Morgunblaðið - 08.01.1984, Page 1

Sunnudagur 8. janúar
ORWELL
Líkt og á fyrri tímum er
sumar tölur voru taldar
meiri örlagatölur en aörar,
hefur ártalið 1984 fengiö
adra og meiri þýðingu í vit-
und nútímamannsins en
önnur ártöl. Því veldur hin
einstaka skáldsaga 1984
eftir Englendinginn
George Orwell, sem skrif-
uð var 1948. Þar er dregin
upp skuggaleg mynd af
framtíðarríkinu sem hinu
algera einræðisríki, þar
sem hver snefill persónu-
frelsis og mannréttinda
hefur verið afnuminn. Þar
hefur enginn minnsta vald
yfir örlögum sínum og
tækninni er miskunnar-
laust beitt í þágu valdhaf-
anna.
jálfur hafði Orwell engan
sérstakan áhuga á árinu
1984. Ætlun hans var að
lýsa og vara við hinu algera ein-
ræðisríki, sem hann þóttist sjá
fyrir einhvern tímann í framtíð-
inni. En eftir því sem árið 1984
hefur færzt nær, hefur sú spurn-
ing orðið áleitnari, hvort framtíð-
arríki Orwells sé ekki þegar orðið
að bláköldum veruleika, að
minnsta kosti sums staðar. Víst
er, að í sumum hlutum heims hafa
mannréttindi og persónufrelsi
verið skert >' þeim mæli, að vart
verður lengra gengið en í skáld-
sögu Orwells, sem hlotið hefur
meiri frægð en flestar aðrar
skáldsögur á þessari öld og verið
gefin út á fleiri en 60 tungumálum
í yfir 10 milljónum eintaka.
Sagan hefst, þegar söguhetjan,
Winston Smith, er í þann veginn
að fara heim úr vinnu sinni 4. apr-
íl 1984. Þennan dag verða kafla-
skipti í lífi hans á þann veg, að
hann byrjar að skrifa dagbók.
Hann tekur að halda þessa dagbók
í ögrunarskyni við þjóðfélagið,
sem skiptist í þrjár stéttir. Æðri
en allir aðrir trónir Stóri bróðir,
sem er nánast guð þessa samfé-
lags, alsjáandi og allsráðandi. Síð-
an kemur innri hluti Flokksins,
sem býr við hóglífi, þá kemur ytri
hluti Flokksins, þar sem menn búa
við algera hugsanastjórn. Síðast
koma öreigarnir, sem eru um 85%
þjóðfélagsþegnanna. Þetta fólk er
aðeins „heimskur lýðurinn", að
mati valdhafanna, og reynt er að
halda því ánægðu með ódýru
áfengi, klámbókmenntun, sem hið
opinbera framleiðir, og ómerki-
legum skyndihappdrættum.
Sjálfur tilheyrir Smith ytri
hluta Flokksins og starfar í sann-
leiksráðuneytinu, sem í reynd ger-
ir ekkert annað en að búa til lygar.
Því er lýst þannig í sögunni: Þetta
var risabygging, eins og pýramídi
í lögun, úr ljómandi, hvítri
steinsteypu, er teygði sig — hver
stallurinn af öðrum — þrjú
hundruð metra í loft upp. Á fram-
hlið hennar stendur:
STRÍÐ ER FRIÐUR
FRELSI ER ÁNAUÐ
FÁFRÆÐI ER MÁTTUR
í samræmi við þetta hefur frið-
arráðuneytið stríðsrekstur með
höndum og gnægtarráðið stjórnar
efnahagslífinu, þar sem skortur-
inn setur svip sinn á allt. Kær-
leiksráðuneytið á að halda uppi
lögum og reglu, en hefur fyrst og
fremst pyntingar og ofsóknir í
verkahring sínum til þess að
tryggja vald Flokksins.
Landið, sem nefnist Eyjaálfa, á
í stöðugum styrjöldum. En óvinur-
inn er alls ekki alltaf sá sami.
Stundum er Eyjaálfa í bandalagi
við Evrasíu og á þá í styrjöld við
Austur-Asíu og stundum gerir
Eyjaálfa skyndilega frið við það
síðarnefnda, en fer í stríð við Evr-
asíu. Þegar breytt er um óvin, fær
sannleiksráðuneytið nóg að gera.
Allar bækur og blöð verður þá að
umrita til þess að sýna fram á, að
nýi óvinurinn hafi alltaf verið höf-
uðóvinur Eyjaálfu.
HUGSANALÖGREGLAN
Stóri bróðir, sem enginn veit
hvort er goðsögn eða raunveru-
George Orwell
leiki, vakir yfir öllum hugsunum
og gerðum manna með aðstoð
„hugsanalögreglu", sem hefur eft-
irlits- og njósnatæki í hverri íbúð.
Lýsingin á því í sögunni er slá-
andi:
„Firðtjaldið var í senn við- og
senditæki. Það nam hvert hljóð
frá Winston, ef hann hafði hærra
en sem svaraði lágum hvíslingum.
Auk þess var líka hægt að sjá
hann, meðan hann var innan sviðs
málmþynnunnar. Að sjálfsögðu
var ekki hægt að vita, hvort hafð-
ar voru gætur á mönnum á ein-
hverju vissu augnabliki. Enginn
vissi, hversu oft eða hvenær Hugs-
analögreglan tók samband við
hvert einstakt firðtjald. Það var
einnig hugsanlegur möguleiki, að
hafðar væru gætur á öllum
mönnum samtímis. Víst var að
minnsta kosti, að hún gat sett sig
í samband við hvaða firðtjald sem
var, hvenær sem henni bauð svo
við að horfa. Menn urðu að lifa —
lifðu raunar af vana, sem var orð-
inn að eðlisávísun — í þeirri
sannfæringu, að lögreglan heyrði
hvert hljóð og fylgdist með öllum
hreyfingum þeirra, nema þegar
myrkt var.“
Lýsingar Orwells á múgæsing-
unni eru ekki síður áhrifamiklar,
en múgæsingu er beitt í 1984 sem
tæki: „Það ægilega við Tveggja
mínútna hatrið var ekki, að menn
voru skyldaðir til að taka þátt í
því, heidur hitt, að það var ger-
samlega ómögulegt að komast
undan þátttöku. Áður en 30 sek-
úndur voru liðnar, var alveg
ónauðsynlegt að gera sér nokkuð
upp. Viðbjóðslegur tryllingur ótta
og hefnigirni, löngunar til að
drepa, kvelja, berja andlit i mauk
með sleggju, virtist læsast um all-
an hópinn eins og rafmagns-
straumur og gera hvern mann,
gegn vilja sínum, að organdi vitf-
irringi, sem lét öllum illum látum.
Og samt var bræðin, sem menn
fundu til, óhlutlæg, ómótuð til-
finning, sem hægt var að beina af
einum hlut á annan eins og blossa
logsuðutækis."
HUGRENNINGAGLÆPIR
Og Orwell lýsir vel því öryggis-
leysi, sem ríkir í þessum framtíð-'
arheimi einræðisins: