Alþýðublaðið - 27.03.1931, Blaðsíða 5

Föstudaginn 27. marz 1931.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Rafmagnsmáiy.
ii.
Aðrar vlrkjanir.
Utan Reykjavíkur hafa alls ver-
ið virkjuð um 1000 hestöfl, par
af 300 hestöfl á Akureyri, en
480 hestöfl á Austfjörðum. Hinar
nýju vatnsaflsstöðvar á Fáskrúðs-
firði og Reyðarfirði fullnægja á-
gætlega þörfum íbúanna, og á
Seyðisfirði er framleidd orka á
rnann helmingi meiri en í Reykja-
vík. Á Akureyri er aftur á móti
svipuð orkuframleiðsla á mann
og í Reykjavík, og hún því of
lítil til að fullnægja orkuþörf í-
búanna. Þar aö auki eru 5 minni
vatnsaflsstöðvar, frá 12—75 hest-
afla í nokkrum kauptúnum er
framleiða samtals um 220 hest-
öfl. Hins vegar hafa viða í kaup-
túnum út um, land verið reistar
olíustöðvar, er framleiða samtala
837 hestöfl. Samtals eru nú fram-
leidd 'nér á landi (að meðtalinni
Llliðaárstööinni, 2500 hö.) 4340
hestöfl, eða um 3000 kw., handa
ca. 55 þús. manns, eða að meðal-
tali tæplega 55 wött á mann.
Mjög lágt reiknað mun raunveru-
leg orkuþörf í kaupstöðum hér á
landi vera 200 wött á mann, enda
þótt raforka sé lítið notuð til hit-
unar, en aðallega til ljósa, suðu
og smáiðjureksturs. Hins vegar
er það víst, að notkun raforku
hér á landi mun í framtíðinni
verða miklu meiri, eða alt að
400—500 wött á menn. Það er því
augsýnilegt að það er nú þegar
orðin bein þörf fyrir fjórum sinn-
um imeiri raforku í kaupstöðum
landsins en nú eru tök á. Þaö er
því eigi að undra, þótt ýms bæj-
arfélög hér á landi hafi mikinn
hug á því að afla sér ódýrrar
og nægrar raforku.
Ríkisstjórnin skipaði síðastliðið
sumar 7 manila nefnd til að at-
huga og gera tillögur um raf-
OTkumálin. Enda þótt sú leið
verði að sjálfsögðu farin, að
rannsaka nákvæmlega staðhætti
víðs vegar um land, þar sem
virkjanir vatnsafls koma til mála,
og gerð heildaráætlun („lanris-
plan“ á líkan hátt og Norðmenn
hafa gert) um virkjanir vatns-
orku hér á landi, og þá einnig
með sérstöku tilliti til fjárh'ags-
afkomu stöðvamia, þá liggja þó
-þegar fyrir nægilega nákvæmar
áætlanir u m einstakar frarn-
kvæmdir, sem hægt er að hefja
á næstu árum, svo sem ísafjarð-
arvirkjun, Siglufjarðarvirkjun og
orkuveitutaugar út frá Sogsvirkj-
un. Það hefir þegar komið í ljós,
að aðalörðugleikarnir eru útveg-
un fjár til virkjananna, þar sem
þess er varla að vænta, að ein-
stök bæjaidélög hafi nægilegt
fjármagn til að koma upp vatns-
aflsstöð eða orkuveitu í byrjun.
Um Sogsvirkjun er Ijóst, að eigi
hún að verða framkvæmd af ís-
lendingum, þá þarf til hennar all-
stórt erlent lán í einu. Hins vegar
er það mjög æskilegt að eigi
þyrfti að leita til útlanda eftir
öllu því fé, sem þarf til virkjana
hér á landi. Með þetta fyrir aug-
urn hefi ég sem mínar tillögur
lagt fyrir raforkumálanefnd rik-
isins eftirfarandi
FRUMVARP TIL LAGA
um
Rafueitulánasjóó Islands.
L gr.
Stofna skal pjóð, er nefnist
Rafveitulánasjóður íslands. Til-
gangur ísjóðsins er að styrkja
sveitar- og bæjar-félög og orku-
veitufélög eða orkuveitusambönd
til þess að byggja vatnsaflsstöðv-
ar til raforkuframleiðslu eða til
að gera orkuveitur út frá vatns-
aflsstöð.
2. igr.
