Morgunblaðið - 30.06.1979, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JÚNÍ1979
25
Ríkharður Kristjánsson verkfræðingur:
Vísindaménn og
steypuskemmdir
Þann 9. maí ritar Haraldur B.
Bjarnason, múrarameistari, grein
í Morgunblaðið og fjallar þar um
steypuskemmdir. Segir Haraldur
þar frá sinni löngu reynslu við
steinsteypugerð og því sem þar
skipti mestu máli. Kveikjan að
þessari grein Haraldar var fund-
ur, sem steypustöðin B.M. Vallá
bauð honum og fleiri bygginga-
mönnum á og áttu þar þrír ungir
vísindamenn að útlista, hver væri
orsökin fyrir öllum þeim steypu-
skemmdum, sem nú „grassera",
svo notuð séu orð læknisfræðinnar
yfir slíka faralda. Eftir lýsingum
Haraldar að dæma hafa þessir
þrír ungu vísindamenn helst líkst
ráðvilltum hænuungum, sem enga
lausn vissu á málinu og gert það
eitt að rugla málið fyrir þeim, sem
áður töldu ljóst, að hér var um
einfalt vandamál að ræða.
Haraldur setur í greininni fram
þá skoðun sína að skemmdirnar
megi allar rekja til ónothæfs
fylliefnis og beinir þeim spurning-
um til okkar hver séu þau sam-
virkandi áhrif, sem við tölum um
og, hvernig standi á því að hús,
sem hann steypti fyrir 30 árum
sýni engin merki um steypu-
skemmdir.
Aður en ég reyni að svara
þessum spurningum, vil ég byrja á
að taka undir nokkur atriði í grein
um blokkum í Breiðholtinu og 20
ára gömlum blokkum annars stað-
ar í Reykjavík.
En snúum okkur nú að spurn-
ingum Haraldar. Fyrri spurning
hans var hvernig stæði á því að 30
ára gömul hús hans væru
óskemmd. Nú hef ég ekki skoðað
hans hús sérstaklega, þó ég búist
við að hægt sé að finna skemmdir
á þeim húsum sem flestum öðrum
og ætla því að fjalla frekar um
spurninguna hvort minna sé um
steypuskemmdir í eldri húsum en
þeim nýrri. Svarið er bæði já og
nei. I skýrslu rannsóknarstofnun-
ar byggingariðnaðarins er lögð
mikil áhersla á að reyna að greina
skemmdavaldana hvorn frá öðr-
um.
Skoði maður tíðni einstakra
skemmda eftir árum kemur í ljós
að sumar eru mun tíðari í eldri
húsum en þeim nýrri. Svo er t.d.
um frostskemmdir sem lýsa sér
sem molnun og flögnun í steyp-
unni einkum þakbrúnum, svölum,
handriðum og tröppum. Því er
einnig svo farið um vissa hönnun-
argalla. Hins vegar kemur fram
ný tegund skemmda á síðari árum
sem er útbreitt og mjög áberandi
sprungumynstur á veggjum ásamt
útfellingum sem skera sig mjög
frá málningu. Slíkar skemmdir
eru stundum einkenni alkali-
lestrum, eru þær leiðir taldar upp,
sem hægt er að beita til að koma í
veg fyrir alkaliskemmdir. Þær
eru:
a: Nota óvirk fylliefni
b: Nota sement með lágu alkali-
magni
c: Nota possólansement.
Af þessum ráðum er það fyrsta
það áhrifaríkasta og talið algjör-
lega öruggt. Komið hefur fyrir að
ráð númer tvö hafi brugðist og
possolansementið þarf einnig að
uppfylla viss skilyrði svo takast
megi að koma með því í veg fyrir
alkaliskemmdir.
Það sem gerst hefur í þessum
málum síðan Steinsteypunefnd
fékk niðurstöður rannsóknanna
frá rannsóknarstofnun byggingar-
iðnaðarins er eftirfarandi:
1. Lettar voru í nýja bygginga-
samþykkt strangar reglur um
fylliefni til notkunar í steypu með
tilliti til alkalivirkni, þannig að í
framtíðinni verða öll steypuefni
að ganga í gegnum stranga próf-
un.
