Morgunblaðið - 30.10.1983, Blaðsíða 30

78
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1983
J
ú, auðvitað verðum við vör
við efasemdir um starf
okkar,“ segir Kristinn
Björnsson, forstöðumaður Sálfræði-
deildar skóla, í samtali sem birt er
hér til hiiðar. Efasemdirnar sem um
er að ræða lúta að sjálfum grundvelli
þeirrar umfangsmiklu
sálfræðiþjónustu sem nú
er rekin í skólum lands-
ins: Eru sálfræðingar, sem
slíkir, sérstaklega í stakk
búnir til að fást við þau
sálrænu, tilfínningalegu
og félagslegu vandamál
skólabarna sem lög um
grunnskóla ætlast til að þeir
sinni? Eða, svo að hnykkt sé
á spurningunni, eru til fræði-
legar úrlausnir á vanda
skólabarna, óþekkt, óeirð,
feimni, leiða, tregðu, sein-
þroska o.fl.
sálfræðiþjónustu
í skólum?
Um 400 börn eru að jafnaði send á fund skóla-
sálfrœðinga í Reykjavík á ári hverju. Hér er
greint frá starfi sálfrœðideilda skóla og raktar
efasemdir um skólasálfrœði.
Til skamms tíma var fengist við i
vandamál er vörðuðu þroska
skólabarna, sálarlíf þeirra og 1
háttalag á heimilinum sjálfum, af I
foreldrum þeirra eða vandamönn- j
um; oft í samráði við kennara og J
skólayfirvöld, og stundum líka |
sóknarprestinn. Nú eru breyttir
tímar. Sálfræðingar og félags-
ráðgjafar, sem eiga að heita sér- j
fræðingar á þessu sviði, hafa hasl- |
að sér völl í skólum og tekið að sér ,
þetta verkefni. f lögum um grunn- j
skóla frá 1974 er gert ráð fyrir því !
að sálfræðideildir séu reknar í
hverju fræðsluumdæmi landsins,
og í reglugerð um ráðgjafar- og
sálfræðiþjónustu skóla, sem sett
var í framhaldi af lögunum, er
sem stendur við það miðað að á
móti hverjum þúsund nemendum i
komi einn sálfræðingur eða fé- |
lagsráðgjafi. Sálfræðingar skuli .
þó aldrei vera færri en helmingur |
starfsliðsins.
Vandinn að vera manneskja
Ólíklegt er að þeir sálfræðingar í
finnist sem treysta sér til að svara j
báðum spurningunum hér að ofan
játandi án fyrirvara. Sálfræðingar
hlytu að fallast á að fræði þeirra
eru alls ekki markviss, eins og
náttúruvísindi eru að jafnaði, en
þeir mundu væntanlega bæta því
við, að rannsóknir í sálarfræði á
undanförnum áratugum hafi skil-
að margvíslegum niðurstöðum um
almenn einkenni á sálarlífi manna |
og háttalagi, jafnt heilbrigðra sem
hugsjúkra, og með þá þekkingu að I
vopni séu sálfræðingar betur til
þess fallnir en aðrir, foreldrar,
kennarar eða prestar, að fást við
sálræn, tilfinningaleg og félagsleg
vandamál skólabarna. En slík svör
eru satt að segja hæpin og kveikja
líka fleiri spurningar: Er t.d. víst
að fyrirbæri sem í hversdagsmáli
okkar eru látin í ljós með orðum
eins og „óþekkt", „óeirð", „feimni",
„leiði“, „tregða", „seinþroski"
o.s.frv. verði skýrari og viðráðan-
legri þegar búið er að þýða þau
yfir á tæknimál sálarfræði (s.s.
