Morgunblaðið - 16.03.1983, Qupperneq 1

Midvikudagur 16. mars - Bls. 49-80
missin
Mynd grísk-franska leikstjórans Constantin Costa-Gavr-
as, Missing, er sýnd í Laugarásbíói um þessar mundir. Hún
hefur hlotið feiknaathygli hvar sem hún hefur verið sýnd og
vakið mikið umtal og jafnvel reiði. Hún segir frá hvarfi
bandarísks blaðamanns í Chile eftir valdaránið þar 1973 og
leit föður hans og konu að honum. Þau finna hann á endan-
um. Hann hefur verið skotinn til bana og gefið er í skyn að
bandarísk stjórnvöld hafi átt þátt í dauða hans með því að
hann vissi of mikið um þátt þeirra í valdaráninu. Banda-
ríska utanríkisráðuneytið hefur mótmælt þessum þætti
myndarinnar opinberlega.
Hjónin Joyce og Charles Horman árift 1970, tveimur árum áöur
en þau fóru til Chile.
Sissy Spacek og JiCL LPmmon ■' hlutverkum sínum í Missing.
Sannsögulegir atburðir
Myndin er byggð á sannsögu-
legum atburðum, sem greint er
frá í bók Thomas Hausers frá
1978, The Execution of Charles
Horman. (Bókin hefur komið út í
annarri útgáfu undir heiti
myndarinnar Missing.) Segir
hún frá Charles Horman,
vinstrisinnuðum „free lance"
blaðamanni og heimildakvik-
myndagerðarmanni og konu
hans, þar sem þau búa i höfuð-
borg Chile, Santiago, 1972. Þau
eru spennt að fylgjast með
marxistastjórn Salvador All-
ende. Þegar henni var steypt af
stóli árið eftir, var Horman meö
annarri konu bandarískri, Terry
Simon, á stað niðri við sjóinn,
sem heitir Vina del Mar. Sam-
kvæmt dagbók, sem þau héldu
þar, ræddu þau við fjölda yfir-
manna í bandaríska hernum á
Vina del Mar, sem létu í það
skína að valdaránið hefði verið
undirbúið þar og að Bandaríkja-
stjórn hefði verið á bak við það.
Tveimur dögum eftir að Simon
og Horman sneru aftur til Sant-
iago, hvarf Horman, þá 31 árs.
Fjórum vikum síðar kom í ljós
að hann hafði verið skotinn.
Myndin
Leikstjórinn Costa-Gavras
heíur sína> Missing, á
komu föður Hormans,
(Jack Lemmon) til Santiago, þar
sem hann hittir konu sonar síns,
(Sissy Spacek) og þau hefja leit
að Charles Horman (John Shea).
Costa-Gavras sýnir þau hlaup-
andi á milli bandarískra sendi-
ráðsstarfsmanna, sem virðast
leggja sig alla fram við að hjálpa
þeim við leitina, en vita allan
tímann að hernaðaryfirvöld í
Chile hafa þegar tekið hann af
lífi. Myndin gengur jafnvel svo
langt að halda því fram að þao
hafi verið banuarískur yf.irmað-
ur sem hafi skrifað undir af-
tökuskipunina ásamt öðrum.
Málaferli
Nathaniel Davis, sem var
sendiherra Bandaríkjanna í
Chile á dögum valdaránsins,
neitar þessu alfarið. Hann og
nokkrir aðrir embættismenn,
sem þykjast kannast við sig í
myndinni voru á tímabili að
hugsa um að fara í mál við
kvikmyndafyrirtækið Universal
Pictures, sem fjármagnar og
dreifir myndinni, Costa-Gavras
og Thomas Hauser, fyrir æru-
meiðingar.
