Ekki eru allar vörur háðar verð-
lagsákvæðum. Innlend iðnaðar-
framleiðsla fellur t.d. ekki undir
verólagsákvæði, en er háð verð-
stöðvun. Iðnaðurinn hefur ýmsar
undankomuleiðir þegar hann
mætir óbilgirni af hálfu verðlags-
yfirvalda. T.d. geta framleiðend-
ur breytt vörunni kallað hana
öðru nafni og verðlagt hana upp á
nýtt. Sannleikurinn er sá, að is-
lenzkur iðnaður býr við harða er-
lenda samkeppni og engin þörf á
að auka þar aðhald, nema ganga
eigi af fyrirtækjunum dauðum.
Álagningarákvæðin hafa
skekkt verulega verðhlutföll
vörutegunda á smásölu og skipu-
lag verzlunarinnar. Tillögur okk-
ar munu þvi trúlega auðvelda
nauðsynlega endurskipulagningu
í verzlun og breyta verðhlutfalli
milli vörutegunda. Markaðsaðlög-
un smásöluverzlunar tekur senni-
léga nokkurn tima en ætti að leiða
til lægra verðlags, en þó umfram
allt betri þjónustu og aukinna
gæða.
Sumum greinum innflutnings-
og heildverzlunar er skömmtuð
svo lág álagning, að hún er ekki i
neinu samræmi við verzlunar-
kostnað. Verðlagsyfirvöld ætlast
til, að hluti verzlunarkostnaðarins
Hugleiðingar eru uppi um stór-
markað á Selfossi vegna sam-
keppni frá Reykjavík og á Vest-
fjörðum sækir fólk víða að úr
Djúpinu verzlun til Bolungarvík-
ur. Fleiri slík dæmi mætti nefna.
Timabundin einangrun byggðar-
laga að vetri til vegna samgöngu-
erfiðleika ætti heldur ekki að
vera áhyggjuefni. Reyni verzlun
að nýta sér þessa erfiðleika til að
hækka verð er hún jafnframt að
kveða upp eigin dauðadóm.
Hvað samkeppnina varðar, er
hún alls ekki óveruleg, þar sem
hún hefur ekki verið drepin niður
af opinberum yfirvöldum. Það
hefur sjaldan á það skort, að
fyrirtækin vilji slást um markað-
inn. Hitt er algengara, að hið op-
inbera dragi úr samkeppninni.
Það er einnig útbreiddur mis-
skilningur að það þurfi mikinn
fjölda fyrirtækja til þess að sam-
keppni þrífist. Það þarf aðeins
tvö. Samkeppni ferðaskrifstof-
anna er hér gott dæmi. Þessi
fyrirtæki búa við frjálsa verð-
lagningu, en bjóða ódýrar ferðir,
sem hafa ekki hækkað til jafns
við vöru og þjónustu undir verð-
lagsákvæðum. Sama má segja um
aðrar vörur, sem hið opinbera
hefur ekki verið að fikta við að
verðleggja, t d. kjúklinga og egg.
Frjáls verðmyndun þýðir því alls
ekki hátt vöruverð.
Verðskyn almennings kann
hins vegar að vera litið, en það er
vegna þess að það hefur verið
gert lítið. Verðskyn almennings
batnar fljótt, þegar fólk er ekki
blekkt með þvi, að einhver gæti
þess aó verð á vöru og þjónustu sé
ávallt ,,rétt“.
Er þá starfsemi verðlagsskrif-
stofunnar og verðlagsnefndar
óþörf?
Eins og starfseminni er nú hátt-
að er hún ekki einungis óþörf
heldur einnig beinlinis skaðleg. Á
s.l. ári var sóað rúmlega 52
milljónum króna til starfseminn-
ar sem virðist hafa skilað þeim
eina árangri að gera innkaup til
afslætti erlendis. Við skulum átta
okkur á því, að einungis 1 % verð-
lækkun á verði innflutnings þýðir
1000 milljönir í aðra hönd fyrir
þjóðarbúið. Tap af þessu tagi
verður ekki skrifað á reikning
neins nema þeirra stjórnmála-
manna, sem bera ábyrgð á núver-
andi kerfi. Ég efa að þeir séu
borgunarmenn fyrir afleiðingun-
um.
Hvernig telur þú æskilegast að
innleiða nýtt verðmyndunarkerfi,
í áföngum eða á ákveðnum degi?
