Morgunblaðið - 01.12.1982, Page 2

34 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1982
Oryggi Islands —
ábyrgð íslendinga
— eftir Magnús Torfa
Ólafsson
Hér birtist erindi, sem
Magnús Torfi Ólafsson,
blaðafulltrúi ríkisstjórnar-
innar og fyrrum mennta-
málaráðherra, flutti á fundi
Samtaka um vestræna sam-
vinnu og Varðbergs laugar-
daginn 20. nóvember.
Sjötugasta og fimmta grein í
stjórnarskrá lýðveldisins Islands
kveður svo á:
„Sérhver vopnfaer maður er
skyldur að taka sjálfur þátt í vörn
landsins, eftir því sem nákvæmar
kann að verða fyrir mælt með lög-
um.“
Með þessu ákvæði er slegið
fastri ábyrgð Islendinga hvers og
eins á öryggi lands og þjóðar. í því
efni ræður engum úrslitum, að
lagasetning til að framfylgja þess-
ari grein stjórnarskrárinnar hefur
ekki átt sér stað. Til hennar getur
komið hvenær sem ástæða þykir.
Síðan ísland dróst inn í hernað-
arátök vegna legu sinnar, hafa
nálæg ríki haft með höndum það
hlutverk að annast gæslu gagn-
vart umheiminum á landinu og
umhverfis það. Frá því dvöl er-
lends hers á íslandi varð samn-
ingsbundin af hálfu íslenskra
stjórnvalda, eru viðbúnaður hans
og athafnir á íslenska ábyrgð.
Hermennska hefur vart þekkst
meðal íslendinga á síðari öldum,
og íhaldssemi í það ástand er meg-
inorsök til að íslensk stjórnvöld
hafa hneigst til að leiða frekar hjá
sér að fylgjast með hernaðarlegri
hlið þeirra umsvifa, sem erlend
herstjórn hefur í frammi í landinu
og umhverfis það, í nafni banda-
lags við íslendinga. Þessi afstaða
er réttlætt með því, að erlend
herseta sé timabundið ástand, og
þegar þær aðstæður sem henni
valda hverfi úr sögunni, sé unnt að
hverfa aftur til þess ástands sem
áður ríkti.
Siíkt sjónarmið er að minni
hyggju skaðleg sjálfsblekking.
Lega Islands á krossgötum milli
heimsálfa, bæði í lofti og á sjó,
veldur því að þjóðin getur með
engu móti vænst þess að umheim-
urinn láti landið afskiptalaust.
Hjá öryggisgæslu og viðbúnaði
verður ekki komist, vilji íslend-
ingar ekki eiga á hættu að geta
þegar minnst varir orðið leiksopp-
ur aðvífandi afla.
Á tímum flugrána og þjálfaðra
hryðjuverkasveita, sem bera niður
hvar sem vera skal, er óhugsandi
að reka alþjóðaflugvöll án örygg-
isráðstafana sem fara langt fram
úr hversdagslegri löggæslu. Island
er skuldbundið að beita vopna-
valdi, ef þörf krefur, til að hefta
atferli flugræningja eða hryðju-
verkamanna í íslenskri lögsögu.
Skotið hefur upp hugmynd um
að frá íslandi megi bægja hættu
af kjarnorkuvopnum, með því að
banna farartækjum sem siíkar
vígvélar hafa innanborðs för um
efnahagslögsögu landsins. Látum
liggja milli hluta, hvort bann af
þessu tagi samræmist ákvæðum
Hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna um ferðafrelsi herskipa
og herflugvéla á hafsvæðum utan
landhelgi annarra ríkja. Hvað sem
því líður er ljóst, að bann við til-
tekinni umferð er í besta falli kák
og í versta falli háskaleg blekking,
nema gerðar séu ráðstafanir sem
duga til að framfylgja því. Slíkur
viðbúnaður þarf að fela í sér út-
vegi til að hafa upp á kjarnorku-
vopnavæddum skipum og flugför-
um á bannsvæðinu og í námunda
við það, og stugga þeim brott sem
fara inn í efnahagslögsöguna.
Tæki til slíks eru einmitt banda-
rísku flugsveitirnar sem bækistöð
hafa á Keflavíkurflugvelli og
hlustunarbúnaðurinn í herstöðv-
unum á báðum landshornum
sunnanlands. Án slíks tækjakosts,
og mannafla sem með hann kann
að fara, er bann við umferð með
kjarnorkuvopn um efnahagslög-
sögu Islands innantóm orð.