2. Borgarverkfræðingurinn í
Reykjavík setti fram bráðabirgða-
reglur til að draga úr hættunni og
m.a. urðu til þess að allt sjávar-
efni hefur verið þvegið undan-
farna mánuði.
3. Sjávarefninu er nú dælt upp
á öðrum stað og er það efni
Túöðrum sem 4 Þvl
halda Ekki man ég ef
akemmdum frá þeimi
Var þetla
hinns erlenda
voru murara*
l helur vanda '<"■
p Ri irnason múrarameistan:
Haraldur
steinsteyp
Stór-Reykjavíki
■
neilandi
il lakaþaö
aft sementsvl
I honnuft yndir f°r«
| Vesldals.
I fvrsta foratjóra het*
v'erift til fyrirmyndal
I hann eig. skilift þakkir
I fyrir framaým. og
I brautryftjandastarf
oerft hér á landi h-K
vegna þe»*. h
btefti hift erlenda ot!
semenl i miklu magm
oerftar. af ollum sim
í_.; kinum mtnnst
..........
sem t'K hefl un
llaruldur Ásgeir*
maftur ranns
h> ggingariftnaftai
vift Haraldur
kunnugir fyrr nie
linurilum.
ir. Oft
þakka ég hod
l.'lftlaj*
-kemmdir >)*»nleK»r
tuua skeift. .. on
\ir aftur fyr. áður e"
hvKKÍnKar
morgu manna
„lur Þnrsteinssor
, fundarboftinu.
miklu
verftur
Haraldar, þar sem hann lýsir því
hvernig staðið skuli að framleiðslu
steypu.
Það er mjög rétt, sem hann
segir að mikilvægt er, að fylling-
arefni til steypugerðar séu góð,
sandurinn hreinn og kornastærðir
réttar. Það er ekki síður mikilvlgt
að hafa góðan steypuflokk til að
koma steypunni í mótin, en rétt
niðurlögn steypu er einn mikil-
vægasti þátturinn við gerð
steyptra mannvirkja. Haraldur
bendir réttilega á hættuna af
ofnotkun vatns á byggingarstað og
nauðsyn þess að steypan hafi
nægilega þjálni til að hægt sé að
koma henni í mótin án þess að
bæta við vatni á byggingarstað.
Hefði þessum atriðum öllum verið
fylgt til hlítar í fortíðinni, hefðum
við getað losað okkur við hluta af
þeim vanda, sem blasir við í dag.
En þó ekki allan. Eitt atriðið er
hönnun húsanna. Alls staðar
kringum okkur blasa við okkur
stakar sprungur í húsveggjum,
sem stafa af því að ekki hefur
verið tekið tillit til hættu á tog-
kröftum í veggjunum vegna rýrn-
unar og hitasveiflna.
Hér á orðið steypuskemmdir
ekki við, því um hönnunargalla en
ekki galla í steypunni er að ræða,
þó ýmsir þættir í framleiðslu og
niðurlögn steypunnar geti aukið á
hættuna. Því miður virðast hönn-
uðir ekki hafa sinnt því nægilega
að huga að ástandi blokka, sem
byggðar eru án þensluraufa og án
teljandi járnbendingar og draga
af því einhvern lærdóm. Það koma
fram sömu hönnunargallar í nýj-
þenslu í steypunni. Menn skulu
samt varast að álíta að allt
sprungumynstur t.d. rýrnunar-
sprungur í pússningu stafi af
alkaliþenslu.
Töluvert hefur verið skrifað um
alkalivirkni og alkaliskemmdir
undanfarið. Ég ætla mér ekki að
reyna að útskýra málið hér til
hlýtar, aðeins drepa á það mikil-
vægasta og bendi t.d. á greinar
Hákons Ólafssonar sem birtist í
dagblöðum fyrri hluta nóvembers.
Við tölum um alkaliþenslur þegar
lítið kristölluð kísilsýra
fylliefnanna verður fyrir efna-
áhrifum frá alkali samböndum
sementsins og myndar vatns-
drægt hlaup sem getur í snertingu
við vatn þanist út. Alkalisambönd
geta einnig bæst við annars staðar
frá t.d. úr salti. Hér er um það að
ræða að bæði fylliefnin og sement-
ið þurfa að uppfylla viss skilyrði
til að þenslur verði.