Horman-fjölskyldan og vinir
eru ánægðir með myndina og
segja hana sannfærandi og heið-
arlega. Hauser segir um hana:
„mÍSSÍng er frábærlega gerð eft-
ir bók minni. Hún ér ífú henni í
anda, en ekki .n.ákvæm í hverju
smáatriði." Horman eldri hefur
eytt mörgum árum í að byggja
upp mál á hendur bandarískum
stjórnvöldum vegna hvarfs son-
ar síns. Árið 1977 höfðaði hann
mál á hendur ellefu opinberum
starfsmönnum fyrir vanrækslu í
starfi, glæpsamlegt morð og
fleira. Flestum ákæruatriðum
var vísað frá vegna formgalla og
Horman dró «.7nur 111 baka
vegna þess að honum var ek..l
mögulegt að fá í hendur sem
sönnunargögn mikilvæg hernað-
arleyndarmál. „Þeir eru miður
sín,“ sagði hann. „Ef hið sanna
kæmist einhvern tíma í ljós, yrði
það eins mikill hvellur og Wat-
ergate-málið var.“
Costa-Gavras
Missing skipti Gullpálmanum
á kvikmyndahátíðinni í Cannes í
Frakklandi 1382 með myndinni
Yol eftir T’yrkjann Guney. Jáck
Lemmon var kosinn „be§Í! Jeik-
arinn“ í Cannes fyrir túlkun sína
á Ed Horman. Myndin hefur
einnig verið útnefnd til óskars-
verðlauna. Costa-Gavras varð
heimsfrægur árið 1969 fyrir
mynd sína „Z“, sem fjallaði um
morðið á gríska stjórnmála-
manninum Lambrakis. Sú mynd
þótti sanna að hægt sé að gera
póin££*r myndir sem höfða til
fjöldans með þvi ao iiöíá Í)á frás-
agfiartækni sem aðallega er við-
höfð í sakaiTiálðmyndum. Síðan
hefur Costa-Gavras hsJíJ'ð s>g
við þessa tegund kvikmynda meo
ágætum árangri. (Játningin,
1970, og Umsátursástand, 1973.)
Costa-Gavras vill ekki láta
draga sig í pólitíska dilka. „Ég er
að reyna að gera hlutina eins og
ég vil,“ segir hann. Hann viður-
kennir að stjórnmálaskoðanir
hans hafi oríJTt um árin-
„SlRáít og smátt gerir þú þér
grein fyrir að það er ekki til
neitt eitt sem er réttast, ekki til
ein rétt hugmyndafræði, sem
leiðir þig til Sæluríkisins. Menn
verða stöðugt tortryggnari gagn-
vart hverri þeirri hugmynda-
fræði sem boðar að hún sé sú
eina rétta." Áður fyrr trúði hann
á að marxisminn væri skynsam-
legastur í grundvallaratriðum,
en þær einræðisstjórnir sem sú
hugmyndafræði hefur fætt af
sér, hafa veikt trú Costa-Gavras
á henni.
Bókin meira sláandi
En hvað segir Costa-Gavras
við mótmælum bandaríska utan-
ríkisráðuneytisins þar sem ráðu-
neytið heldur því fram að banda-
rísk stjórnvöld hafi ekki átt
neinn þátt í hvarfi og dauða
Hormans eða valdaráninu í
Chile. „Ef ég væri starfsmaður
utanríkisráðuneytisins myndi ég
ekki snerta við myndinni. Ég
myndi segja, leyfum þeim að
gera þessa mynd.“ Hann er mest
hissa á því að hið opinbera
skyldi ekki mótmæla bók Haus-
ers um Horman-málið. Bókin
inniheldur nefnilega mun meira
sláandi hluti en fram koma í
myndinni, þar á meðal sannanir
fyrir því að tveir starfsmenn
bandaríska sendiráðsins í Chile
hafi vitað í smáatriðum hvernig
morðið á Charles Horman hafi
farið fram, löngu áður en faðir
hans kom til Santiago.
Nathaniel Davis, fyrrverandi
sendiherra, sagði eftir að hann
sá Missing: „Myndin angrar mig
út af tvennu. í henni er því hald-
ið fram að við höfum átt ein-
hvern þátt í dauða Charles
Hormans, sem við höfðum ekki,
og í henni er því haldið fram að
við höfum skipulagt valdaránið,
sem við gerðum ekki.“ Ed Horm-
an, faðir hins myrta Charles,
kallar Davis „fágaðan lygara".
Og segir: „Ég geng svo langt að
segja að ekki er eitt atriði ósatt í
myndinni."
Ef hún vék"! forvitni...
Hverjir segja satt? ^osta-
Gavras og Hauser standa meö
Horman. Gavras segir: „Ég reyni
ekki að sanna eða afsanna íieitt.
Ég er hins vegar sannfærður um
að Bandaríkjastjórn hafði
eitthvað með valdaránið i Chile
að gera. Pr lanKl frá J>*
að vera and-amerísk mynu.
Stórkostlegasti hluti þessa alls
er að myndin sýnir hvernig
SJÁ NÆSTU sínu