Morgunblaðið - 07.12.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1983
íslandssagan þarf að
lifa í þjóðarsálinni
— eftir Vigfiis
B. Jónsson
Eitt af því sérstæða við okkur
íslendinga er það, hversu vel við
þekkjum til landnáms lands okkar
og upphafs okkar sem þjóðar. Við
vitum að eitt sinn og upphaflega
vorum við nánast ósamstæð
flóttamannaþjóð komin frá Noregi
og nálægum eylöndum. Forfeður
okkar og formæður voru hetjur,
sem hingað komu um hyldýpishaf,
og unnu það sérstæða afrek að
kanna og nema þetta norðlæga
land. Margir þeirra, sem hingað
sóttu, hlutu þau örlög að farast í
öldum úthafsins og bera sín bein í
myrkum mar. Þeir voru líka hetj-
ur og saga þeirra hetjusaga, þótt
óskráð sé.
íslandssagan er m.a. saga mik-
illar baráttu um aldur við fátækt,
myrkur og kulda óblíðra náttúru-
afla. Hún er saga um mikilhæft
fólk, sem sakir sundurlyndis glat-
aði sjálfstæði sínu og barðist síð-
an öldum saman við erlent vald
samtímis því að standa iðulega í
návígi við sjálfa hungurvofuna.
Auðvitað skýrir sagan bæði frá
sigrum og ósigrum, en samt er
hún fyrst og fremst saga um
stranga sigurför þjóðar til þekk-
ingar og betra mannlífs. Tunga
okkar er samofin sögunni og höf-
um við með réttu verið stoltir af
hvorutveggja. íslendingar hafa
löngum sótt styrk og stolt í sögu
sína. Hún hefur verið grundvöllur
sannrar þjóðerniskenndar og
þeirrar þjóðhollustu, sem er af allt
öðrum toga spunnin, en sú komm-
úníska þjóðarremba, er vaðið hef-
ur uppi hérlendis að undanförnu.
í Islendingasögunum streyma
uppsprettulindir hinnar íslensku
tungu og í þær hafa flest höfuð-
skáld okkar sótt mikil og góð yrk-
isefni. Menntaðir gáfumenn hafa
látið sér það um munn fara að ef
við íslendingar hefðum ekki átt
trú okkar, tungu og sögu, þá hefð-
um við ekki haldið velli í þessu
landi og ættu margir að hugleiða
það.
Það verður vart um það deilt að
söguþekkingu okkar íslendinga
fer nú mjög hnignandi og er áber-
andi, hversu margt ungt fólk veit
lítið um fortíðina. Það væri mörg-
um hollt nú á tímum kvarts og
kveina að gera sér það ljóst, að
lífsbarátta okkar nútíma íslend-
inga er leikur einn, ef miðað er við
það, sem forfeður okkar og for-
mæður áttu í höggi við.
Að mínu mati er það ekki nóg að
sagan sé skráð og sé til í bókahill-
unum okkar. Hún þarf líka að vera
til í vitund fólksins og lifa í þjóð-
arsálinni. Gamalt spakmæli segir:
„Þeir, sem gleyma fortíð sinni, eru
líklegir til að glata framtíð sinni".
Þetta spakmæli á jafnt við um
þjóðir sem einstaklinga og ef sam-
bandið milli fortíðar og nútíðar
rofnar, þá er hætta á ferðum. Ég
er ekki einn um það að finnast það
furðu gegna að það skuli vera
komið á framkvæmdastig að skera
niður kennslu í íslandssögu ofan í
nánast ekki neitt. Það er helst svo
að skilja, að nú þegar spanni
kennsla um sögu landsins í sum-
um skólum aðeins 120 ár af þeim
rúmum 1100, sem sagan greinir.
Það getur hver sagt sér sjálfur,
hvaða gildi slík kennsla hefur og
hvernig söguþekkingin verður, ef
fólk kann ekki atburðarás sögunn-
ar í réttu samhengi. Komi það
kennslufyrirkomulag til fram-
kvæmda, sem hér um ræðir, þá
getur það naumast kallast annað
Vigfús B. Jónsson
„Það er ekki nóg að
sagan sé skráð og sé til í
bókahillunum okkar.
Hún þarf iíka að vera til
í vitund fólksins og lifa í
þjóðarsálinni.“
en áfall fyrir íslenska menningu,
þjóðerniskennd og tungu, svo ekki
sé meira sagt.
Rökin fyrir þessari niðurskurð-
arstefnu eru m.a. þau, að það eigi
að hætta kennslu í íslandssögu
með tilliti til fróðleiks, heldur eigi
börnin að skilja hana. En gallinn
er nú bara sá, að það hefur löng-
um vafist fyrir fólki að skilja það,
sem það veit nánast ekkert um.
Og mér er spurn: Varðar okkur
virkilega ekki lengur um afreks-
menn sögunnar, t.d. Snorra
Sturluson? Varðar okkur ekki
heldur um gullöld íslendinga,
Sturlungaöld, margra alda bar-
áttu við erlent vald, verslunará-
nauð, kristnitöku, siðabót, land-
nám Islendinga á Grænlandi, fund
Vínlands hins góða, svartadauða,
stórubólu og Tyrkjarán svo eitt-
hvað sé nefnt.
