Morgunblaðið - 17.09.1977, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1977
Jón Sigurðsson, ráðuneytisstjóri:
„Kerfið og
fjölmiðlarnir
..... á herðum hins pölitíska
valds hvílir sú ábyrsö ad gera
ráðstafanir til þess að Kerfið
líti á si" sem þjónustuaðila við
almenninfí en ekki sem yfir-
vald, sem hafi þann tilftang
fyrst ok fremst að þvælast fyrir
<>{; koma í veK fvrir að hinn
almenni bor^ari fái úrlausn
sinna mála.“
(I.eiðari Mhl. 7. sept. 1977)
Það er átakanlegt, að skrifari,
jafnhlaðinn fordómum og
hofundur greinarstúfsins að
pfan, skuli eifta jafngóðan
aðffane að því að mata þjóðina
með þeim fordómum sínum.on
raun her vitni. Skrifarinn lætur
eins (){j hann viti ekkert um
hvað starfsenti rikisins ok sveit-
arfélaf>a snýst, heldur er þvi
líkast, sem hann lifi
einan«raður i heimi, sem fjöl-
miðlarnir sjáífir hafa búið til,
talið landsfólkinu trú um of>
eru sjálfir farnir að halda, að sé
raunsannur. Þessi villa, sem
runnið hefur á æðimarga hlaða-
rnenn, er þeim mun skaðlefjn,
þegai' þeir fá tækifæri til að
skrifa leiðara, sem fjöldi fólks
heyrir nánast nauðuftt í út-
varpinu, þótt þaö léti sér aldrei
til huftar koma að lesa slíkt efni
í blaði.
En hver er þá villan og hverj-
ir fordómarnir?
Leiðarahöfundur skrifar eins
ofí hann trúi því, að starfsmenn
ríkis oft sveitarfélafta líti á sift
sem einhvers konar yfirvald
borgaranna og hafi það aðal-
markmið í starfi sinu „að
þvælast fyrir og koma í veg
fyrir að hinn almenni borgari
fái úrlausn sinna mála".
Leiðaraskrifarinn telur sig
kunna ótal dæmi staðhæfingum
sínum til stuðnings, en tekur
eitt „lítið dæmi af fjölmörgum“
af ntanni, sem ekki hafði fengiö
úrlausn Tryggingastofnunar
ríkisins um greiðslu hjúkrunar-
kostnaðar i sjúkraflugi. Máliö
er fremur óvenjulegt og sýni-
lega hefur því ekki verið ráðið
til lykta svq að manninum, sem
í hlut á, þætti nóg gert. Hann
gagnrýndi meðferð málsins
opinberlega í dagblaði og kallar
væntanlega frant niðurstöðu,
sem hefði átt að liggja fyrir
löngu fyrr og veitir jafnframt
almennt aðhald þvi fólki, sem
er að sinna öðrum málum
annarra borgara. Með þessum
hætti hefur þessi maður, sem
ekki fékk úrlausn síns máls
gert samfélaginu gagn.
En leiðarahöfundurinn fer
öðruvísi að. Honum verður
þetta dæmi efni i órökstudda
alhæfingu um að þannig sé öll
afgreiðsla mála hjá hinu opin-
bera „Kerfinu", eins og hann
kallar það.
Þetta margþvælda hugtak,
„Kerfið“, hefur í dyggilegri
samvinnu almennings og fjöl-
miðla hlotið býsna almenna
notkun, en án þess að fá
nokkurn tíma nothæfa
merkingu í þjóðfélagslegri um-
ræðu. Hugtakið virðist notað
með þokukenndum hætti sem
neikvætt samheiti fyrir allt,
sem tilheyrir ríki og sveitar-
félögum. Vegna þess hversu
hugtakið er óljóst, verður gagn-
rýni, sem gegn þvi beinist að
sama skapi gagnslaus.
Þjóðfélagsleg gagnrýni svo
réttmæt og nauðsynleg sem
hún er, ef hún er vel grunduð,
verður marklaus og einskis
virði, ef henni er ekki beint
gegn einhverju afmarkaðra og
skýrara en „Kerfinu". Þjóð-
félagsgagnrýni, sem lætur sér
duga þetta hugtak er of fyrir-
hafnarlaus og sljó til að geta
haft nokkuð nema sýndargildi.
Að þykjast þanníg gagnrýna án
þess að gera það er verra en að
láta það ógert.
Þegar svo gagnrýnin er reist
á þeirri röngu forsendu, að
starfsmenn ríkis og sveitar-
félaga telji það sitt meginverk-
efni að þvælast fyrir horgurun-
um og koma í veg fyrir úrlausn
mála þeirra, þá er gagnrýnin
komin á stig, sem'jaðrar við
óheilbrigöi.
