Morgunblaðið - 22.06.1980, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ1980
27
— Snemma á árinu 1944 hitti
ég Pétur heitinn Benediktsson
niður í Lækjargötu. Hann var
ekki með neinar vífilengjur, held-
ur sagði mér frá því, að verið
væri að senda sig til Moskvu til
að vera þar sendiherra. Hann
þyrfti að velja sér aðstoðarmann,
hvort ég vildi koma með sér.
Þetta þótti mér auðvitað mesta
kostaboð, en sagði, að því miður
gæti ekki orðið af þessu, því að ég
vildi ljúka lögfræðiprófi og til
þess þyrfti ég 3—4 mánuði. Hann
hugsaði sig um skamma stund og
sagði svo: „Komdu samt. Ég fer
einn austur og þú kemur strax og
þú getur.“ Ég var hinn ánægðasti
með þessi málalok, en fyrir nafna
minn var þetta allt annað en
þægilegt. Stríðið var ekki búið og
þetta voru erfiðir tímar. Eins og
nærri má geta, var erfitt að fara
einn síns liðs sem sendiherra til
fjarlægs lands, sem var eins
lokað og torvelt til búsetu og
Sovétríkin á þeim tíma.
Þegar ég kom svo austur til
Moskvu eftir langt og strangt
ferðalag, tók við mjög lærdóms-
ríkur tími. Á skólaárum mínum
voru margir, ekki sízt ungir
menn, sem aðhylltust afdráttar-
lausa vinstri stefnu, og ég var í
þeirra hópi. Eflaust voru þetta
viðbrögð við hinum öfgunum, sem
höfðu reynzt svo afdrifaríkar
fyrir Evrópu um þessar mundir.
Ur fjarlægð töldum við Sovétrík-
in andstæðu þess þjóðskipulags,
sem nazistar aðhylltust, en eftir
að hafa kynnzt því af eigin raun,
hafði ég litla trú á að það hentaði
okkur Islendingum.
Pétur Benediktsson var einn
allra skemmtilegasti maður, sem
ég hef kynnzt um dagana. Hann
var svo fljúgandi greindur, fljót-
ur að átta sig á málum og taka
ákvarðanir. Og svo var hann svo
einstaklega orðheppinn.
í stríðslok var erfitt að fá
húsnæði í Moskvu og allir bjuggu
við þröngan kost. Islenzka sendi-
ráðið var í gistihúsi, ásamt 12 eða
13 sendiráðum öðrum. I matsaln-
um kynntist maður mörgu merki-
legu fólki, þar sem setið var við
að snæða nauman matarskammt-
inn. Sá, sem mér er minnisstæð-
astur er Quaroni, einn þekktasti
stjórnarerindreki sem ítalir hafa
átt. Hann hafði ekki verið hátt-
skrifaður áður en hann kom til
Moskvu. Hann hafði fallið í ónáð
hjá Mussolini, þó ekki meir en
svo, að hann var ekki settur út af
sakramentinu, heldur sendur til
Kabúl í Afganistan. Eftir uppgjöf
ítala í styrjöldinni var Quaroni
lengi fulltrúi ítala í Moskvu.
Eitt sinn sátum við Pétur
ásamt Quaroni í matsalnum, en
hans. En það sem hann ætti þó
bágast með að fyrirgefa þeim
væri, að þeir hefðu drepið hund-
inn hans.
Annað sem mér er minnisstætt
frá þessum tíma, er þegar við
komumst í þá kostulegu aðstöðu
að Island var farið að gæta
hagsmuna Dana gagnvart er-
lendu ríki. Danir voru auðvitað
ekki með stjórnarerindreka á
staðnum, í þess orðs eiginlegu
merkingu, heldur var þarna full-
trúi Frjálsra Dana, Dossing að
nafni. Hann var kommúnisti,
hafði verið landsbókavörður, ljúf-
ur roskinn maður. Hann var hins
vegar ekki mjög kunnugur því,
hvernig milliríkjasamskipti fóru
fram og sá, sem hann leitaði ráða
hjá, var Pétur Benediktsson. Pét-
ur hafði gaman af því þegar
Dessing var kallaður til Stokk-
hólms, þar sem samtök Frjálsra
Dana höfðu bækistöð, því að þá
fól Dossing honum að gæta hags-
muna Dana í fjarveru sinni.
Nokkrum dögum síðar þurfti Pét-
ur sjálfur að fara frá Moskvu og
þá kom það í minn hlut að vera
fulltrúi Dana.
— Hvar féll þér bezt að
vera í útlöndum?