Það er því alrangt hjá Haraldi
að hér sé einungis lélegum fylli-
efnum um að kenna. Hér þurfti
tvennt til og þær breytingar sem
urðu á framleiðslu steypu um og
upp úr 1960 gengu því miður
flestar í þá átt að auka hættuna á
þessum skemmdum. Bæði var það,
að hafin var framleiðsla og notkun
háalkalisements svo og nokkuð
síðar að notkun virkra fylliefna
eykst stöðugt. Það er því engin
furða að þessi tegund skemmda er
lítið áberandi á gömlum húsum.
Það er einnig rangt hjá Haraldi
að við þekkjum ekki lausn á
málinu. A einni af þeim myndum,
sem ég bregð upp á þessum fyrir-
bergfræðilega séð mun betra en
það fyrra og er nú í alkaliprófun.
4. Eftirspurn eftir óvirku efni
hefur aukist.
5. Sementsverksmiðja ríkisins
er að byrja framleiðslu á sementi
með sterkari possolanvirkni en
áður.
Eins og sjá má hefur töluvert
gerst í þessum málum, þó Haraldi
hafi fundist að engin niðurstaða
væri fengin í málinu.
Ég ætla nú að fjalla um það
hvað við meinum þegar við tölum
um samverkandi áhrif. Við notum
þetta orð helst, þegar við tölum
um samspil rakans, alkali-
skemmda og frosts. Þær breyting-
ar sem orðið hafa á uppbyggingu
útveggja á síðari árum hafa flest-
ar gengið í þá átt að auka rakann í
útveggjunum. Einkum vantar
rakavörn innan á veggina auk
þess sem bætt einangrun dregur
úr útþornuninni. Um leið eykst
hættan á alkaliskemmdum svo
fremi sem um alkalivirk efni hafi
verið að ræða og einnig eykst
hættan á frostflögnun í yfirborð-
inu. Opnist sprungur í yfirborðinu
vegna alkalivirkni kemst vatn inn
í vegginn. Nái þetta vatn að frjósa
getur frostið brotið niður veginn á
tiltölulega skömmum tíma. Auk-
inn rakj hraðar svo einnig alkali-
skemmdunum. Það er þetta, sem
við eigum við, þegar við tölum um
samverkandi áhrif, og það er þessi
raki sem við þurfum að beina
athyglinni að nú bæði þeim, sem
kemur að utan og þejm, sem
kemur að innan.
Keldnaholti 1979—05—28
LjÓKm. Mbl. Kristján.
Byggingarnefnd Reykjavíkurborgar að störfum. Fjallað er um.
hvort leyfa skuli umbeðið handrið í Félagsstofnun stúdenta.
Umsóknin var samþykkt og byggingafulltrúa falið að fylgjast
með framkvæmd verksins.
Byggingarnefnd Reykjavíkur-
borgar 140 ára:
**•••
ein byggingamefnd,
í hvorri vera skulu
Byfógetinn, eldvarn-
ar-forstjórinn...”
ELZTA starfandi nefnd Reykjavíkurborgar. byggingarnefnd,
fyllti sinn 14. tug 29. maí s.l. í tilefni af afmælinu bauð nefndin
blaðamönnum á fund sinn og kynnti störf og sögu nefndarinnar.
Kom þar m.a. fram, að með setningu nýrra heildarbyggingarlaga
um síðustu áramót urðu þáttaskil í sögu byggingarnefndar.
Sögu byggingarnefndar má
rekja til ársins 1839, en 29. maí
það ár var gefið út konungsbréf,
sem reyndar var kallað opið
bréf, þar sem segir:
„Vér Friðrik hinn sjötti, af
guðs náð konungur af Danmörk,
Vinda og Gauta, hertogi í Slés-
vík, Holstein, Stórmæri, Þétt-
merski og Láenborg og Olden-
borg, gjörum vitanlegt: að oss,
til að afstýra húsbrunum, hefur
þóknast, eptir að hafa þar um
útvegað álit vorra trúu umdæm-
isstanda fyrir Sjálands, Fjóns og
Lálands-Falsturs stifti, svo og
ísland og Færeyjar, að fyrir-
skrifa fylgjandi reglur fyrir
byggingastörfum í kaupstaðnum
Reykjavík á fyrrnefndu voru
landi íslandi:
1. gr.
