Morgunblaðið - 01.12.1982, Síða 30

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1982
['MRÆÐIR
lTM MÁLEFM
HÁSKÓLANS
að síga meira á þá hliö, að Háskóli
íslands væri að verða einhvers kon-
ar politekniskur skóli, en ekki há-
skóli í hefðbundinni merkingu orðs-
ins. Það er verið að framleiða
ákveðnar stéttir manna í raun og
veru, fremur en að verið sé að
mennta menn og gera þá að
vísindamönnum. Það er kannski
ágætt í sjálfu sér, ég er ekki að
segja það að gamla háskólafyrir-
komulagið með rannsóknum og öllu
tilheyrandi sé endilega það eina
sem eigi að vera í háskólum, en það
er mjög áberandi breyting varðandi
Háskóla íslands, að hann hefur far-
ið afskaplega mikið út í það að vera
svona hentugur framhaldsnáms-
skóli, sumir vilja kalla hann super-
gaggó. Ég vil kannski ekki gera þaö
í sjálfu sér, en ég er hræddur um að
þessi gamla hugsjón um háskóla
rfki ekki lengur.
Mér finnst táknrænt að fyrir all-
mörgum árum var Tækniskóli ís-
lands stofnaður á þeirri forsendu að
það sé snarvitlaust hlutfall í ís-
lensku þjóðfélagi milli verkfræð-
inga og tæknifræðinga. Hvað skeð-
ur, þeir eru ekki einu sinni búnir að
útskrifa sína fyrstu menn, þegar
þeir byrja að heimta að þeir megi
alls ekki stoppa við að vera tækni-
fræðingar, heldur eigi þeir allir
saman að fá að fara inn í verk-
fræðideild háskólans og verða verk-
fræðingar. Hver var þá tilgangur-
inn með því að stofna Tækniskóla
yfirleitt. Tæknifræðingum hefur
ekki fjölgað í landinu við þetta,
nema síður sé, hins vegar hefur
verkfræðingum fjölgað.
Úr 14% í 30% á 12 árum
GM: Fyrst aðeins í sambandi við
þessi almennu aðfaraorð. Hlutfall
stúdenta af hverjum aldursárgangi
hefur vaxið úr 14% árið 1970 í það
að vera 30% í ár, sem hlýtur að
vekja okkur til umhugsunar. Þar að
auki eru árgangarnir núna síðustu
fimm árin 10% fjölmennari en
fimm árin þar á undan. Ástæðan
fyrir því að við gengum á fund for-
sætisráðherra, er ekki einungis sú,
að þetta sé vandamál háskólans, því
að við hljótum að velta því fyrir
okkur, hvort allir eigi erindi í há-
skóla, heldur einnig og ekki síður
vegna þess að þetta er vandamál
þessara ungmenna almennt og
raunar þjóðarinnar allrar.
Það veldur okkur lfka áhyggjum
að það er vandasamt að leiðbeina
þessu fólki með hvert það á að fara.
Ég tek undir það aö fjölbrautaskól-
arnir voru að sumu leyti tilraun til
að beina fólk inn á fleiri brautir.
Sem dæmi um það hversu verklegt
nám er dýrara en bóklegt, taka
verkfræði- og raunvísindadeild og
læknadeild, næstum % af fjárveit-
ingunni til háskólans, þó ekki nema
Vi hluti nemendanna sé þar, svo
það hefði þurft meira fjármagn til
fjölbrautaskólanna, ef þeir áttu að
geta boðið upp á verklegt nám.
Vandinn við að beina þessu fólki
eitthvað annað er þessi. Við getum
ekki sagt fólki að fara að stunda
sjóinn eða landbúnað, ekki virðist
iðnaðurinn undir það búinn að taka
við þessu fólki og ekki eru aðrir
skólar í landinu, sem beinlínis er
hægt að vísa því á. Á þá að senda
það til útlanda eða á atvinnuleys-
isskrá eða hvað á að gera? Þetta
hefur gerst það snögglega að við
höfum ekki enn áttað okkur á því og
hvernig viðeigandi sé að bregðast
við, ég hef varla gert það sjálfur, þó
ég hafi verið að taka saman þessar
tölur.