Ríkissjóður leggur Rafveitu-
lánasjóði til 1/2 milj. kr. sem
stofnfé á árinu 1931. Ríkisstjórn-
inni er heimilt að taka fé þetta
að láni að nokkru eða öllu leyti,
ef þörf krefur. Sjóðurinn greiðir
ríkissjóði 6«/o ársvexti af stofn-
fénu. Fyrstu fimm árin greiðir
sjóðurinn engar afborganir af
stofnfénu, en að þeim liðnum
endurgreiðir hann ríkissjóði það
á 20 árum með jöfnum árs-
greiðslum.
Enn fremur skulu sjóðnum
lagðar til árlega til ársloka 1942
tekjur af tóbakseinkasölu ríkis-
ins frá kr. 250—300 þúsund, er
bætist ,við höfuðstól sjóðsins.
Verði tekjur sjóðsins eitthvert ár-
ið minni en 250 þús. kr. skal
ríkissjóður leggja mismuninn
fram.
3. gr.
í stjórn sjóðsins skulu eiga
sæti 5 rnenn, er atvinnumálaráð-
herra skipar til 3ja ára í senn.
Forstöðumaður rafmiagnseftirlits
rikisins 0g ráðunautur ríkisstjórn-
arinnar í vatnamálum, (nú vega-
málastjóri) skulu eiga sæti i
stjórninni. Ráðherra ákveður
þóknun stjórnenda.
4. gr.
Fyrst um sinn, þangað til
stjórn sjóðsins með samþykki
ráðherra gerir aðra ákvörðun,
hefir Búnaðarbanki Islands á
hendi alla afgreiðslu Rafveitu-
lánasjóðs, þar á meðal bókfærslu
hans, fyrir þóknun, er um semur
milli stjórna Búnaðarbankans og
Rafveitulánasjóðs. ’ Verði ágrein-
ingur, úrskurðar ráðherra upp-
hæðina.
5. gr.
Upphæð lána úr sjóðnum má
nema alt að 4/5 virðingarverðs
vatnsorkuvers eða raforkuveitu,
sem lánin eru veitt til. Venju-
lega skulu lánin eigi koma til
útborgunar fyr en vatnsorkuver
það eða raforkuveita, sem lánað
er til, er fullgert. Þó má lán
koma til útborgunar að nokkru
leyti meðan verkið stendur yfir,
ef nægilegt veð er fyrir. Aldrei
má lána úr sjóðnum nema á-
byrgð hlutaðeigandi sveita- eða
bæjar-félags, orkuveitufélags eða
orkuveitusambands sé einnig fyr-
ir láninu.
6. gr.
Lána skal úr sjóðnum í fynsta
sinn árið 1932, ef umsókn liggur
fyrir. er stjórn sjóðsins tekur
gilda, og siðan má á hverju ári
lána alt handbært fé sjóðsins,
ef umsóknir liggja fyrir, að frá
dregnum þeim upphæðum, sem
þarf til þess að standast greiðslu
afborgana og víixta af stofnfjár-
láninu, og reksturskostnað.
7. gr.
Lán úr sjóðnum má veita til
alt að 20 ára og mega þau vera
afborgunarlaus fyrstu 5 árin af
lánstímanum. I vexti af lánum
þessum skal greiða 5% á ári og
skulu vextirnir greiðast hálfsárs-
lega eftir á. Afborganir skulu
greiöast í lok árs þess, er þær
falla í gjalddaga.
8. gr.
Rafveitulánasjóður er undan-
þeginn ölium tekjuskatti, útsvari,
stimpilgjaldi og öðrum sköttum
til ríkis og sveitafélaga.
9. gr.
1 reglugerð fyrir Rafveitulána-
sjóðinn má setja þau nánari á-
kvæði um stjórn sjóðsins og
starfrækslu, er nauðsynleg kunna
að þykja, þó ekki sé sérstaklega
gert ráð fyrir þeim í lögum þess-
um, enda fari þau ekki í bága
við nein ákvæði í lögunum.
10. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi,
og skal Rafveitulánasjóður taka
til starfa samkvæmt þeim, eigi
síðar en 1. janúar 1932.
GREINARGERÐ.