— í París, líklega af því að
sendiherrastarfið þar var fjöl-
breyttara en í Moskvu og Bonn,
þar sem ég hafði áður verið. Ég
kom heim úr Moskvu-dvölinni
árið 1947 og starfaði í utanríkis-
ráðuneytinu til 1953, þegar ég fór
sem sendiherra til Moskvu.
Sendiherraembættinu i París
fylgdi að vera fastafulltrúi hjá
NATO, OECD og Unesco, auk
þess sem ég var sendiherra í ;s
Belgíu, Lúxemborg, Júgóslavíu og
hjá Efnahagsbandalaginu. Frá
París fórum við hjónin til Wash-
ington árið 1965, og þar var ég
sendiherra, þar til við komum
heim 1969.
Þau eru nú orðin nokkuð mörg
löndin þar sem ég hef verið
sendiherra íslands. Síðustu fjög-
ur ár hef ég verið sendiherra í ||
Asíulöndum, með búsetu á ís-
landi. Það hefur gefið góða raun
að haga samskiptum við erlend
ríki með þessum hætti að mínu
áliti. Ekki sízt með tilliti til
kostnaðar, því að hann er aðeins
brot af því sem kostnaður væri
við það að starfrækja sendiráð í
einu ríki í Asíu.
— Telurðu að diplómat-
ísk reynsla þín komi þér
sérstaklega að gagni í for-
setaembætti?
— öll reynsla kemur að gagni.
Vissulega er margt í störfum
sendiherra, sem algjörlega er
hægt er
við borð skammt hjá sat hópur
herforingja. Einn þeirra kom og
gaf sig á tal við Quaroni. Hann
kvaðst vera Don-kósakki og
reyndist þarna kominn rithöf-
undurinn Sjólókov, sem skrifaði
Lygn streymir Don. Hann hafði
nýverið lent í viðureign við ít-
alskan herflokk. ítalirnir féllu
eða gáfust upp, einn af öðrum,
nema fyrirliðinn. Hann hafði
sýnt fádæma hugdirfsku og kós-
ökkum þótti svo mikið til um
frammistöðu hans, að þeir
ákváðu að gefa honum líf, en því
tilboði tók hann ekki. Sjólókov
kvaðst ekki hafa orðið vitni að
öðru eins hugrekki og hjá þessum
ítala og það vildi hann að Quar-
oni vissi. í framhaldi af orða-
skiptum þeirra, tókum við tal
saman og samkvæminu lauk uppi
{ vistarveru Quaronis, en þar
voru fyrir tveir svartir hundar,
sem hann átti. Sjólókov varð
óskaplega hrifinn þegar hann sá
þá og lét orð falla um það, að
heimahagar hans væru nú sviðin
jörð eftir Þjóðverja. Þeir hefðu
engu þyrmt, ekki heldur móður
sambærilegt við mikilvæga þætti
forsetastarfsins, til dæmis marg-
vísleg samskipti við háttsetta 1
erlenda aðila. Og gott er að koma
í starf, sem maður þarf ekki að
læra frá byrjun. Samskipti mín
við fjölmarga þjóðhöfðingja í
starfi mínu sem sendiherra í
tuttugu og fjórum löndum, hljóta
að koma að gagni. Og loks störf
mín að ótal samningagerðum við
erlend ríki og aðra erlenda aðila
um 35 ára skeið. En reynsla mín
hefur einnig verið á öðrum mik-
ilvægum sviðum, fyrst og fremst
á sviði afurðasölumála, sem
óhjákvæmilega krefst ítarlegrar
þekkingar á þjóðarbúskap okkar.
Eins og ég hef oft áður sagt, tel
ég að forsetinn eigi alla tíð að
fylgjast með gangi þjóðmála á
öllum sviðum: Með störfum Al-
þingis, efnahagsmálum, mark-
aðsmálum, utanríkis- og alþjóða-
málum, auk menningarmála, fé-
lagsmála og annarra þjóðmála.
Forsetinn á að vera maður, sem
hægt er að sækja ráð til á öllum
sviðum sem snerta hagsmuni
tslands.
40 ár frá uppgjöf Frakka
Hitler i París: Frakkar eru enn i dag að reyna að telja sér trú um
að ósigurinn hafi verið öðrum að kenna en þeim sjálfum.
Það er fyrst nú, fjörutíu árum
eftir reiðarslagið, sem Frakkar eru
farnir að kynnast sannleikanum
um hið niðurlægjandi vopnahlé
þeirra við nasista sem undirritað
var 18. júní 1940.