Þá komum við að því hvað eigi að
kenna uppi í háskóla og undir hvað
menn séu að búa sig þar. Ég get
alveg tekið undir það, að mér finnst
allt of áberandi að nemendur komi
til okkar og spyrji hvaða störf þeir
geti gengið í þegar þeir komi úr há-
skólanum. Það hefur gjörbreyst frá
því sem var, að háskólinn sé emb-
ættismannaskóli og að hægt sé að
senda menn inn í einhver ákveðin
störf að námi loknu. Menn verða að
vera undir það búnir núna, að
skipta kannski um starf tvisvar
þrisvar á ævinni og geta því ekki
vitað þegar þeir fara að læra, að
hverju þeir ganga á eftir. Ég get
líka tekið undir það, að sú tilhneig-
ing sé fyrir hendi að beina ýmsu
námi inn í háskólann, hvort sem
það á þar heima eða ekki. Og þar
skýtur þetta vandamál aftur upp
kollinum, að ef enginn annar sinnir
verkinu, getur það lent á skólanum.
Allar kollsteypur eru af hinu illa,
og svona hluti þarf að þróa smám
saman áfram. Til dæmis getum við
ekki allt í einu tekið upp nýtt
viðbótarnám fyrirvaralaust, því
jafnvel þó peningar væru fyrir
hendi, getur það strandað á ýmsu
öðru, til dæmis kennurum.
Engin starfsgrein til-
búin aö taka við
nýju fólki
HP: Það má rétt vera sem Guðni
sagði, að fjölbrautaskólarnir hafi
upphaflega verið tilraun, hugsuð á
þann veg að menn færu frekar yfir
í aðrar greinar en þær sem lægju
inn í háskólann. En staðreyndin er
bara sú eins og háskólarektor benti
á, að það er raunverulega engin
starfsgrein tilbúin til að taka við
fólki, og það hefði því ekki þýtt
neitt að búa til veigamiklar verk-
námsbrautir, menn hefðu ekki
fengið neitt að gera. Straumurinn
til stúdentsprófsins kemur ekki
bara af því, að það sé eina leiðin
sem skólarnir hafa uppá að bjóða,
heldur vegna þess að það er enginn
markaður fyrir menn með verk-
námsmenntun. Þetta breytir þó
engu um það að ég held að það hafi
verið staðið alveg kolrangt að öllum
hlutum í þessu sambandi.
GG: Má ég aðeins skjóta inn í að
þetta hangir á því að það \'ar ekkert
hróflað við meistarakerfinu um leið
og fjölbrautaskólarnir foru af stað.
Meistararnir geta einfaidlega sagt,
þetta er „closed shop“.
HP: Þetta hangir ekki bara á því,
Guðni, heldur hafa meistararnir í
sumum tilfellum aldeilis laukrétt
fyrir sér á þessum vettvangi og ég
veit ekki hvort við verðum svo
óskaplega mikið betur sett með
velmenntaðan atvinnulausan
trésmið en velmenntaðan atvinnu-
lausan lögfræðing. Hins vegar
finnst mér að það sem blasir við
okkur þarna sé, að við höfum
raunverulega enga menntapólitík í
þessu landi, við höfum enga
ákveðna stefnu með þessum skóla-
kerfum okkar. Við erum með það
sem við getum kallað þrjú skóla-
stig, grunnskólastig, framhalds-
skóiastig og háskólastig.
Grunnskólastiginu er gjörbreytt
með lagasetningu árið 1974. Um
svipað leyti er verið að hyggja að
því hvort ekki muni nú þurfa að
gera einhverjar breytingar á fram-
haldsskólastiginu og við vitum
hvernig þaö er búið aö ganga, það
er búið að vera frumvarp á frum-
varp ofan síðan 1974.
Síðan þróast þetta einhvern veg-
inn sjálfkrafa, það verður sjálfvirk
þróun á framhaldsskólastiginu og
það þenst alit í einu svona óhemju-
lega út. Þá vöknum við upp við
vondan draum og það rennur upp
fyrir okkur að háskólastigið er
þarna einhverstaðar fyrir ofan og
að það hefur alveg gleymst að at-
huga hvert framhaldiö átti að vera.
Þetta finnst mér vera eitt megin-
atriði málsins.