Viðskiptalífið þarf engan aðlög-
unartima til þess að taka upp
skynsama starfshætti. Við teljum
æskilegast, að slík nýskipan taki
gildi á ákveðnum degi. Frá og
með gildistöku laganna ættu allir
seljendur að verðleggja söluvörur
sinar sjálfir, og þá ætti að nema
öll hámarksverð og öll álagningar-
ákvæði úr gildi. Seljendur stæðu
andspænis óvissunni og hefðu
ekkert við að styðjast, þegar þeir
ákveða verðið en það sem mestu
máli skiptir er, að neytendum
verður ljóst, að þaó er enginn
stóribróðir úti bæ, sem passar þá,
og gæta þeir sín sjálfir. 1 núver-
andi kerfi sofa neytendur varnar-
lausir á verðinum.
Ef við víkjum að fjármálum
atvinnulífsins. Þú minntixt á, að
vextir væru nú gagnlaust tæki til
jöfnunar framboðs og eftirspurn-
ar eftir lánsfé...?
Raunhæfir vextir eru að sjálf-
sögðu leiðin til þess að ná sliku
jafnvægi en vextir mun lægri en
almennar verðhækkanir eru að
ganga af sparifjármyndun og
bankakerfinu dauðu. Sem dæmi
ná nefna, að hefði sparifé í inn-
lánsstofnunum i lok ársins 1976
numið sama hlutfalli af þjóðar-
framleiðslu og það gerði að meðal-
tali á siðasta áratug, væri ráðstöf-
unarfé bankakerfisins hvorki
meira né minna en 40 milljörðum
króna hærri fjárhæð en það er i
raun og veru. Með sliku fé gætu
innlánsstofnanir aukið útlán sín
um 50%. En svo er ekki. Um það
getum við óraunhæfum vöxtum
og verðbólgunni um kennt.
Er hægt að ráða niðurlögum
verðbólgunnar?
Vissulega. Við vftum nokkuð
vel hvað orsakar verðbólguna hjá
okkur og hvernig hægt er að ráða
niðurlögum hennar. Það sem
vantar er pólitiskan vilja til þess
að endurheimta nær stöðugt verð-
lag. Hins vegar er augljóst, að
þann vilja verður að skapa, ef
ekki á að eyðileggja fjármálalífið
i landinu.
Hvaða stefnu væri farsa'last að
fylgja í lána- og fjárfestingarmál-
um?
Svarið vió þessari spurningu
verður viðfangsefni Viðskipta-
þings Verzlunarráðsins hinn 12.
og-13. október n.k. Ég vil þvi ekki
fara ítarlega út í þetta efni hér.
Hins vegar er ljóst, að arðsemi
verður að vera grundvallarstýri-
tæki fjárfestingar í landinu. Okk-
ur liðst það ekki til lengdar vegna
lífskjarasamanburðar við ná-
grannalönd okkar, að fjárfesting
hérlendis skili helmingi lægri
tekjuaukningu á mann samanbor-
ið við nágrannalöndin eins og at-
huganir Verzlunarráðsins sýna.
Við verðum þvi að samræma skil-
yrði atvinnuveganna til innlendr-
ar og erlendrar fjármagnsöflunar
— en þeim er nú gróflega mis-
munað — en einnig þurfum við að
hemja verðbólguna til þess að lág-
ir vextir geti jafnað framboð og
eftirspurn eftir lánsfé og stýrt
fjármagni landsmanna í arðbær-
ustu atvinnutækifærin.
Hvert er þitt álit á gildandi
reglum um gjaldeyrisviðskipti?
Ég tel, að það sé löngu tímabært
að innleiða frjálslegri gjaldeyris-
viðskipti. Gildandi reglur um sölu
á gjaldeyri til ferðalaga eða til
búferlaflutninga skerða ferða-
frelsi landsmanna og hneppa þá í
átthagafjötra um leið og þær bæði
bjóða heim spillingu og mismuna
mönnum. Allir bankar og spari-
sjóðir ættu einnig að hafa jafnan
rétt til þess að verzla með erlenda
mynt. Og samfara frjálslegri
gjaldeyrisviðskiptum ætti at-
vinnulífið að eiga þess kost að
kaupa og selja erlenda mynt til
afhendingar siðar. Það yrði mikið
framfaramál að koma hér á fram-
virkum gjaldeyrismarkaði en
Verzlunarráðið hefur m.a. beitt
sér nokkuð i þvi máli. Almenning-
ur á að sjálfsögðu að eiga kost á
því .að eiga, kaupa og selja er-
lenda mynt. Við eigum að setja
stolt okkar í það, að gjaldeyris-
verzlunin sé frjáls og verðmæti
krónunnar sé rétt miðað við er-
lendar myntir.
Gildandi reglur hafa gröðursett
þá skoðun hjá almenningi, að is-
lenzka krónan sé hálfgerður
,,Mattador-peningur“ i saman-
burði við erlenda mynt. Slíkt er
sjálfstæðri þjöð til vansa.
Verzlunarráðið er fylgjandi
frjálsum utanríkisviðskiptum. Af
hverju?
