Morgunblaðið - 16.10.1983, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
21
Aðeins þremur árum síðar sagði Jóhann
Hafstein af sér formennsku sökum heilsu-
brests og nokkrum mánuðum eftir það
varð Magnús Jónsson, sem þá var orðinn
varaformaður, fyrir alvarlegu veikinda-
áfalli, sem leiddi til þess, að hann dró sig í
hlé frá stjórnmálaþátttöku.
Á þessum eina og hálfa áratug hefur
ýmislegt annað stuðlað að því, að ný for-
ystusveit myndaðist ekki með sama hætti
og gerðist t.d. á viðreisnarárunum.
Frá sumrinu 1971 hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn verið lengur í stjórnarandstöðu
en á nokkru öðru tímabili í sögu sinni.
Uppvaxandi forystusveit þessa tíma þ.e.
þeir sem nú eru á aldursbilinu milli
fimmtugs og sextugs, hafði því haft færri
tækifæri til að afla sér reynslu í stjórn-
málastörfum en fyrirrennarar þeirra.
Þetta hefur óhjákvæmilega leitt til þess,
að óumdeild foringjaefni hafa ekki komið
fram á sjónarsviðið í jafn rikum mæli og
áður.
Þessi sama kynslóð stóð í eldlínu þeirra
höfuðborginni forystu og þess vegna sé
ekki tímabært, að hann leiti eftir öðrum
trúnaðarstörfum. Þeir eru fáir stjórn-
málamenn um þessar mundir, sem kunna
að standast pólitískar freistingar með
þessum hætti.
Síðustu vikur hefur Gunnar G. Schram,
hinn nýi þingmaður Sjálfstæðisflokksins í
Reykjaneskjördæmi verið nefndur til við-
bótar við þá þrjá, sem nú þegar hafa til-
kynnt framboð. Hins vegar liggur ekkert
fyrir um það, hvort Gunnar G. Schram
tekur ákvörðun um slíkt.
Á þessu stigi er of snemmt að meta
stöðu frambjóðendanna þriggja í þeirri
baráttu sem framundan er, auk þess sem
engan veginn er útilokað að fleiri blandist
í þann leik áður en upp verður staðið.
Annars konar embætti
Margir Sjálfstæðismenn eru þeirrar
skoðunar, að Geir Hallgrímsson sé hinn
síðasti í hópi hinna „stóru", þ.e. foringja
Forjstusreit fyrri tíma. Frí v.: Ólafur
Thors, Sveinn Guðmundsson, Jón
Kjartansson, Kjartan Jóhannsson, að
baki honum Jóhann Þ. Jósefsson, Frið-
jón Þórðarson, Jón Sigurðsson á
Reynistað, Gunnar Thoroddsen og Ing-
ólfur Jónsson. Myndin er tekin í þing-
flokksherbergi Sjálfstæðisflokksins í
Alþingishúsinu. Ljósm. ÓI.K.M.
innanflokksátaka, sem hrjáði Sjálfstæðis-
flokkinn um skeið. Þessi átök mörkuðu allt
þetta fólk meira og minna og eiga þátt í,
að ekki hefur tekizt samstaða um einstakl-
ing í þessum hóp, sem eðlilegt væri að
tæki við flokknum við formannsskipti.
Þetta kom glögglega í ljós á landsfundi
1981, þegar þessi kynslóð afsalaði sér í
raun varaformannsembætti, vegna þess að
hún gat ekki komið sér saman um fram-
bjóðanda úr sínum röðum. Telja má víst,
að ástæðan fyrir því, að Matthías Bjarna-
son núverandi heilbrigðis- og samgöngu-
ráðherra, gaf ekki kost á sér þá til vara-
formannskjörs hafi verið sú, að hann fann,
að ekki var stuðnings og samstöðu að
vænta þar sem helst mátti búast við.
Helztu fulltrúar þessarar kynslóðar í
Sjálfstæðisflokknum skipa hins vegar
flestar ráðherrastöður á vegum flokksins
nú, en það er önnur saga.