Ég er undrandi á því, hversu
hljótt þetta mál hefur farið og að
ekki skuli hafa orðið um það mikil
umræða. Það má einnig kallast
einkennilegt, ef jafn afdrifarík
breyting á námsefni og hér um
ræðir getur átt sér stað án þess að
tilkomi samþykki Alþingis. Alla-
vega hlýtur það að vera lágmarks-
krafa, að okkar ágæti mennta-
málaráðherra, frú Ragnhildur
Helgadóttir, taki þetta mál til al-
varlegrar athugunar og væri ekk-
ert á móti því, að hún liti á það í
leiðinni, hvernig staðið er að út-
gáfu íslenskra námsbóka yfirleitt.
Við íslendingar ættum ekki að
gleyma því, að því aðeins eigum
við góðan menningararf að menn
hafa staðið um hann vörð og má
eigi af þeim verði víkja um alla
framtíð.
Laxamýri 25. nóv. 1983.
Vigíús B. Jónsson er bóndi að
Laxamýri í Adaldal.
Fyrst þarf að eyða
ófriðarviljanum
eftir Ólaf
Arnarson
Hér fer á eftir ávarp sem Olafur
Arnarson, tannlæknanemi, flutti á 1.
desemberhátíð stúdenta.
Þegar fólk með gott hjartalag
telur sig sjá fátt annað framund-
an en heldur óhuggulegan heims-
endi, er ekki undarlegt þótt storm-
ar fari þannig um heilahvelin, að
ekkert standi eftir nema ótti og
örvænting. Þannig er komið fyrir
þeirri kvísl Vesturlandabúa, sem
kalla sig „friðarsinna" til aðgrein-
ingar frá öðrum, enda þótt hvert
einasta mannsbarn vilji að sjálf-
sögðu koma í veg fyrir styrjöld.
Spurningin er í raun ekki um það,
hvort friðarvilji sé fyrir hendi,
heldur hvers konar frið beri að
tryggja og með hvaða móti.
Hugmyndafræði svokallaðra
„friðarsinna" er á því reist, að úti-
lokað sé með öllu að réttlæta notk-
un vopna, jafnvel þótt í varnar-
skyni sé. Með öðrum orðum, engin
fórn er svo stór, að ekki megi færa
hana á altari friðarins. Því krefj-
ast friðarsinnarnir þess, að Vest-
urlönd afvopnist einhliða og
treysti, líkt og Afghanir, á friðar-
ást Moskvuherra.
Við, sem stöndum að þessari
í myndatexta á síðu tvö í Morg-
unblaðinu sl. sunnudag var sagt að
í lok sýningar á óperunni La Travi-
ata hefði Þuríður Pálsdóttir
óperusöngkona verið heiðruð fyrir
störf sín að óperumálum í gegnum
tíðina. Þetta var ekki eftir sýn-
ingu á La Traviata, heldur eftir
fullveldishátíð, höfnum alfarið
þessum boðskap.
Yfirskrift dagsins er: Friður,
frelsi, mannréttindi.
Við leggjum á það megin-
áherzlu, að þessi þrjú atriði
mynda eina órofa heild.
Við höfnum því, að hægt sé að
slíta eitt þessara atriða úr sam-
hengi við hin tvö, og bendum á, að
frelsi einstaklingsins er forsenda
þess, að mannréttindi séu virt, og
friður án frelsis og mannréttinda
verður til þess eins, að kúgunar-
stjórnir alræðisríkja fá frið til að
svipta þegna sína frelsi og traöka
á sjálfsögðum mannréttindum
þeirra.
Mikil er gleymska þeirra Vest-
urlandabúa, sem krefjast einhliða
afvopnunar og segja, að með því sé
friðurinn tryggður. Hafa þeir
gleymt þeim Tékkum, sem hrifust
af „vorinu í Prag“? Hafa þeir
gleymt þeim þúsundum Sovét-
manna, sem settir hafa verið í
fangelsi, þrælkunarbúðir og á geð-
veikrahæli fyrir það eitt að vera
ekki algerlega á sama máli og
valdsmennirnir?
Hvernig stendur á því, að frjáls-
ir menn eru reiðubúnir að fórna
öllu fyrir friðinn?
Ef til vill ræður þar einhverju
óttinn og örvæntingin, sem ég
minntist á í upphafi. Fólk hræðist
frumsýningu á Miðlinum og Sím-
anum, óperum Menotti, en Þuríð-
ur fer með hlutverk svikamiðilsins
frú Flóru í þessari uppfærslu ís-
lensku óperunnar. Morgunblaðið
biðst velvirðingar á þessum mis-
tökum.
„Hin eiginlega fridarb-
arátta hlýtur að vera
baráttan fyrir frelsi og
mannréttindum öllum
til handa, því að frelsið
er öllu öðru dýrmæt-
ara.“
örlög sín, óttast að verða kjarn-
orkusprengjunni að bráð. í blindni
setur það fram kröfu um einhliða
kjarnorkuafvopnun, en gleymir
því, að með einhliða afvopnun af-
vopnast einungis annað stórveldið.