Rökin fyrir fríverzlun eru ein-
föld og auðlærð: Oheft utanríkis-
viðskipti örva hagkvæma alþjóð-
lega verkaskiptingu, auka fram-
leiðslu þjóðanna og bæta þannig
lifskjörin um allan heim.
1 kringum 1950 tóku flestar
þjóðir á Vesturlöndum upp
stefnu frjálsra utanríkis-
viðskipta. Hver hefur árangurinn
orðið?
Það er rétt. Á árunum 1949 og
1950 framkvæmdu margar þjóðir
V-Evrópu nauðsynlegar gengis-
breytingar og tókst að koma skyn-
samlegri og lýðræðislegri skipan
á utanríkisverzlúnina. Tollar voru
smám sáman lækkaðir og höft á
innflutningi og gjaldeyrissölu af-
numin. Þessar breytingar urðu
upphafið að nýju vaxta- og blóma-
skeiði á Vesturlöndum. Atvinnu-
leysið hvarf, þjóðarframleiðslan
jókst, hagvöxtur tók fjörkipp,
utanrikisviðskiptin margfölduð-
ust, verkaskipting þjöðanna óx og
varð hagkvæmari og lífskjörin
tóku stökkbreytingu til batnaðar.
Það er þvi engin furða, þótt Vest-
urlönd væru þess ekki óðfús að
taka upp fyrri haftastefnu, þegar
olíukreppan skall yfir. Með þvi aó
varðveita viðskiptafrelsið og
sætta sig við snögga en skamm-
vinna innri aðlögun tókst þeim að
komast yfir ' áhrif verðhækkan-
anna og horfa nú fram til bjartari
tima.
Hver var reynsla okkar lslend-
inga af haftatímabilinu
1950—1959?
Reynsla Islendinga af heftri
utanrikisverzlun 1950—1959 er
ekki góð, enda eru sögur frá
haftaárunum oft notaðar sem
grýlusögur handa fullorðnum.
Markmið haftastefnunnar eru í
mörgum atriðum óljós, þö að hægt
sé að geta sér til um, hver þau
muni hafa verið. Af þessum hugs-
anlegu markmiðum tókst aðeins
það eitt, að beina viðskiptum Is-
lendinga til Austur-Evrópu. Öll
önnur hugsanleg og æskilegri
markmið mistókust. Ekki tókst að
örva útflutning verulega, þannig
að útflutningstekjur nægðu fyrir
því sem inn var flutt, enda var
vöruskiptajöfnuðurinn ávallt
óhagstæður öll þessi ár. Einnig
var greiðslujöfnuðurinn oft óhag-
stæður, þannig að gjaldeyrisstaða
þjóðarinnar versnaði og var orðin
neikvæð í árslok 1959, þegar
breytt var um stefnu, þrátt fyrir
að erlendar lántökur ykjust veru-
lega. Haftastefnunni tókst heldur
ekki að bæta viðskiptakjörin og
vöxtur þjóðarframleiðslunnar var
mun hægari á haftaárunum en
strax árin eftir að þeim lauk.
Við lslendingar breyttum svo
um stefnu 1960. Hver varð árang-
urinn?
Þær efnahagslegu breytingar,
sem urðu 1960 ollu þáttaskilum í
íslenzkri utanríkisverzlun. Inn-
flutningur jókst hröðum skrefum
en útflutningurinn jókst enn
meir. Vöruskiptajöfnuðurinn var
oft hagstæður á næstu árum og
greiðslujöfnuðurinn ávallt hap-
stæður. Viðskiptakjörin fóru
batnandi. íslendingar söfnuðu
gjaldeyrisvarasjóði, og greiðslu-
byrði vaxta og afborgana af er-
lendum lánum lækkaði i hlutfalli
við útflutningstekjur. Innflutn-
ingurinn beindist nú til hagstæð-
ari markaðssvæða og þjóðarfram-
leiðslan tók að vaxa hraðar en
áður. Þannig virðist breytt stefna
í utanríkisviðskiptum hafa orðió
Islendingum til hagsældar á öll-
um sviðum efnahagslífsins.
Hver er staða fríverzlunar nú?
Hinn 1. júli s.l. rann upp merki-
legur áfangi í okkar fríverzlun en
þá kom til framkvæmda siðasta
tollalækkunin á vörum frá íslandi
til EBE og EFTA landanna nema
áli, en sá tollur fellur að fullu
niður í ársbyrjun 1980. Tollur á
Framhald á bls. 31
NorðurlandameistarakeDDni
í hárgreiðslu og hárskurði
í Laugardalshöll sunnudaginn 18. september kl. 10-18
FEGRUNARSÉRFRÆÐINGAR KYNNA STARF SITT Samband hárgreiSslu-og hárskerameistara.