Eftir því sem nær dró afmælinu
lögðust sagnfræðingar, blöð, út-
varp og sjónvarp á eitt við að afmá
þá goðsögn að ósigurinn hafi á
einhvern hátt verið sambland af
óheppni og utanaðkomandi svik-
um.
Sagnfræðingurinn séra R.P.
Bruckberger lýsir þessari sjálfs-
blekkingu á hnitmiðaðan hátt, en
hann segir að Frakkar skammist
sín svo fyrir hinar raunverulegu
ástæður „að við verðum að gleyma
þeim hvað sem það kostar ...
Við höfum ákveðið að gerast
þjóð án heiðurs og án fortíðar,
vegna þess að við óttumst að okkur
verði nauðugur sá kostur að dæma
sjálfa okkur," segir hann.
Enn eru Frakkar ekki undir það
sjá hina tíu ára gömlu heimild-
arkvikmynd „le Chagrin er la
Pitié“, en hún afhjúpar samvinn-
una við Þjóðverja á stríðsárunum
og er enn bönnuð í franska sjó-
nvarpinu, en það líður ekki á löngu
þar til það verður óafsakanlegt að
líta á ósigur Frakka sem neitt
annað en afleiðingu þess að skap-
gerð þjóðarinnar brást.
Fyrir tveimur árum hóf Le
Figaro birtingu greinaflokks í lit-
myndatímariti sínu undir hand-
leiðslu sagnfræðingsins Jean
d’Ormesson, þar sem endurprent-
aðar eru greinar, er rekja þær
blekkingar er notaðar voru frá og
með Miinchenarsamkomulaginu.
Greinarflokkurinn er nú kominn
nokkuð langt í umfjöllun um upp-
haf þýsku árásarinnar og franskar
blaðafyrirsagnir frá þeim tíma
hljóma þessu líkt: „Herir okkar
brjótast hratt áfram í Belgíu".
Ótrúleg orrusta árasarflugvél-
anna,“ „Andstæðingurinn verður
fyrir miklu tjóni, einkum í skrið-
drekum" og „75. sveit Frakka
gersigrar skriðdrekasveitirnar.“
Samhliða greinarflokknum eru
símhringingaþættir íútvarpi, kort-
érs heimildarmyndir í sjónvarpi á
degi hverjum, endurprentaðar
æviminningar og fjöldinn allur af
blaðagreinum, sem sýna að þegar
var verið að prenta þessar fyrir-
sagnir, var franski herinn á und-
anhaldi með foringjana í broddi
fylkingar, ríkisstjórnin var í upp-
námi og stjórnmál einkenndust af
smásálarlegu hatri manna í milli.
„Það sem sigldi í kjölfarið var
ekki fallegt," segir séra Bruckberg-
er. „Það slaknaði á öllum vöðvum
þjóðarlíkamans, óþrifnaður losn-
aði úr læðingi. Ósigurinn var meir
af völdum Frakka sjálfra en ann-
arra.“
Þetta er ekki það sem Frakkar
eru vanir að heyra. Svo árum
skiptir hefur hver og einn átt sína
eigin útgáfu af goðsögninni — þeir
urðu fyrir hermdarverkum komm-
únista, voru sviknir af Bretum,
borgarastéttin hafði spillandi
áhrif eða einfaldlega að heppnin
var ekki með þeim.
Sú staðreynd að ein og hálf
milljón Frakka gafst upp eftir
orrustu sem í rauninni stóð aðeins
yfir í fimm daga, hefur verið
grafin djúpt í undirmeðvitund
þjóðarinnar. Allt í einu verða
menn að horfast í augu við þá
staðreynd að Frakkar og bandam-
enn þeirra áttu eins mikinn mann-
afla, eins margar flugvélar og eins
mikið af nýtískulegum vopnum og
Þjóðverjar. Munurinn lá í
bardagaviljanum.
Figaro hefur birt niðurstöður
skoðanakönnunar, sem sýna hver-
su lítið Frakkar vissu um afdrifa-
ríkasta atburðinn í sögu þjóðar-
innar, enda þótt meir en helming-
ur núlifandi Frakka hafi upplifað
hann. Fimmtíu prósent héldu að
Þjóðverjar hefðu lýst stríði á
hendur Frökkum, aðeins 19 pró-
sent vissu að Frakkar misstu
100.000 fallna og 83 prósent sögðu
að franski herinn hefði barist af
djörfung. •
56 prósent kenndu um skorti á
undirbúningi af hálfu ríkisstjórna
þriðja lýðveldisins og 59 prósent
höfðu enga hugmynd um að
Sann-
leikur-
innum
18. júní
Philipp Petain var skipaður æðsti
maður Vichi-stjórnarinnar af
franska þinginu; 66 prósent voru
Petain hliðhollir þrátt fyrir það að
hann var dæmdur í lífstíðarfang-
elsi fyrir föðurlandssvik.