Áður voru menn kallaðir
Áður voru menn kallaðir til forystu-
starfa í Sjálfstæðisflokknum en nú sækj-
ast menn eftir þeim, eins og sjá má af því,
að þrír þingmenn Sjálfstæðisflokksins
hafa þegar tilkynnt framboð til for-
mennsku, en slíkt hefur ekki gerzt áður við
formannsskipti, eins og hér hefur verið
rakið.
Auk þeirra Birgis ísl. Gunnarssonar,
Friðriks Sophussonar og Þorsteins Páls-
sonar, sem þegar hafa tilkynnt framboð,
hefur nafn Davíðs Oddssonar, borgar-
stjóra, mjög borið á góma í umræðum í
sumar og haust um formannsefni. Borgar-
stjóri er nú einna vinsælastur forystu-
manna Sjálfstæðisflokksins, enda sá sem
leiddi flokkinn til sigurs á ný í borgar-
stjórn Reykjavíkur. Það sýnir mikla póli-
tíska staðfestu af hans hálfu að nýta ekki
það tækifæri og bjóða sig fram til for-
mennsku. Davíð Oddsson lítur bersýnilega
svo á, að skyldur hans séu þær að veita
Reykjavíkurborg og Sjálfstæðisflokknum í
Jón Þorláksson,
fyrsti formaður
Sjálfstæðisflokksins
Sjálfstæðisflokksins af gamla skólanum,
ef svo má að orði komast, og að eðli for-
mannsembættisins muni breytast mjög
frá og með næsta landsfundi.
Eftir Bjarna Benediktssyni er haft, að
formennska í Sjálfstæðisflokknum sé mis-
kunnarlausasta starf, sem til sé á íslandi.
í leiðara Morgunblaðsins á dögunum var
sagt, að það væri ofurmannlegt. Þetta eru
stór orð.
Formaður Sjálfstæðisflokksins þarf að
sameina mörg og ólík þjóðfélagsöfl. Hanrt
þarf í fyrsta lagi að veita forystu flokks-
kerfinu sjálfu, sem er myndað af fjölmörg-
um sjálfstæðisfélögum um allt land, sem
hafa innan sinna vébanda tugþúsundir fé-
lagsmanna. Innan Sjálfstæðisflokksins
hafa lengi verið a.m.k. tveir pólar. í ára-
tugi var Gunnar Thoroddsen-forystumað-
ur annars þeirra. Nú þegar má sjá augljós
merki þess, að nokkrir einstaklingar innan
Sjálfstæðisflokksins sækjast eftir að skipa
þann sess og auðveldar það ekki nýjum
formanni að ná tökum á flokkskerfinu.
f annan stað þarf nýr formaður að vinna
trúnað þingflokks Sjálfstæðisflokksins og
sætta hann við forystu sína. Þetta verður
erfitt verk svo vægt sé til orða tekið.
f þriðja lagi verður nýr formaður í þeirri
óvenjulegu aðstöðu að standa utan ríkis-
stjórnar, sem Sjálfstæðisflokkurinn á að-
ild að og hann þarf að hlióta viðurkenn-
ingu ráðherra Sjálfstæðisflokksins sem
forystumaður þeirra. Ýmsir mundu segja,
að þetta væri „ofurmannlegt" verk. Á hinn
bóginn má færa rök að því, miðað við nú-
verandi stjórnmálaaðstæður, að í því felist
ákveðinn pólitískur styrkleiki fyrir nýjan
formann flokksins að standa utan ríkis-
stjórnar.
f fjórða lagi þarf nýr formaður Sjálf-
stæðisflokksins að njóta trausts margvís-
legra þjóðfélagsafla, sem flokkurinn sækir
styrk sinn til í menningarlegu og þjóðern-
islegu tilliti, í atvinnulífinu og þ.á m. í ein-
stökum atvinnugreinum og verkalýðs-
hreyfingunni, i félagasamtökum, byggðar-
lögum, og síðast en ekki sízt í fjölmiðla-
heiminum. Á margan hátt má segja, að
þessi tengsl út í þjóðlífið hafi skapað
Sjálfstæðisflokknum sérstöðu meðal ís-
spurning, hvort þeir fá yfirleitt tækifæri
til þess áður en óánægja með það, að þeir
hafi ekki náð slíkri stöðu þegar í stað brýzt
fram.