í Reykjavík skal stofnast ein
byggingarnefnd, í hvorri skulu
vera Byfógetinn, eldvarnar-for-
stjórinn, tveir af staðarins full-
trúum, sem skikkast af amt-
manninum eptir allra hinna
kjörnu borgara uppástungu, og
eptir að byfógetans álit þaryfir
hefur verið útvegað, svo og tveir
aðrir menn, hverja amtmaður-
inn kynni að álíta hæfilega
þartil; og hvartil hann sérílagi á
að nefna menn er skynbragð
bera á húsasmíði, þegar slíkir til
eru.“
Fyrsti fundur nefndarinnar
var haldinn 1. ágúst 1840 og er
þar fjallað um erindi Siemsens
kaupmanns, þar sem hann biður
um að fá útmælda lóð „til að
opföre en smuk Bygning", eins
og stendur í fundargerð. Nefndin
taldi sig ekki geta orðið við
erindinu á þeim stað, sem beðið
var um, en vísaði á annan. Þar
reis síðan húsið Hafnarstræti 23,
sem rifið var fyrir örfáum árum,
þá ófúið með öllu.
Magnús Skúlason núverandi
formaður bygginganefndar gerði
grein fyrir störfum hennar og
sögu. Hann sagði m.a.: „Um
síðustu áramót urðu þáttaskil í
sögu byggingarnefndar með
setningu fyrstu heildarbygging-
arlaga í landinu. Nýmæli er
breytt skipan byggingarnefndar
og eins það, að nú er mönnum
ekki heimilað að rífa hús án
leyfis byggingarnefndar. Skylt
er mönnum einnig að sjá um
nauðsynlegt viðhald húsa sinna.“
Magnús var að því spurður, hver
bæri ábyrgð, ef manni væri
bannað að rífa hús, sem hann
hefði ekki fjárhagslegt bolmagn
til að halda við. Sagði hann, að
ekki væri gott að svara þeirri
spurningu. Borgar- og bæjaryf-
irvöld gætu orðið skaðabóta-
skyld, en ekki hefði enn reynt á
slíkt.
Magnús kvað mikil brögð að
því, að fólk eyðilegði útlit húsa
sinna, sérstaklega með breyting-
um á gluggum gamalla húsa.
Ekki er heimilt að breyta útliti
húsa án fengins leyfis hjá bygg-
ingarnefnd. Vald byggingar-
fulltrúa er nú stóraukið varð-
andi þá er brjóta gegn þessum
nýju lögum. Getur hann m.a.
kallað lögreglu sér til aðstoðar,
og er henni skylt að veita aðstoð
við að stöðva brottnám bygginga
eða byggingahluta.
Þau málefni, sem mest eru
áberandi í umfjöllun byggingar-
nefndar Reykjavíkur nú eru um-
sóknir um heimildir til breyt-
inga á gömlum húsum, svo sem
gluggabreytingar, kvist- og við-
byggingar. Einnig óskir um sam-
þykkir á eldri íbúðum.
Nefndarmenn voru að því
spurðir, hvort þeir hefðu orðið
varir við samdrátt í byggingar-
iðnaðinum. Þau svör fengust, að
ekki væri það að merkja, þó enn
hefði ekki verið úthlutað lóðum á
þessu ári. Það kom fram, að á
undanförnum árum hefur út-
hlutun ætíð farið fram í janúar
mánuði ár hvert.
I nefndinni eigá nú sæti:
Magnús Skúláson formaður,
Gissur Símonarson varaformað-
ur, Gunnar H. Gunnarsson verk
fræðingur, Helgi Hjálmarsson
arkitekt, Hilmar Guðlaugsson
múrari, Gunnar Hansson arki-
tekt, Haraldur Sumarliðason
húsasmíðameistari.
Byggingarfulltrúi er Gunnar
Sigurðsson verkfræðingur
skrifstofustjóri Gunngeir Pét-
ursson. Auk þeirra vinna 1
manns hjá embætti byggingar-
fulltrúa, þ.e. gjaldkeri, ritari,
deildarverkfræðingur, tveir
tæknifræðingar og tveir bygg
ingafræðingar.