Hitt heldur sínum vopnum. Með
öðrum orðum, Vesturlönd eiga að
leggjast eins og lítill kjölturakki
við fætur Ráðstjórnarríkjanna og
láta það ráðast, hvort þeim verður
klappað eða í þau sparkað.
Ut á þetta hefur friðarumræða
undanfarinna mánaða og missera
gengið. Friðurinn hefur, á röngum
forsendum, verið gerður að eigin-
legu markmiði. Afvopnun á að
tryggja frið.
Við megum hins vegar ekki
gleyma því, að þekkingunni að
baki kjarnorkuvopna verður ekki
eytt, og þótt við vörpum öllum
vopnum veraldar út í hafsauga,
tryggjum við ekki frið. Það eru
nefnilega ekki vopnin sjálf, sem
eru hættuleg, heldur mennirnir.
Þekkingin er fyrir hendi, og hve-
nær sem er er hægt að smíða ný
vopn. Fyrst þarf því að eyða ófrið-
arviljanum. Síðan koma vopnin.
Við lýðræðissinnar í Háskóla ís-
lands teljum, að til þess að svo
megi verða, þurfi að ríkja skiln-
ingur milli þjóða. Þær þurfa að
geta treyst hver annarri.
Ólafur Arnarson
Á þessari stundu er þetta aðeins
draumsýn, því að skilningur og
traust getur aldrei ríkt milli
þjóða, nema þær sitji allar við
sama borð. Og það verður þá fyrst,
þegar allir menn allra þjóða njóta
sömu réttinda.
Þess vegna höfnum við þeirri
einhæfu friðarumræðu, sem fram
hefur farið á Vesturlöndum að
undanförnu. Við viljum ræða þessi
mál á raunhæfum grundvelli og
setjum því fram kröfuna um frið,
frelsi og mannréttindi.
Hin eiginlega friðarbarátta
hlýtur að vera baráttan fyrir
frelsi og mannréttindum öllum til
handa, því að frelsið er öllu öðru
dýrmætara.
Á fullveldisdegi íslands er
ánægjulegt til þess að hugsa, að
öll þau 65 ár, sem ísland hefur
verið frjálst og fullvalda ríki, hef-
ur lýðræðisskipulagið verið okkar
stjórnarfar. Frelsi einstaklingsins
hefur verið í hávegum haft, og
stjórnarskráin tryggir okkur víð-
tækari mannréttindi en flestar
þjóðir búa við.
En eitt er það þó, sem hefur ver-
ið megingæfa okkar íslendinga, og
það er, að við höfum ávállt gert
okkur grein fyrir því, hve dýrmætt
okkar fullveldi er. Við höfum
ávallt skynjað dýrmæti þess frels-
is, sem við búum við, og skilið að
það er ekkert, sem réttlætir það,
að því sé fórnað, því að það er
hornsteinn okkar þjóðskipulags.
Með þetta í huga höfum við átt
náið samstarf við aðrar vestrænar
lýðræðisþjóðir um sameiginlegar
varnir. Þetta gerum við af illri
nauðsyn, vegna þess að eitt og sér
má ísland sín lítils í hinum stóra,
grimma heimi.
En öll hljótum við að bíða eftir
þeim degi, þegar lýðræðishugsjón-
in verður ofan á í heiminum og við
verðum frjáls, fullvalda þjóð í
samfélagi frjálsra, fullvalda
þjóða.
Sá dagur er ekki í sjónmáli nú,
en hann kemur, ef allir, bæði stúd-
entar og aðrir, sýna samstöðu.
Við verðum fyrst og fremst að
standa vörð um það þjóðfélag, sem
við búum í, og vera þakklát
forfeðrum okkar og mæðrum fyrir
þá arfleifð, sem þau létu okkur í
té: Hið frjálsa, fullvalda ríki.
Þakklæti okkar sýnum við best
með því að berjast saman fyrir:
friði, frelsi og mannréttindum, ís-
lendingum og öðrum til handa.
Þorlákshöfn:
Þorláksvaka
í Egilsbúð
f HINUM stóra hópi kaþólskra
dýrlinga er heilagur Þorlákur eini
fslendingurinn, sem þekktur er
erlendis, og Þorlákshöfn er eina
byggðarlagið, sem ber nafn hans.
Á þessu ári eru liðin 850 ár frá
fæðingu hans. Af því tilefni verð-
ur í Egilsbúð sýning honum helg-
uð.
Sýningin verður opin til ára-
móta á sama tíma og safnið — en
hægt verður að semja um aðra
tíma.
Fréttatilkynning frá bókaverði.
Nafn féll niður
Þau mistök urðu í blaðinu í gær,
að niður féll nafn Hjálmars Jóns-
sonar blaðamanns, sem var höf-
undur greinar um áskorendaein-
vígin í skák í London. Þá féll enn-
fremur niður, að greinin var rituð
sl. sunnudag.
Leiðrétting:
Miðillinn en ekki La Traviata