Þar að auki er sannleikurinn sá,
að hvaða skref sem tekin kunna að
verða til takmörkunar, fækkunar
eða útrýmingar kjarnorkuvopna,
verða kafbátar búnir eldflaugum
sem bera kjarnorkusprengjur
lengst við lýði þeirra vopnakerfa
sem nú eru til reiðu. Ástæðan er,
að kafbátarnir eru stöðugasta
löppin á svokölluðum þrífæti
kjarnorkuvígvéla, þar sem þeim er
skipt eftir því hvort þær halda sig
á yfirborði jarðar, í lofti eða neð-
ansjávar. Þetta kemur til af því,
að þrátt fyrir allar framfarir í
hlustunartækni, eru kjarnorku-
kafbátar taldir óhultari fyrir
vopnum andstæðings en flugvélar
eða niðurgrafnar eldflaugar. Af
sömu ástæðu verða siglingar þess-
ara kafbáta um siglingaleiðir
beggja vegna íslands ekki heftar
með einföldum samþykktum eða
yfirlýsingum. Meðan þessir far-
kostir eru í sjónum, fara þeir allra
sinna ferða, og er meira að segja
óvíst að kafbátagirðingar haldi
þeim, samkvæmt nýlegri reynslu
Svía.
Taka má enn eitt dæmi. Setjum
svo að væringar milli austur-
blakkar og Vesturvelda séu úr sög-
unni. Ekki er þar með sagt að upp
væri runninn Fróðafriður á norð-
urhveli jarðar, og sér í lagi við
norðanvert Atlantshaf. Sýnt er að
við tæki í fremstu röð heims-
vandamála andstæðan milli norð-
urs og suðurs, iðnvæddra ríkja á
norðurhjaranum og þróunarlanda
á suðurhveli. Hæglega gæti svo
farið, að rísandi veldi við Suður-
Atlantshaf, í Afríku eða Róm-
önsku-Ameríku, freistaðist til að
seilast eftir ítökum á Norður-
Atlantshafi, með því að klófesta
berskjaldað Island. Af minna
herstöðutilefni var barist við
Falklandseyjar í sumar.
Þannig mætti lengi telja að-
stæður sem sýna, að Island hefur
slíka hernaðarþýðingu eins og nú
er háttað samgöngutækni og
vopnabúnaði, að Iandsmenn fyrir-
gera í raun frumburðarrétti sín-
um til fósturjarðarinnar, sinni
þeir ekki af alvöru því verkefni að
huga að óhjákvæmilegum örygg-
isviðbúnaði.
Viðvaningsleg meðferð örygg-
ismála var máske afsakanleg, þeg-
ar hugað var af hálfu íslenskra
stjórnvalda að fyrstu, samnings-
bundnu hersetunni í miðri síðari
heimsstyrjöld. Þá þótti ríkisstjórn
íslands miklu skipta, að stuðla að
því að komumenn væru vel siðfág-
aðir og tillitssamir við landsfólkið,
og bað um úrvalslið, „picked
troops", frá löndunum tveim í
Norður-Ameríku, sem tóku að sér
að leysa af hólmi breskt setulið.
Bón þessi varð til þess, að frá
Bandaríkjunum og Kanada voru
fyrstir sendir landgönguliðar,
ófyrirleitnastir og mestir harð-
jaxlar allra hermanna. Svo sann-
arlega var þetta einvalalið,
„picked troops“, en ekki í sömu
merkingu og fyrir íslensku ríkis-
stjórninni vakti.
Þetta löngu liðna atvik má vera
dæmi um þörfina á að íslensk
stjórnvöld hafi við að styðjast inn-
lenda menn með sérþekkingu á
mismunandi sviðum öryggismála.
Slíkt er forsenda þess að lands-
menn sjálfir geti fylgst til hlítar
með því sem framkvæmt er í land-
inu af öðrum, en á ábyrgð þeirra
sjálfra, meðan öryggisgæslan er í
höndum útlendinga. Enn frekar er
þðrf íslenskra manna með þá
þekkingu og þjálfun sem með þarf,
þegar að því kemur að gæsluhlut-
verkið færist í vaxandi mæli á
verksvið íslendinga.
Nú þegar er full þörf á íslensk-
um starfsmönnum á vegum ís-
lenskra stjórnvalda, sem færir eru
um að fylgjast með, hvernig að
málum er staðið af hálfu hins er-
lenda liðs, sem í senn hefur tekið
að sér varnir íslands og að nýta þá
aðstöðu sem lega landsins býður í
þágu víðfeðms bandalags ríkja
beggja vegna Norður-Atlantshafs.
Til að mynda er það ekki vansa-
laust, að íslenskir ráðherrar skuli
þurfa að spyrjast fyrir erlendis,
þegar upp kemur einhver kvittur
um viðbúnað í herstöð á íslandi,
svo sem sögusagnir um kjarnorku-
vopn, í stað þess að geta ráðfært
sig við og aflað óyggjandi vitn-
eskju hjá eigin starfsmönnum.
