Morgunblaðið - 22.06.1980, Blaðsíða 22

2 2 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ1980
Einhver haröasta
valdabarátta frá
lokum síðari
heimsstyrjaldar
geisar um þessar mundir
í brezka Verkamanna-
flokknum. Lengi hefur
verið bollalagt að James
Callaghan muni bráölega
láta af starfi flokksleið-
toga og flokksleiðtogar,
sem hafa augastaö á
starfinu, hafa reynt að
treysta stööu sína aö
undanförnu. Við þetta
hefur bæzt að Roy Jenk-
ins, formaður stjórnar-
nefndar Efnahagsbanda-
lagsins í BrUssel og fyrr-
verandi varaforsætisráð-
herra, hefur lýst því yfir
að hann hyggist stofna
nýjan miðflokk þegar
hann lætur af störfum í
BrUssel um næstu ára-
mót.
En eftir síöustu atburði
hallast menn helzt að því,
aö Callaghan muni þrátt
fyrir allt halda áfram
starfi flokksleiðtoga eftir
þing Verkamannaflokks-
ins, sem mun ráða úrslit-
um í valdataflinu. Enn
fremur er það hald
manna, að ólíklegt sé að
Jenkins muni kalla fram
klofning í flokknum, þótt
ekki sé talið útilokað að
deilurnar skilji eftir sig
svo djúp sár að Jenkins
muni hagnast á því eins
og segir í tímaritinu
„Now“, sem hér er stuðzt
viö.
Ef flokkurinn færist til
hægri á flokksþinginu er
talið að tilraun Jenkins
verði dauöadæmd. Leið-
togi Frjálslynda flokks-
ins, David Steel, hefur
lýst sig fúsan til að semja
við stuðningsmenn Jenk-
ins í vissum kjördæmum,
en ekkert bendir til þess
að nokkur þingmaður
íhaldsflokksins komi til
liðs við hann. Auk þess
hafa ekki allir þingmenn
frjálslyndra eins mikinn
áhuga á samkomulagi viö
Jenkins og Steel. Vel-
gengni Jenkins mun að
miklu leyti byggjast á
fyrrverandi kjósendum
Verkamannaflokksins
sem hafa fengið sig full-
sadda á kenjum vinstri
armsins.
Vinstri armurinn
Vinstri armurinn hefur bætt
stöðu sína að undanförnu og ef
honum tekst að treysta sig í sessi
mun það áreiðanlega koma Jenk-
ins til góða og skaða Verka-
mannaflokkinn. Þótt talið sé, að
aðeins örfáir þingmenn Verka-
mannaflokksins muni ganga í lið
með Jenkins getur hann dregið
fylgi frá Verkamannaflokknum
og kannski stuðlað að ósigri
Verkamannaflokksins í næstu
þingkosningum og tryggt sigur
Ihaldsflokksins.
Leiðtogar verkalýðsfélaga hafa
nýlega lýst yfir stuðningi við
Callaghan, og það olli ringulreið.
Það getur annað hvort þýtt, að
þeir vilji auka völd Callaghans
áður en hann lætur af störfum,
eða að yfirlýsingarnar séu liður í
herferð til að tryggja að Callagh-
an verði endurkjörinn flokksleið-
togi. Árásir Jenkins á Verka-
mannaflokkinn hafa vakið
hneykslun verkalýðsleiðtoganna.
Fjármál flokksins valda þeim
líka áhyggjum og ekki síður sú
staðreynd, að skráðum flokks-
mönnum hefur fækkað í um
250.000. Kosningaósigurinn er
þeim einnig í fersku minni, en
fylgi flokksins í kosningum hefur
ekki verið eins lítið og fyrir stríð.
Leiðtogarnir úr verkalýðs-
hreyfingunni hafa krafist þess að
nefnd verði skipuð til að rann-
saka reglur flokksins og þeir hafa
sett harðari skilyrði fyrir þeim
fjárframlögum, sem þeir leggja
fram. Svo er að sjá, að þeir ætli
að skerast í leikinn í valdabarátt-
unni, ná enn meiri völdum í
flokknum og treysta völd Call-
aghans, sem virðist eini maður-
inn sem þeir treysta.
Uppgiörið
Ef Callaghan dregur sig í hlé
og uppgjörið í valdabaráttunni
fer fram á flokksþinginu í haust
er Denis Healey talinn líklegasti
eftirmaður hans, en því lengur
sem Callaghan dregur afsögn
sína á langinn, því minni eru
líkur Healeys taldar. Verkalýðs-
félögin telja hann klofningsmann
og talið er að ýmsir hægrisinnað-
ir þingmenn flokksins muni held-
ur styðja Peter Shore.