Mér finnst líka vanta að leggja
meiri áherslu á þann part sþurn-
ingarinnar sem Valdimar bar fram
í upphafi, nefnilega til hvers viljum
við fá háskólanám, eða viljum við
hafa háskólanám?
Eigum að skapa okkur
markmiö
GÓ: Það er rétt að það hefur
hlaupið mikil þensla í framhalds-
skólakerfið og mér finnst það
merkilegt að þessi þensla er einkum
úti á landsbyggðinni, þar sem risið
hafa upp framhaldsskólar í byggð-
arlögum þar sem ekkert fram-
haldsnám var fyrir. Þarna hefur
orðið gjörbreyting á og mér finnst
það sýna þörfina fyrir menntun og
hvað fólk þyrstir í hana, að þróunin
skyldi vera þetta ör. Það er mjög
merkilegt við þessa þróun fjöl-
brautaskóla út um land, að hún ger-
ist fyrst og fremst fyrir atbeina
heimamanna og skólamanna. Þetta
er ekki skipulagt af ríkisins hálfu
og það er auðvitað spurning, hvort
það er æskilegt eða ekki. Að vissu
leyti er það æskilegt, en manni
finnst að svona löguðu þurfi að
stýra. Það er rétt að þessir skóiar
voru stofnaðir af miklum vanefnum
og eins og Guðni sagði, var talað um
að auka hlut verklegs náms, sem
ekki varð. Það voru iðnskólar sem
runnu inn í þessa fjölbrautaskóla
og hlutfallið milli bóklegs og verk-
legs náms versnaði. Ég held að
skýringin á því hvað margir sækja
nú í þessum skólum á stúdents-
prófsbrautir sé meðal annars sú, að
það er um fátt annað að ræða.
Unglingar vilja fara í framhalds-
nám eftir grunnskóla, og stelpur til
dæmis líta ekki við iðnnámi. Þá er
nánast ekkert eftir, nema örfáar
styttri brautir sem eru opnar í end-
ann og leiða í rauninni ekki til
neins ákveðins, svo sem 2ja ára
verslunarbraut, 2ja ára uppeldis-
braut og þvíumlíkt. Það er mjög
óljóst að hvaöa markmiðum þessar
brautir stefna og þá er stúdents-
prófið eitt eftir, þannig að mér
finnst það hafa mistekist almest að
gera námið fjölbreyttara, stofna til
fleiri námsleiða, svo að fólk beinist
í fleiri áttir og að búa til nám tengt
atvinnuvegunum. Svo dæmi sé tek-
ið, þá höfum við ekki námsbrautir
tengdar sjávarútvegi, sem er furðu-
legt, okkar aöalatvinnuvegi. Við
höfum heldur ekki námsbrautir
tengdar verksmiðjuiðnaði, við höf-
um einungis þetta hefðbundna iðn-
nám. Og margt fleira mætti telja
upp, þar sem námi er ekki sinnt.
Okkar þjóðfélag hlýtur að þarfnast
menntaðs fólks á öllum sviðum og
því menntaðri sem þjóðin er al-
mennt, því lengra hlýtur henni að
miklu heppnari en til dæmis
námsmenn á Norðurlöndunum að
því leyti, að menn hafa verið búnir
að vinna úti í atvinnulífinu, þegar
þeir fara í háskóla. Ég er sammála
því, að vissulega þarf að opna fleiri
námsbrautir og það er ekki nóg að
hlúa að góðum fjölbrautaskóla, það
verður að huga að því hvað á að
taka við.