„fatur“ og „ýgi") og sundurgreina
af sálfræðingnum. Og með það í
huga að skólasálfræðingar hljóta
einkum að hafa afskipti af því sem
talið er óeðlilegt eða afbrigðilegt í
sálarlífi og háttalagi barna má
spyrja hvar mörk heilbrigði og af-
brigðileika eru dregin. Það má
segja sér að skýr markalína sé
ekki til, en hugmyndin að spurn-
ingunni er sú hugsun að ef til vill
leiði skipulag og æ umfangsmeira
starf sálfræðideilda skólanna til
þess að það sem áður var talið
„heilbrigð óþekkt", „venjuleg
feimni" o.s.frv. verði nú flokkað
sem eitthvað óeðli; m.ö.o. að hegð-
un sem litið var á að bundin væri
tilteknu aldurs- eða þroskaskeiði,
tilteknum aðstæðum, eða bara
persónuleika barna, verði stimpl-
uð sem sjúkleg í einhverjum skiln-
ingi. Afleiðingarnar gætu orðið
háskalegar, t.d. fyrir sjálfsímynd
viðkomandi barna eða viðhorf
annarra til þeirra. Liggur það enn
fremur ekki í augum uppi að sam-
hengi er á milli fjölgunar í stétt
skólasálfræðinga og fjölgunar
þeirra vandamála sem þeir glíma
við?
Sú skoðun, sem býr að baki
þessum spurningum, að þau sál-
rænu, tilfinningalegu og félags-
legu vandamál sem skólabörn eiga
við að etja séu að drjúgum hluta
partur af þeim vanda að vera
manneskja, og því eðlileg og heil-
brigð, og til að berjast við þau
þurfi ekki aðstoð sálfræðinga sem
slíkra, heldur eigin styrk, og
stundum hjálp góðhjartaðs og
skilningsríks fólks, kann að virð-
ast afturhaldssöm og hleypidóma-
full í meira lagi. En er svo við
nánari áthugun?
Hér verður þess ekki freistað að
styðja þessa skoðun frekari rökum
en þeim sem fólgin eru í efa-
semdunum sem raktar hafa verið.
Frá þessum álitaefnum er rétt að
hverfa og hyggja að sögu og dag-
legri starfsemi sálfræðideilda
skóla.
Grunnskólalögin og
aukin sálfræðiþjónusta
Sálfræðiþjónusta fyrir nemend-
ur barna- og unglingaskóla í
Reykjavík (sem nú heita grunn-
skólar) hófst fyrir rúmum tveimur
áratugum, í október 1960. Þá var
ráðinn sálfræðingur við Fræðslu-
skrifstofu Reykjavíkur og Sál-
fræðideild skóla þar með stofnuð.
Næsta ár var starfsliði fjölgað, en
þetta var þó fámenn deild fyrsta
áratuginn, oftast 3 sálfræðingar, 1
félagsráðgjafi og 1 sérkennari að
starfi. Þessi starfsemi hófst að
frumkvæði þáverandi fræðslu-
stjóra, Jónasar B. Jónssonar, hún
var rekin af Reykjavíkurborg og
kostuð af henni.
Með hinum nýju grunnskólalög-
um 1974 voru lögfest ákvæði um
þessa þjónustu, og ákveðið að
setja á stofn ráðgjafar- og sál-
fræðiþjónustu skóla í hverju
fræðsluumdæmi. Er hún starf-
rækt sem deild í viðkomandi
fræðsluskrifstofu, og lýtur stjórn
fræðslustjóra og fræðsluráða, en
yfirstjórn er í höndum mennta-
málaráðuneytis. Kostnaður greið-
ist að jöfnu af ríkissjóði og sveit-
arfélögum.
í framhaldi af lagasetningunni
hefur sálfræðideildum síðan verið
komið á fót um land allt. í Reykja-
vík er starfseminni skipt á milli
þriggja deilda; einnar í Tjarnar-
götu 20 sem er fyrir svæði vestan
Kringlumýrarbrautar auk Laug-
arneshverfis, annarrar í Réttar-
holtsskóla sem er fyrir austur-
hluta borgarinnar auk Árbæjar-
hverfis, og þriðju sem er í Hóla-