Roy Hattesley, sá sem kom við
sögu í þorskastríðinu, hefur geng-
ið ötullega fram í því að undan-
förnu að afla sér vinsælda og
áhrifa. En ástæðan fyrir þátttöku
hans í valdabaráttunni er sögð
sú, að hann sé að bíða eftir næstu
umferð.
Peter Shore hefur tryggt sér
ómetandi stuðnings Michael
Foote úr vinstriarminum. Fram-
koma hans í síðustu stjórn
Verkamannaflokksins hefur gert
hægri arminn vinsamlegan hon-
um. Nýir þingmenn bera virðingu
fyrir dómgreind hans og vaxandi
áhrifum. Vinstri armurinn barð-
ist gegn stuðningi hans á þingi
við refsiaðgerðir gegn íran og
ákvörðunina um að hundsa Ól-
ympíuleikana, en hann á nokkra
vini í vinstri arminum vegna
langrar andstöðu gegn EBE.
John Silkin er einnig andstæð-
ingur EBE og nokkrir af fyrrver-
andi áhrifamönnum úr þing-
flokknum styðja hann. Margir
telja; að hann fái stuðning flestra
félaga Tribune-hópsins og því
getur úrslitaatkvæðagreiðslan
snúizt um hann og Healey.
Tony Benn er almennt ekki
talinn koma til greina sem leið-
togi flokksins, svo framarlega
sem þingflokkurinn kýs flokks-
leiðtogann. Hins vegar gæti hann
haft áhrif á baráttuna ef hann
fengi meira fylgi úr Tribune-
hópnum en Silkin.
Þrír hægrisinnar
Vegna aukinna umsvifa vinstri
flokksmanna og áskorunar John
Silkins til Verkamannaflokksins
um að berjast fyrir úrsögn Breta
úr EBE hafa þrír hægrisinnar í
flokknum, David Owen, Bill Rod-
gers og frú Shirley Williams
tekið höndum saman. Þau hafa
ákveðið að vinna saman í því
skyni að koma í veg fyrir að
vinstri armurinn vinni fleiri
sigra átakalaust.
Ófriðurinn milli vinstri og
hægri armsins, eða sósíalista og
sósíaldemókrata, hefur aldrei
verið eins harður innan Verka-
mannaflokksins. Beiskjuleg og
persónuleg fyrirlitning óbreyttra
flokksmanna á þingmönnum
flokksins hefur heldur ekki verið
eins innileg og nú.
Fjögur stórmál valda ágrein-
ingi í flokknum: stefnan í efna-
hagsmálum, stefnan í varnarmál-
um, afstaðan til Efnahagsbanda-
lagsins og reglur Verkamanna-
flokksins. Valið hjá kjósendum
Verkamannaflokksins stendur á
milli blandaðs hagkerfis, sem
sósíaldemókratar beita sér fyrir,
og aukinnar þjóðnýtingar, áætl-
unarbúskapar og innflutnings-
tolla, sem sósíalistar berjast
fyrir.
Callaghan berst sem fyrr fyrir
kjarasamkomulagi eins og því
sem stjórn Verkamannaflokksins
gerði við verkalýðshreyfinguna.
Hann varði þessa stefnu á sér-
stöku flokksþingi, sem var haldið
í Wembley, og vörn hans varð
kveikjan að þeirri bitru innbyrðis
deilu, sem nú geisar í flokknum.
Benn reyndi að nota tækifærið til
að vinna verkalýðsleiðtogana á
sitt band, en fram að þeim tíma
höfðu þeir verið tregir til að
styðja málstað hans. Honum var
fagnað með dynjandi lófataki
þegar hann fordæmdi stefnu
Callaghans á þeirri forsendu, að
hún væri tilraun til að handjárna
verkalýðsfélögin.
John Silkin, keppinautur Benns
um vinstra fylgið, hefur þagað
um þetta mál. Verkalýðsleiðtog-
unum hefur gramizt, að stjórn
frú Thatchers hefur haldið þeim
utan við stjórnarákvarðanir. Það
fyrirkomulag, - sem Callaghan
stingur upp á, veitir þeim tæki-
færi til að fá aftur slík áhrif.
í varnarmálum var lagt fram
skjal á Wembley-þinginu þar sem
neitað er að fallast á bandarískar
stýriseldflaugar á brezkri grund.
Jenkins sagði, að með þessu væri
nánast tekin upp hlutleysisaf-
staða, sem gerði „áframhaldandi
aðild að NATO marklausa", og
gerði að engu „tækifæri Breta til
að gegna áhrifamiklu hlutveki í
viðræðum um takmörkun kjarn-
orkuvopna" — fimm mánuðum
eftir innrásina í Afganistan.