Það er eitthvert mesta nauð-
synjamál islenzku þjóðarinnar,
að virkjað verði til almennings-
þarfa svo mikið vatnsafl, að
landsmenn geti alls staðar þar,
’sem því verður við komið, haft
næga og ódýra raforku til lýs-
ingar, suðu, smáiðjureksturs og
jafnvel hitunar. Ýmsar skoð-
anir hafa komið fram um það,
á hvern hátt hepirilegast væri að
ná því marki, en meðal þeirra
manna, sem óska þess, að reynt
verði sem mest að leysa úr orku-
þörf landsmanna með virkjun
vatnsafls, hafa einkum verið
uppi. tvær stefnur. Önnur stefnan
er sú, að styrkja vatnsaflsvirkj-
anir og raforkuveitur með fram-
lagi úr ríkissjóði (isbr. frv. J. Þorl.
0. fl. 1929 um raforkuveitur til
almenningsþarfa). Hin stefnan,
sem telja má að orðið hafi ofan
á í Raforkumálanefnd ríkisin®
nefnd, sem ríkisstjórnin skipaði
sumarið 1930 til að rannsaka og
gera tillögur um raforkumálin,
er sú, að heppilegasta’ leiðin sé,
ad pirkjun vatnSafls til fram-
leidslu raforku til almennings-
þarfa, fari fram eftir ákve&inni
fastri áœtlun fyrir alt landið, og
að pau fyrirtœkin séu fmm-
kvœmd fyrst, sem sýnilega bera
sig bezt fjárhagslega. Enn fremur
að stuðningur frá ríkisins hálfu.
komi eigi fram sem styrkur, held-
ur sem ábyrgð á eða útvegun
lánsfjár til virkjana eða veitu-
tauga, enda er gengið út frá því,
að gengið sé fyrst úr skugga
um, hvort um fjárhagslega heil-
brigt fyrirtæki er að ræða áður
en lán er veitt.
Svo sem kunnugt er hefir
Reykjavikurbær ákveðið að ráð-
ast í virkjun Sogsins (Efra-Fallið)
og liggur fyrir alþingi beiðni frá
Reykjavíkurbæ um ríkisábyrgð
fyrir láni til virkjunarinnar. Það
má ganga út frá því sem vísu,
að búið verði að virkja a. m. k.
5000 kw. stöð við Efra-FalliÖ í
Soginu eigi síðar en 1934—35.
Að tilhlutun raforkumálanefnd-
ar ríkisins hefir verið rannsak-
að hver tök væru á, að láta
öðrum sveitafélögum en Reykja-
vík og Hafnarfirði í té- raforku
úr Sogi. Rannsóknin hefir leitt í
ljós, að það borgar sig ágætlega
að leggja orkuveitutaugar frá
Sogveitunni: 1. Niður á Eyrar-
bakka og Stokkseyri og til Vest-
mannaeyja; 2. til Akraness; 3.
suður um Réykjanes.
Raforkumálanefndin fól á síð-
astliðnu hausti þeim verkfræð-
ingunum Jakob Gíslasyni, for-
stöðumanni Rafmiagnseftirlits rík-
isins, og Steingrími Jónssyni,
rafmagnsstjóra í Reykjavík, að
rannsaka hvernig línur út frá
Sogsvirkjuninni myndu bera sig.
Árangur þessarar rannsóknar
varð:
1. Lína frá Sogi niður um
Eyrarbakka og Stokkseyri og út
til Vestmannaeyja (af Kross-
sandi), að meðtöldum 90 sveita-
bæjum á leiðinni, og sem nær
til 5434 manns, kostar 7 miílj.
120 pús. krónur fyrir 97 wött
flutt á mann. Með hæfilegu orku-
verði frá stöðvarvegg (85 kr. árs-
kw.) kostaði því raforkan kom-
in til notenda um 36 krónur á
mann, eða sama og Reykvíkingar
greiða nú fyrir nál. helmingi
minni raforku. Með því að salan
eykst, lækkar svo verðiÖ á ork-
unni. Einnig myndi það geta orð-
'ið nokkru laEgra ef engir eða að
eins fáir sveitabæir væru reikn-
aðir með.
2. Lína frá spennistöð í Mos-
fellssveit um Kjalarnes, yfir
Hvalfjörð íil Akraness, er flyttí
200 wött á mann, myndi kosta
með spennistöðinni 390 púsund
krónur. Línan gæti flutt raforku
til ca. 1500 manns og tekjurnar
rúml. 14»/o af stofnkostnaði lín-
unnar, en 120/0 er taliö nægilegt
til að línan beri sig, með því að
greiða 85 kr. fyrir raforkuna við