Þetta er ástæðan fyrir því, að sumir
velta því fyrir sér, hvort átökin í Sjálf-
stæðisflokknum eigi eftir að verða enn
harðari á næstu árum, en þau þó hafa
verið hingað til, þótt með allt öðrum hætti
verði. Þetta er líka ástæðan fyrir því, að
upp hafa komið raddir um, að Sjálfstæðis-
flokkurinn muni þróast í svipaða átt og
frjálslyndi flokkurinn í Japan, eða kristi-
legir demókratar á Ítalíu, en þessir flokkar
eru í raun samtök hópa, sem starfa meira
eða minna sjálfstætt undir forystu ein-
stakra foringja sem semja síðan sín í milli.
Merki um þessa þróun hefur mátt sjá í
Sjálfstæðisflokknum á undanförnum ár-
um, þar sem einstakir frambjóðendur í
prófkjörum hafa byggt upp sterkar kosn-
ingavélar, sem um leið hafa veikt sjálfa
flokksvél Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
Gleggsta dæmið um þetta er sá öflugi hóp-
ur, sem myndast hefur um Albert Guð-
mundsson, fjármálaráðherra og býr yfir
ótrúlegri skipulagningu og styrkleika.
Þetta eru þau rök, sem hníga að því, sem
sagt var hér að framan, að frá og með
næsta landsfundi muni formannsembætti
í Sjálfstæðisflokknum vera annað en það
hingað til hefur verið og að nýr formaður
verði fremstur í hópi jafningja fremur en
óumdeilanlegur foringi.
32 SÍÐUR

LAUGARDAGim 13 OKTABER 1»T1
Jóhann Hafstein segir af sér
formennsku Sjálfstæðisflokks
Geir Hallgríms-
son tekur við
h»nn Hdunn «iSi af a*r rornwnruku .S)«lftla8a
««ln» I gar Hann ttlkynntl þn» ðvantu ákvðrOun á
h miAii)dmar S)áir>l»fllsflokkilm. tr hóht kl 15 0(>
-t I bráfl tll miflit)ðrnar S)áir>tafllaflokksina aaiflt
• ann Hifilrln. afl af hvilaufaraáalaflum hrffli hann
I >fir afl búa ðakartrt atarfaorku oc þvf aáffll hann af
Ai •« flokkaráfhluni
ui lll ■» kaá Af hrllaiifaraáalváum
ikkanft .r „ú Mki m .«
_______________rtv>«ia
Israelar sækja
enn inn í Sýrland
ha Ii.shta hvrriakkftr hriau
Vxon afhendi
hlióðritanir
rfk)ftit)«rnar Irlftr. ftá krir niftfti
< ?rald Ford
' araforeeti
* Tl
Styrkleiki Sjálfstæðisflokksins
varðar mestu fyrir þjóðina
mrtt. .vl. fnl. >>*>!». «
**• >aá - Ik»«.>.,« n.fi ..It
rrí'SÍHÍkr
X£S.V,2:

Forsíða Morgunblaðsins 13. október 1973, er skýrt var
frá því, að Jóhann Hafstein hefði látið af formanns-
störfum vegna heilsubrests og Geir Hallgrímsson tekið
við.
lenzkra stjórnmálaflokka og að sá formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, sem ekki nýtur
trausts þessara þjóðfélagshópa, sé þess
ekki megnugur að gegna þessu embætti.
Loks má nefna, að innan Sjálfstæðis-
flokksins sjálfs takast á margvísleg öfl. Nú
er t.d. tímabært að íhuga, hvort næstu.
miklu átökin innan Sjálfstæðisflokksins
verði milli frjálshyggjumanna og miðju-
manna og hvort upp komi þær raddir, að
hinir dugmiklu ungu frjálshyggjumenn,
„ sem hafa látið mjög að sér kveða á undan-
förnum árum og það i vaxandi mæli, hafi
sett of mikinn hægristimpil á Sjálfstæðis-
flokkinn, sem muni gera honum erfiðara
um vik 1 kosningum að höfða til þeirra
margbreytilegu kjósendahópa, sem eru
forsendan fyrir pólitískum styrk flokksins.