Geysileg þörf fyrir góða
undirbúningsmenntun
IG: Það er rétt sem Gerður segir
að auðvitað verðum við að móta
okkur einhverja ákveðna stefnu í
þessum málum. Ég held nú reyndar
að það hljóti að vera fyrir hendi
viss stefna, og ég llt svo á að fram-
haldsskólinn sé fyrst og fremst
fyrir hinn almenna mann, og að þar
fái fólk sína góðu almennu mennt-
un. Síðan geta menn valið sér hin
ólíku stðrf út frá því. Ég vil bara
undirstrika það mjög vel, að það
þarf alls ekki að leiða til þess að
allir eigi að fara upp í háskóla. Ég
vil vara við því sjónarmiði sem mér
finnst stundum brydda á, að það sé
eins og sjálfgefið að háskólinn sé
við því búinn aö taka við öllu því
fólki sem lýkur stúdentsprófi. Mér
finnst stundum háskólamenn vera
svolítið veikir fyrir þeirri hugsun,
eða réttara sagt að þeir séu kvíð-
andi fyrir því að geta ekki tekið við
öllu þessu fólki. Mér finnst slíkur
kvíði ekki endilega nauðsynlegur,
vegna þess að það er þrátt fyrir allt
geysileg þðrf fyrir það eins og Ger-
ður benti réttilega á, að fólk í öllum
verið unnið að þessu. Það hafa verið
settar upp sérstakar nefndir á
Norðurlandi og Austurlandi sem
hafa unni mjög vel og Gerður þekk-
ir vel til og ég tel að það hafi náðst
í þessum landsfjórðungum meiri
heildaryfirsýn yfir skipulagning-
una á framhaldsskólastiginu en í
öðrum landshlutum. Það er unnið
að því að koma slíku skipulagi á í
Sunnlendingafjórðungi og á Vestur-
landi. Þetta er komið nokkuð á veg,
en það má segja að það skorti nokk-
uð á í sumum öðrum landshlutum
sem ég hef ekki nefnt.
Fullorðinsstig
SB: Mér finnst að þessi umræða
sem við erum í núna, sé að sumu
leyti erfið vegna þess að okkur
skorti réttu orðin og eitt það fyrsta,
sem ég vildi þá stöðvast við, eru
nöfn á skólastigum. Við köllum
þetta í dag grunnskólastig, fram-
haldsskólastig og háskólastig. Svo
tala menn um að háskólinn sé
eitthvað sem samsvari universitas
og það kemur í ljós að mönnum
finnst ýmislegt vera innan hans,
sem ekki á heima I universitas og
þar koma vandræðin, það er eink-
um háskólastigið sem er allt of
þröngt skilgreint í dag. Ef við svo
lítum á hvernig menntun er að
verða, þá má að sumu leyti segja að
það að ljúka stúdentsprófi sé ekki
meira heldur en það var hér áður að
ljúka gagnfræðaprófi. Það er að
verða almennt að fólk stundi nám
til 20 ára aldurs, það er ekki skyld-
ugt til þess en það gerir það og jafn-
vel þá fer þaö að svipast um eftir
Hið nýja hugvísindahús
háskólans, sem enn er
á byggingarstigi.
skila. Viö þurfum bara aö finna út
hvert þessi menntun á að leiða og
skapa okkur markmið í samræmi
við það. Það er eins og Heimir
sagði, við höfum enga heildarstefnu
í þessum málum, það er svona
happa- og glappaaðferð sem ræður.
Ég er ekki að segja að það eigi að
beina þessu fólki öllu inn í háskóla-
nám, heldur að það eigi að byggja
framhaldsskólastigið upp og stofna
til fjölda námsleiða sem þjóðfélagið
og einstaklingarnir hafa þörf fyrir.
Við eigum að skapa okkur markmið,
erum við til dæmis að hugsa um
þetta námsstig sem undirbúning
undir ákveðin störf eða lengra nám,
eða í þriðja lagi, er þetta almenn
menntun fyrir einstaklinginn, til
þess að víkka sinn sjóndeildarhring 1
o.s.frv.? Það vantar alveg að taka |
ákvörðun um þetta. 2
i
Margt að hugleiða áður I
en takmörkunum er
beitt 5
Við þurfum að gera skólann £
opinn sem flestum. Það hefur verið
óskaplega takmarkað hverjir fóru í
háskólanám og það var ekki bara
bundið því hverjir voru góðir
námsmenn og fengu háar einkunn-
ir, heldur var það bundið stéttum
og búsetu. Þeir sem eiga foreldra
sem gengið hafa menntaveginn,
fara miklu fremur í háskólanám,
heldur en þeir sem koma úr verka-
lýðsstétt til dæmis og þarna er það
hreinlega stéttin sem ræður, en
ekki getan til náms. Og búsetan
kemur líka inní, þeir sem búa ná-
lægt skólunum fara frekar í skóla.
Þannig að það er margt sem þarf að
líta á, áður en við förum að hugleiða
hvað við eigum að gera til að tak-
marka, að allt þetta fólk lendi í há-
skóla.