Enn meiri er þó þðrfin á þjálf-
uðum og hæfum islenskum mann-
afla á þessu sviði, þegar fram í
sækir. Öllum málsmetandi ís-
lenskum aðilum ber saman um að
erlendar herstöðvar í landinu eigi
að vera tímabundið fyrirbæri. Sú
afstaða er þá fyrst fyllilega trú-
verðug, þegar því er sinnt af al-
vöru að búa landsmenn undir að
taka sjálfir við öryggisgæslu og
viðbúnaði, þegar þar að kemur að
þeir telja á sínu færi að leysa af
hendi þau verkefni sem óhjá-
kvæmileg verða álitin á þessu
sviði. Sé látið reka á reiðanum í
þessu efni til langframa, gerist
annað tveggja, að ástand sem fast-
mælum var bundið að standa
skyldi um takmarkaðan tíma
verður varanlegt, eða menn
standa uppi ráðalausir og vanbún-
ir, þegar umskipti eiga sér stað.
Með þátttöku sinni í hernaðar-
bandalagi hafa íslendingar tekist
þá skyldu á herðar, að koma fram
sem sjálfstæður aðili á vettvangi
þar sem pólitísk og hernaðarleg
sjónarmið og viðfangsefni fléttast
saman á sérhverju sviði. Þarna er
um að ræða lýðfrjáls ríki með
margvíslega hagsmuni og breyti-
lega stjórnarstefnu, þannig að
jafnvel hinn öflugasti aðili að
bandalaginu verður að taka tillit
til sjónarmiða annarra. Á líðandi
stund gætir vaxandi munar á mati
Bandaríkjanna annars vegar og
bandalagsríkjanna á meginlandi
Evrópu hins vegar á hernaðarleg-
um þörfum og pólitískum viðhorf-
um í viðleitninni til að draga úr
hættu á árekstrum við hernaðar-
blökkina sem Sovétríkin ráða.
Hér gefst ekki tóm til að reyna
að rekja þessi flóknu mál til róta.
Aðeins skal bent á, að aldrei síðan
Atlantshafsbandalagið komst á
laggir hefur verið rætt jafn mikið
og nú um einangrunartilhneig-
ingar í Bandaríkjunum annars
vegar og hinsvegar getu ríkja
Vestur-Evrópu til að sjá öryggis-
þörfum sínum borgið án varan-
legrar dvalar bandarískra her-
sveita í álfunni. Má minna á, að
það hefur lengi verið afstaða
Frakklands, að bandalagið við
Bandaríkin sé ómissandi, en sam-
eiginleg herstjórn í Evrópu undir
bandarískri forustu óþörf.
Þetta gerist samtímis því, að
Sovétríkin hafa náð því markmiði
að standa Bandaríkjunum á sporði
í kjarnorkuhernaði heimsálfa á
milli, en eru svo illa á vegi stödd
með hagkerfi sitt, að þau eru í
vaxandi mæli háð erlendum korn-
innflutningi og aðfenginni tækni-
kunnáttu.
Yfir ganga því viðsjárverðir
tímar. Rætist svo úr að viðsjár
réni milli Vesturvelda og austur-
blakkar, er líklegt að eitthvað
slakni á hernaðartengslum yfir
Norður-Atlantshafið. Engin
ástæða er til að útlista áhrifin á
stöðu Islands af breytingum á Atl-
antshafsbandalaginu, sem eru
mögulegar en geta ekki enn talist
líklegar. Óhætt er að slá því föstu,
að áhrifin yrðu allnokkur. Þeim
mun meiri er ástæðan til að hug-
leiða, hvernig lýðveldið ísland er í
stakk búið að mæta nýjum úr-
Iausnarefnum í öryggismálum.
Tími er til kominn að finna í
þessum efnum fyrirkomulag, sem
getur staðist pólitíska sviptivinda.
Ekki er það áhlaupaverk með þjóð,
sem svo er skapi farin gagnvart
umheiminum, að Ólafur Thors
taldi ástæðu til í einu móðursýk-
iskasti landa sinna, að lofa Guð
fyrir að íslendingar skyldu aðeins
telja tvö hundruð þúsund manns
en ekki tvö hundruð milljónir.
Geta til að velja og hafna mis-
munandi kostum sem til álita
koma, í því skyni að efla til fram-
búðar öryggi lands og þjóðar, felst
ekki í skapsmunum og ástríðuhita,
heldur þekkingu á aðstæðum og
vitneskju um hvers er þörf til að
ná settum markmiðum. Sér í lagi
veltur svigrúm til athafna í sam-
ræmi við íslensk sjónarmið og
hagsmuni á efnahagslegu sjálf-
stæði, að þjóðin sé sjálfbjarga af
eigin rammleik.