Afgreiðslur ríkis og sveitar-
félaga gagnvart einstökum
borgurum smfélagsins skipta
trúlega milljónum á ári hverju.
Þeir opinberir starfsmenn, sem
annast þesSa þjónustu eru á
annan tug þúsunda. Meðal
neytenda og þiggjenda þjónust-
urinar er alls konar fólk eins og
gerist og þvi er þess að vænta,
að þjönustan sé bæði misvel
veitt og ekki siður misvel þeg-
in, því að kröfugerðarfólki
hefur fjölgað og það magnast í
kröfum sínum á hendur hinu
opinbera á undanförnum árum
samhliða þvi sem réttur þess
hefur verið aukinn.
Að skera alla þessa þjónustu
niður við eitt trog sem yfirgang
og óþurftarþvæling í vegi fyrir
borgurunum eins og leiðara-
höfundurinn gerir, er bersýni-
lega fráleitt, jafnvel þótt hann
kunni að þekkja einstök dæmi
þess, að opinber þjónusta hafi
ekki verið látin í té eins og
æskilegt hefði verið. Hnökra-
laus, opinber þjónusta er
auðvitað markmiðið en meðan
manneskjurnar eru ekki
hnökralausar, er þess naumast
að vænta, að þjónustan, sem
þeir veita eða þíggja, verði það
heldur.
Meinið er að fjölmiðlar hafa
almenna tilhneigingu til að láta
ögert að segja frá því tiðinda-
lausa eða því sem vel tekst i
opinberum rekstri, en þeir
blása út það, sem þeir telja af-
brigðilegt. Myndin, sem
almenningur fær af því sem
opinberir aðilar fást við, eins og
það er kynnt i fjölmiðlum, er
þannig býsna skrumskæld.
Áhersla er ekki lögð á það, sem
hið.opinbera lætur í té heldur
hitt, sem á skortir og er ónógt.
Þannig hafa fjölmiðlar til-
hneigingu til að ala á óánægju
og það er gert með þeim fyrir-
hafnarlausa hætti að berja á
„Kerfinu". Svo dyggilega hefur
þetta verið gert, að fólki
gleymist gjarna, að „Kerfið"
sér okkur fyrir heilbrigðisþjón-
ustu, skólagöngu, lífeyri
öryrkja og gamalmenna,
vegum, síma flugsamgöngum,
póstþjónustu, höfnum,
byggingarlánum, löggæslu,
vatni, raforku og svo má lengi
telja þætti í opinberum rekstri,
sem fólk réttilega telur
ómissandi.
Allir þættir „Kerfisins"
þurfa að njöta göðs af
uppbyggilegri gagnrýni, en slík
gagnrýni verður ekki látin i té
án þekkingar og fyrirhafnar.
Gagnrýni, sem beinist gegn
„Kerfinu" en ekki einstökum,
afmörkuðum greinum hinnar
opinberu þjónustu, ber merki
um viljaleysi eða kjarkleysi til
raunverulegrar, markvissrar
þjóðfélagslegrar gagnrýni,
þekkningarskort á málefnum
samfélagsins eða jafnvel leti.
Stundum kann slíkt atferli að
bera vott um andfélagslegar til-
hneigíngar — fjandskap við híð
opinbera, sem þrátt fyrir allt er
efnislega það mikilvægasta,
sem þegnar ríkisins eiga sam-
eiginlegt og mestu ræður um,
hvernig þeini vegnar hverjum
og einum og öllum saman.
Fyrir þeim, sem þekkir ríkis-
reksturinn innan frá eru gagn-
rýnisefnin vegna yfirgangs og
ógreiðvikni rikisstarfsmanna fá
að tiltölu við allan þann fjölda
af afgreiðslum, sem um hendur
þessa fólks fer. Hins vegar er
afgreiðsla erinda oft fyr-
irhafnarsöm fyrir þann, sem
afgreiðslunnar þarf að leita.
Þetta stafar stundum af fram-
taksleysi eða skorti á skipulags-
gáfu hjá þeim, sém starf-
seminni stjórnar. Stundum
veldur þessu vinnuálag við
afgreiðslu, því að æði margar
greinar rikisrekstrarins eru
þrátt fyrir allt með lágmarks-
mannafla. I enn öðrum tilvik-
um veldúr óhagstæð
staðsetning skrifstofa þvi að
fyrirhöfn almennings verður
óhæfileg. Þrýstingur fjölmiðla
á lagfæringar af þessu tagi
væru mjög æskilegur og nyt-
samari en allsherjar for-
dæming á ríkisrekstrinum
vegna einstakra afgreiðslna,
sem úrskeiðis kunna að fara.