Nokkrir sagnfræðingar, þeirra á
meöal Henri Amouroux, sem hefur
samið ítarlegan annál stríðsár-
anna, geta enn ekki viðurkennt, að
um algert andlegt hrun þjóðarinn-
ar hafi verið að ræða; þess í stað
leita þeir að afsökunum eins og
þeirri hvað þjóðirnar hafi verið
ójafnar að mannfjölda.
Þar til fólk verður sammála um
að þjóðin sem heild hafi brugðist
fyrir utan þá örfáu sem fylktu sér
um de Gaulle — eru allar líkur á
að mikilvægustu innanlandsdeilur
ákvarðist enn um sinn af því hvort
leiðtogi var „góður" eða „vondur"
Frakki á stríðsárunum.
Giscard d’Estaing forseti, sem
fæddist í Þýskalandi, var nógu
ungur til til að sleppa við ósigurinn
og nógu gamall til að berjast með
annari skriðdrekasveit franska
hersins, sem frelsaði landið árið
1944.
Fylgi kommúnistaflokksins má
enn að miklu leyti þakka herferð
gegn Vestur-Þjóðverjum, sem út-
málaði sósíal-demókrata sem
laumunasista. Nýverið varð flokk-
urinn sjálfur skotspónn eftir-
stríðsdeilna. Aðalritari flokksins,
George Marchais, var ásakaður um
að hafa dvalið í Þýzkalandi nas-
ismans sem sjálfboðaliði við verka-
mannastörf í flugvélaverksmiðju
Messerschmitt — og uppljóstrunin
er sögð hafa kostað hann mögu-
leikana á að ná góðum árangri í
forsetakosningunum í Frakklandi
á næsta ári.
Fyrsti kvennamálaráðherra
Frakklands, Francoise Giroud,
missti ráðherraembætti sitt fyrir
þremur árum, aðallega vegna
ósannra staðhæfinga um að hún
hefði hlotið Andspyrnuorðu. Leið-
togi sósíalista, Francois Mitterand,
verður með jöfnu millibili að verja
sig gegn ásökunum um að hafa
fengið Vichy-orðu frá Petain.
Undirrót allra meiriháttar
stefnumála í frönskum stjornmál-
um frá hinum gríðarstóra her og
karnorkuvopnaafla til hinnar sér-
viskulegu utanríkisstefnu — er að
finna í sáðkornum, sem ósigur og
sektarkennd hafa dreift. Af þessu
stafaði hin árangurslausa barátta
Frakka í Indó-Kína, þráhyggja
þeirra og grimmd í Alsír,
íhlutunarstefna þeirra í Afríku og
endurvakning fjandskapar við
Bandaríkin. Allt hefur þetta stuðl-
að að því að vekja aftur til lífsins
trúna á að franska þjóðin eigi
framtíð fyrir sér.
Óttinn við að sýna veikleika-
merki mun einnig gegna hlutverki
í baráttunni um forsetaembættið á
næsta ári, þegar Giscard og foringi
gaullista, Jacques Chirac — sem
var aöeins barn að aldri í stríðinu
— mun heyja baráttu um það hvor
verður hinn lögmæti arftaki sjálf-
stæðisins, sem kennt er við de
Gaulle. Þó átti Giscard þátt í því
að steypa de Gaulle og flokkapóli-
tík Chiracs hefði verið hershöfð-
ingjanum mjög á móti skapi.
Én að líkindum munu engir
þeirra frönsku stjórnmálamanna,
sem nú eru á lífi fá jafn neikvæðan
dóm þegar yfirstandandi sagn-
fræðiáföll eru um garð gengin, og
þann sem Bruckberger gefur
stjórnmálaleiðtogum og herfor-
ingjum frá því fyrir 40 árum, þeim
Lebrun, Danadier, Blum, Reynaud,
Gamelin og Weygand.
„Ágætir náungar, kannski, jafn-
vel gáfaðir, en ekki annað en
bleyður, bleyður," segir hann.
„Hugleysi og miðlungsmennska
hafa valdið meiri óhamingju með
þjóð vorri en nokkur önnur föður-
landssvik.“