Formaður Sjálfstæðisflokksins þarf að
njóta trausts beggja þessara aðila.
Fram að þessu hefur nýr formaður
Sjálfstæðisflokksins jafnan verið vaxinn
upp í embætti sitt áður en hann tók við
því. Svo var um ólaf Thors, Bjarna Bene-
diktsson, Jóhann Hafstein og Geir Hall-
grímsson. Þetta hefur verið forsendan
fyrir því, að þeim hefur þegar í stað tekizt
að ná utan um þessi ólíku öfl.
Enginn þeirra þriggja manna, sem nú
sækjast eftir formennsku í Sjálfstæðis-
flokknum eru vaxnir upp í embættið. Þess
vegna mun þeim veitast örðugra að ná tök-
I um á starfinu en fyrirrennurum þeirra og
Sjálfstæðisflokkur
á fjölmiðlaöld
Á tveimur áratugum hef-
ur stjórnmálabaráttan á
íslandi tekið ótrúlegum
breytingum. Þær eru fyrst
og fremst tengdar vaxandi
hlut fjölmiðla í opinberum
umræðum og þar er þáttur
sjónvarpsins mestur, en
Morgunblaðið hafði forystu
um að opna fjölmiðlana
upp úr 1960. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur verið
seinn að aðlaga sig þessum
breyttu aðstæðum, líklega
vegna þess, að hann er góðu
vanur í sambandi við þjón-
ustu fjölmiðla við flokkinn.
Þeir flokkar, sem hafa ekki
búið við sama styrkleika í
fjölmiðlaheiminum, eins og
t.d. Alþýðuflokkurinn, hafa
verið fljótari að aðlaga sig
þessum breytingum.
Nú er augljóst, að breyt-
ing er að verða á þessari
stöðu Sjálfstæðisflokksins
einnig og að flokkurinn get-
ur ekki í framtíðinni byggt
á því í stjórnmálabaráttu
sinni að tengsl hans við
fjölmiðla verði þau sömu og
áður.
Þetta ásamt öðru ýtir
undir þá skoðun margra, að
með formannskjöri á lands-
fundi við þær aðstæður í
flokknum, sem hér hefur
verið lýst, sé fyrst og
fremst verið að kjósa
Sjálfstæðisflokknum nýjan
talsmann, sem muni hafa
því meginhlutverki að gegna á næstu árum
að verða aðaltalsmaður Sjálfstæðisflokks-
ins út á við og þá ekki sízt á vettvangi
fjölmiðla, en verði að sætta sig við, að
hlutur annarra forystumanna flokksins í
raunverulegri stefnumörkun og ákvarð-
anatöku verði mun meiri en tíðkast hefur
til þessa.
Þetta er út af fyrir sig svipuð þróun og
orðið hefur víða erlendis, þar sem stjórn-
málaforingjar eru fyrst og fremst valdir
með það í huga, að þeir séu frambærilegir
í fjölmiðlum og þá aðallega í sjónvarpi.
Þetta er talinn mesti styrkur núverandi
Bandaríkjaforseta og á nýafstöðnu þingi
Verkamannaflokksins í Bretlandi var nýr
leiðtogi kjörinn, sem Verkamannaflokk-
urinn gerir sér vonir um, að muni hefja
flokkinn til vegs, með því hlutverki sem
hann mun leika á vettvangi fjölmiðlanna í
Bretlandi á næstu misserum.
En fyrst og fremst hljóta Sjálfstæðis-
menn þó að hafa í huga orð bílstjórans
sem vitnað var til í upphafi þessarar
greinar. Það er mikið alvörumál að velja
Sjálfstæðisflokknum nýjan formann og sú
ákvörðun kallar á ríka ábyrgðartilfinn-
ingu fulltrúa á landsfundinum, sem hefst í
byrjun nóvember.
Styrmir Gunnarssoa er annar af
ritstjórum Morgunblaðsins.