Skipuleg útlistun Morgun-
blaðsins á þeim viðfangsefnum,
sem ríki og sveitarfélög fást við
og gagnrýni á þeim verkum í
einstökum atriðum væri
verðugt efni fyrir alvörudag-
blað, en undirbúningslaust
upphlaup af því tagi sem
leiðarinn 7. september hafði að
geyma er blaðinu og aðstand-
endum þess til vansa.
JS. 14.09.1977
P.S.
Sjónarmiðum þessarar greinar
til áréttingar er leiðarahöfund-
ur beðinn að bera saman þá
þjónustu sem hann fær, þegar
hann vegna bilana þarf að leita
annar^ vegar til rafveitu,
símans eða hitaveitunnar, en
hins vegar þarf að fá gert við
þvottavél, isskáp eða sjónvarp.
Svo virðist sem góð þjónusta,
sem látin er í té án sérstaks
endurgjalds, sé ekki mikils
metin i samanburði við
miðlungs og jafnvel lélega
þjónustu sem keypt er dýrum
dómum.
DEPLA
Voronikur eru harð-
gerðar fjölærar blóm-
jurtir með blá, bleik, hvit
eða hvítblá blóm. Af
þeim eru til mörg
afbrigði og þar á meðal
mörg góð garða-afbrigði,
yfirleitt auðveld í rækt-
un, skemmtileg í görðum
fyrirhafnarlítil, langlíf
og falleg.
Vernikur eru mjög
misjafnlega hávaxnar og
blómgunartíma eftir
afbrigöum, allt frá því að
vera skriðular og jarð-
lægar eins og n. repens
og n. postrata — dverg-
depla — sem blómstra
ljósbláum eða bláhvítum
blómum og upp í v.
virginata-afbigðin sem
geta orðið yfir metra á
hæð og svo ótal afbrigði
þar á milli. Meðalháu af-
brigðin af veroniku
henta vel í blómabeðin
en þau lágvöxnu í stein-
hæðir. Eitt er öllum
vernokum sameiginlegt:
þær vilja sólríkan stað í
garðinum.
Skulu nú nefnd nokkur
afbrigði af veronikum: V.
gentianoides — kösakka-
dépla — hefur breið
lensulaga blöð og er einn-
ig til með hvítar rendur í
blöðum. Kósakkadeplan
blómstrar snemma sum-
ars, teygir þá 30—50 sm
langar blómspírur upp úr
blaðskrúðinu, alsettar
fölbláum blómum. V.
incana — silfurdepla —
er um það bil 25 sm há og
blaðfögur, hefur grá-
græn blöð. Hún blómstr-
ar um hásumarið dökk-
bláum eða fjólubláum
blómum.
V. longifolia — lang-
depla — er 40—80 sm há
með blá blóm f löngum
endastæðum klösum.
Foernsters blue-
afbrigðið er fallega
dimmblátt. V. latifolia er
um 90 sm á hæð og blóm-
in blá, bleik eða hvít. All-
ar þessar veronikur eru
haustblómstrandi.
V. teucrinum — hraun-
depla — er um 10 sm há,
snemmblómstrandi, einn-
ig afbrigðið n. crater
blue, sem er 30 sm hátt.
V. blue fountain er allt aö
60 sm á hæð.
Veroniku virginata-
afbrigðin eru há og síð-
su'marblómstrandi. t>au
eru til í bláum, fölbleik-
um og hvítum litum.
Hvíta afbrigðið þykir
eftirsóknarvert. Snjó-
hvítar blómspfrurnar
geta orðið allt upp í hálf-
an annan metra. Stendur
nokkuð lengi í blóma og
þolir vind betur en mörg
hinna afbrigðanna.
Nokkuð mörg afbirgði
af veronikum vaxa villt
hér á landi og hafa sum
þeirra verið flutt í garða.
Tvær ísl. veronikur veit
ég til að hafi verið notað-
ar til lækninga. V.
officinalis — hárdepla —
,sem er 15—40 sm há og
myndar fallegar bláleitar
breiður er gömul lækn-
ingajurt. Soðin í smyrsli
var hún notuð við exemi,
en soðin í seyði til inn-
töku við lungna- og þvag-
færasjúkdómum. Og
laugadeplan — N. anag-
allis-aquatica — Æruprís
sem talin var taka ský af
augum.
Veronikum er auðvelt
að fjölga með skiptingu,
einnig má sá til þeirra.
Fræið spírar á um það bil
hálfum mánuði.
S.A.