ÁE: Mig iangar að benda á að
andi fræðslulöggjafarinnar 1946
var vissulega að gera verknámi jafn
hátt undir höfði og bóknámi og við
vorum nokkuð sérstæð hvað það
varðar miðað við hin Norðurlöndin
á þeim tíma. Okkur íslendingum
hefur samt sem áður alltaf fundist
bóknámiö eitthvað fínna og sú
skoðun hefur ekki breyst enn. Ann-
að mál er það, að við höfum að því
leyti verið heppin hér á íslandi að
námsmenn hafa haft löng sumarfrí
og því haft tækifæri til að vinna
fyrir sér. Þess vegna er það kannski
ekki eins stéttbundið hér og annars
staöar að fólk komist í skóla. Þessi
löngu sumarfrí hafa líka gert það
að verkum að námsmenn hafa
kynnst atvinnulífinu, við erum
starfsgreinum hafi góða undirbún-
ingsmenntun, alveg án tillits til
þess hvað þaö vinnur. Én vandinn
er náttúrulega að beina því inn á
nýjar brautir út frá sinni almennu
menntun, þannig að það geti fengið
þá starfsþjálfun sem þörf er á í
þjóðfélaginu. Við höfum geysilega
þörf fyrir gott fólk til starfa í okkar
verksmiðjuiðnaði, hvort sem það er
í fiskiðnaði eða einhverju öðru og
ennþá er það nú svo að víðast hvar
á landinu er uppistaðan í atvinnu-
lífinu einhvers konar umsýsla í
fiskiðjuverum og í kringum sjávar-
útveginn, en ég er ósköp smeykur
um að það skorti mjög á að það fólk
sé sérstaklega þjálfað til þeirra
starfa sem það á að inna af hendi.
Þó er eitt sem ég ætla að gera at-
hugasemd við hjá Gerði og það er
það, að allri þessari miklu uppbygg-
ingu sem óneitanlega hefur verið í
framhaldsskólakerfinu víða um
land, hafi ekki verið á neinn hátt
stýrt ofan frá. Þetta er ekki að öllu
leyti rétt, því það hefur verið stefn-
an hjá öllum menntamálaráð-
herrum undanfarin 10—12 ár, að
stuðla að því að framhaldsmenntun
aukist sem víðast um landið, að
fleiri skólar verði til og þeir verði
endurskipulagðir í góðu samstarfi
við sveitarstjórnarmenn á staðnum,
við skólafólkið í landshlutunum og
þó í fullu samstarfi við mennta-
málaráðuneytið og þannig hefur
starfsmenntun. Þessi hneigð í fjöl-
brautaskólunum að fólk taki frem-
ur bóknámsbrautir en verknáms-
brautir eða starfsmenntunarbraut-
ir, bendir til þess að fólk treysti því
ekki að sú starfsmenntun, sem það
fær á þessum aldri, leiði til nægi-
lega góðrar atvinnu. Auk þess
óttast það ef til vill, að eftir að það
hefur lokið þessari starfsmenntun,
þá sé það í blindgötu. Við höfum
sérskóla eins og verslunarskóla,
vélskóla og stýrimannaskóla, sem
tóku við af gagnfræðaprófinu.
Vantar okkur ekki í dag fjölbreyti-
lega starfsmenntunarskóla, sem
kenna annað en það sem hefur verið
kallað í núverandi skilningi há-
skólanám? Vantar okkur ekki
framhaldsskóla eftir 20 ára aldur-
inn sem koma meðal annars til
móts við þær auknu kröfur sem at-
vinnuvegirnir virðast vera að gera
til menntunar. Við getum kallaö
þetta fullorðinsfræðslu, fólk sem
vill stunda nám til 24 ára aldurs.
Með þessu móti lendum við ekki í
þeirri klemmu að vera sífellt að ríf-
ast um það hvort eitthvert nám eigi
heima í háskóla eða ekki, það er
aldurinn sem skiptir máli en ekki
vinnubrögðin. Áður en við förum að
ræða Háskóla íslands og hvernig
hann eigi að vera, þyrftum við að
gera okkur grein fyrir því hvort það
vantar ekki fleiri skóla til að kenna
fólki eftir tvítugt.