Tími er til kominn að íslend-
ingar með mismunandi sjónarmið
í öryggismálum taki að yfirgefa
hugmyndafræðilegar skotgrafir
sem þeir kunna að hafa myndað
sér, og ástundi að skiptast á skoð-
unum en ekki brigslyrðum.
í slíkum skoðanaskiptum ríður
á miklu, að menn leitist við að líta
eins langt fram og eygt verður.
Markmiðið hlýtur að vera leit að
samnefnara, sem megi verða und-
irstaða stefnu sem þorri lands-
manna getur gert að sinni.
Mestu varðar í þessum efnum,
að spurt sé réttra spurninga. Þá
helst er von að finnist svör sem
hald er í til frambúðar.
Varði doktorsritgerð um
blóðþrýsting hjá konum
HINN 19. nóvember .siöastliðinn
varöi Jóhann Ágúst Sigurðsson Iskn-
ir, doktorsritgerð við Háskólann í
Gautaborg, sem nefnist „Of hár blóð-
þrýsTingur í konum. Þversniðs- og
langtimahóprannsóknir á konum."
Tilgangur þessa verkefnis var að
athuga algengi háþrýstings og
helstu orsakir hans hjá miðaldra
konum. Einnig var fylgst með ein-
kennum og aukaverkunum í sam-
bandi við blóðþrýstinginn eða við
langtíma lyfjameðferð og athuguð
tíðni sjúkdóma og dauðsfalla hjá
konum, sem höfðu háan blóðþrýst-
ing í tugi ára.
Rannsóknin byrjaði 1968—1969
og voru rannsakaðar um 1.500 kon-
ur og með þeim hefur síðan ver-ið
fyigst í 12 ár. 18% þeirra voru tald-
ar hafa of háan blóðþrýsting.
Orsakir fyrir háþrýstingi eru yfir-
leitt ekki þekktar og var aðeins
hægt að finna skýringu hjá 4,5%
þeirra, sem höfðu of háan blóð-
þrýsting. Bæði hár og lágur blóð-
þrýstingur er yfirleitt einkenna-
laus. Konur, sem höfðu mjög háan
blóðþrýsting kvörtuðu þó oftar
undan höfuðverk og svima. Konur
með lágan blóðþrýsting kvörtuðu
oftar undan migraine og svefn-
truflunum heldur en þær, sem
höfðu háan blóðþrýsting. Svimi var
algengari hjá konum, sem notuðu
þvagræsilyf (bjúgtöflur) borið
saman við þær, sem notuðu svok-
allaða betablockera, það er lyf, sem
hægja á hjartslættinum. 1 ljós kom
að konur, sem tekið hafa blóðþrýst-
ingslyf í fjölda ára fá vægar fylgi-
verkanir í efnasamsetningu líkam-
ans, en þær eru óverulegar og hafa
ekki áhrif á þann ávinning, sem
fæst af meðhöndluninni sjálfri.
Minnka má tíðni aukaverkana með
því að gefa minni lyfjaskammta.
Konur með of háan blóðþrýsting
höfðu 6 sinnum meiri líkur til að fá
sykursýki heldur en konur, sem
ekki höfðu slík einkenni. Ekki kom
fram að lyfjameðferðin sjálf hefði
valdið sykursýki hjá þessum kon-
um, en sennilegasta skýringin er
talin vera sú, að þær eru mikið feit-
ari en hinar.
Höfundur dregur þær ályktanir
Jóhann Ágúst Sigurðsson
af niðurstöðum sínum, að of hár
blóðþrýstingur sé aigengt fyrir-
bæri í hinum vestræna heimi og að
uppgötva þetta og meðhöndla sé
verkefni fyrir heimilislækna, þar
eð yfirleitt borgar sig ekki að gera'
kostnaðarsamar rannsóknir á
þessu fólki heldur meðhöndla blóð-
þrýstinginn á sem bestan hátt.
Þessum árangri verður best náð
með því að bjóða upp á almenna og
samfellda læknisþjónustu eða heil-
brigðiseftirlit, þar sem fólk á auð-
velt með að ná til síns læknis, þar
sem gott samband skapast milli
þessara aðila.
Jóhann er fæddur í Siglufirði
1948 sonur Gyðu Jóhannsdóttur og
Sigurðar Jónssonar, forstjóra
Sjóvá. Kona hans er Edda Bene-
diktsdóttir, efnafræðingur og eiga
þau tvö börn.
Jóhann lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1968
og útskrifaðist úr læknadeild Há-
skóla íslands árið 1975. Stundaði
framhaldsnám í heimilislækning-
um í Svíþjóð og lauk því námi 1980.
Hann fluttist heim til íslands
fyrir rúmu ári og lauk við doktors-
verkefni sitt hér á landi.
Hann starfar nú sem heilsu-
gæslulæknir í Hafnarfirði og er
jafnframt héraðslæknir Reykja-
neshéraðs.