Hægri menn í Verkamanna-
flokknum hafa miklar áhyggjur
af áhrifum þessarar stefnu sem
var samþykkt á þinginu.
Þrír gegn EBE
í deilunni um Efnahagsbanda-
lagið hafa þrír þeirra fimm
helztu manna, sem bítast á um
stöðu flokksleiðtoga — Silkin,
Shore og Benn — verið eindregn-
ir andstæðingar EBE. Keppinaut-
ar þeirra, Healey og Hattersley,
hafa í bezta falli verið hálfvolgir
í stuðningi sínum við bandalagið.
Krafa Silkin um úrsögn úr EBE
hefur orðið til þess, að Shore
hefur tekið þá afstöðu sem Rich-
ard Croslands, gamalkunnur for-
ystumaður í flokknum, hafði fyrr
á árum, að ekki borgi sig að
kljúfa flokkinn í þessu máli.
Stefna Shores er sú að draga
verði úr áhrifum EBE á brezka
þingið .
Deilurnar um reglur flokksins
standa í aðalatriðum á milli
þingflokksins annars vegar, þar
sem hófsamir menn eru í meiri-
hluta, og virkra þingmanna í
kjördæmunum, sem telja forystu
flokksins hafa brugðizt sósíal-
isma, hins vegar. Benn hefur gert
sig að málsvara þeirra og haldið
því fram, að óbreyttir flokks-
menn verði að gera haft meira
eftirlit með flokksforystunni.
Hægri armurinn viðurkennir, að
umbætur séu nauðsynlegar, en
hvetur til fulls lýðræðis. Þeir
vilja, að breytingar verði gerðar á
framkvæmdastjórn flokksins,
þannig að meira jafnvægi verði
milli þriggja helztu aflanna í
flokknum: verkalýðsfélaganna,
þingflokksins (fulltrúa 11 millj-
óna kjósenda flokksins) og
flokksdeildanna í kjördæmunum.
Þeir vilja helzt, að nefndarklíkur
velji ekki þingmennina heldur
allir fullgildir meðlimir flokks-
ins.
Vinstri sigrar
Vinstrisinnar unnu tvo mikil-
væga sigra á flokksþinginu í
október í fyrra. Þá var ákveðið að
framkvæmdastjórnin skyldi ráða
stefnuskrá flokksins, en ekki for-
ysta þingflokksins, og að endur-
val færi fram á þingmönnum
flokksins fyrir hverjar þingkosn-
ingar, þannig að þeir yrðu opnari
fyrir óskum þeirra flokksnefnda,
sem móta stefnu flokksins.
Vinstrisinnar reyndu líka að fá
því framgengt, að flokksleiðtog-
inn yrði valinn á flokksþinginu,
en tillagan var felld.
Vinstriarmurinn hefur reynt
að fá því framgengt, að sam-
þykktir Wembley-þingsins verði
gerð að drögum að nýrri stefnu-
skrá. Vinstri menn vita, að því
nær sem dregur kosningum því
ólíklegra er að flokkurinn sam-
þykki öfgafyllstu kröfur þeirra.
Rannsóknarnefnd, sem hefur ver-
ið skipuð til að kanna skipulag
flokksins, reynir að mynda sér
skoðun um, hverjir eigi að semja
stefnuskrána, kjósa leiðtogann og
velja þingmennina.
Fimm áhrifamikil verkalýðs-
félög hafa lagt til við nefndina, að
þingflokkurinn fái fleiri fulltrúa í
framkvæmdastjórninni, og sú af-
staða kemur á óvart. Líklegt er
taiið, að rannsóknarnefndin sam-
þykki málamiðlunarsamkomulag
á þá leið, að sérstakt þjóðarráð
Verkamannaflokksins semji
stefnuskrána, staðfesti kosningu
flokksleiðtoga í þingflokknum og
bæti sambúð þingflokksins og
framkvæmd stjórnar flokksins. I
þessu ráði fengju sæti 12 verka-
lýðsforingjar, 12 þingmenn (þar
með taldir meðlimir úr skugga-
ráðuneytinu), 11 fulltrúar frá
landshlutaráðstefnum og níu
fulltrúar þingmanna á Evrópu-
þinginu, sósialistafélögum, bæj-
ar- og sveitarstjórnum og flokks-
starfsmönnum.
Framtíð Verkamannaflokksins
mun ekki ráðast fyrr en á flokks-
þinginu í haust. Þó er talið, að
þeirri miklu uppstokkun, sem er
spáð verði enn slegiö á frest, ekki
sízt vegna þess að vinstri armur-
inn veit, að ef hann vill hrinda
stefnumálum sínum í fram-
kvæmd þarf hann sauðargæru
lýðræðislegrar jafnaðarstefnu til
þess að komast til valda fyrst.