Tíminn - 24.08.1965, Blaðsíða 8

8
ÞRIÐJUDAGUR 24. ágúst 1965
TÍMINW
SéS yfir gamla hlutann af Kýrenía og héraðið í kring. Þarna eru sumir af beztu baðstöðum Kýpurs með 18—20 gráða heitum sjó að busla
i í baksýn St. Hilarion.
p 'H . . - .... .
Halldór Vilhjálmssoii:
KOMIÐ VIÐ A KYPUR
Undanfarin tvö og hálft ár
hefur oft og misjafnlega verið
minnzt á Kýpur í heimsfréttun
mn. Vart hafði verið lýst yfir
sjálfstæði eyjarinnar árið 1960
eftir aldalöng erlend yfirráð,
er ólgan í innanlandsmálum
landsins tók að vaxa með nýj
um krafti og varð að mikilli
sprengingu milli kýpríótísku
þjóðbrotanna tveggja, sem eyj
una byggja, Tyrkja og Grikkja.
Sú sprenging heyrðist víða um
veröld. Saga Kýpur hefur löng
um verið saga blóðs og tára í-
búanna; hana má rekja a.m.k.
aftur til 6. aldar f. Kr. og inn
an þessarar sögu er hægt að
greina vissa hringrás, sem
hófst með landnámi Grikkja á
eyjunni og lauk að sínu leyti
við lýðveldisstofnunina, sem
var grísk-kýpríótískt afrek.
Á Kýpur höfðu frá upphafi
vega sögunnar drottnað og
hlaupið af sér hornin margar
þjóðir, víðs vegar að komnar,
en Grikkir einir skópu sér-
staka og varanlega menningu á
eyjunni; aðskotadýrin hurfu
smátt og smátt út í buskann
aftur er aldir liðu fram: Ass-
ýríumenn (8.—6. öld f.Kr.)
Egyptar (6. öld), Persar (s.
hl. 6. aldar), Hellenar, Róm-
verjar (1. öld e. Kr.), Mikla-
garðsmenn (330—1191), kross-
farar, Frakkar, Feneyjamenn
(1489—1571), Tyrkir (1571—
1878) og svo Erglendingar
(1878—1960). Þá loks tókst
grískum Kýpríótum að hrista
að mestu af landinu öll erlend
bönd, en frélsisbarátta þeirra
undir forystu George Grivas,
sem hófst 1. apríl 1955, var
mikil og dýr hetju-saga, þótt
Lundúna-Reuter legðli mikið
kapp á það á sínum tíma, að
sú saga kæmi aðeins út í
enskri útgáfu sem víðast. Sjálf
stæði það og fullveldi sem Kýp
ur hlaut eftir mikið þóf 16.
ágúst 1960, var þó hvorki hálft
né heilt, því Englendingar líta
á enskar herbækistöðvar á
Kýpur sem jafn sjálfsagðan
hlut og enskar togveiðar
á Skerjafirði eða í ísafjarðar-
djúpi, enda fyrrverandi merkis
stórveldi, sem um fæst þarf
að spyrja leyfis; á Kýpur tóku
þeir ensku það ráð, sem löng
um hefur reynzt þeim vel enda
þrautreynt af Rómverjum, —
nefnilega „að deila og
drottna“ í þetta sinn með að-
stoð tyrkneska minnihluta
Kýpurbúa. Englendingar
bjuggu á svo bráðsnjallan hátt
um Kýpurhnútinn, er landið
fékk sjálfstæði, að fimmtungur
landsbúa og tæplega það, fékk
sömu sérréttindi og pólitíska
aðstöðu eins og um helming í-
búanna væri að ræða. Þessi
brezki fimmtungs-leppur á
Kýpur er sem sagt tyrkneskur
að tungu. siðum, hugsunar-
og uppruna, en meiri hluti
þjóðarinnar eða 80 af hundr-
aði, sem fyrir þessu gerræði
varð, er grískur að tungu og
menningu.
Þetta er allt nauðsynlegt að
hafa í huga, ef skilja á ástand
ið á Kýpur í dag og þær blóð-
ugu innanlandsóeirðir, sem á
undan eru gengnar, því Kýpur
er Sögueyja engu síður en fs-
land, — grísk sögueyja, — og
hvoruga þessara eylandsþjóða
er hægt að skilja og þekkja að
nokkru gagni í dag án þess
að skyggnzt sé í skuggsjá alda
langrar þjóðarsögu þeirra.
Kýpur, landið og þjóðin, sem
sett hefur menningarstimpil
sinn á allt í eylandi þessu, er
grísk; jafn grísk og ísland er
íslenzkt. Fyrir þeirri staðreynd
er ekki hægt að loka augunum
ef sanngirni skal ráða.
Mest af því, sem blöð og út-
varpsstöðvar í V-Evrópu og
Bandaríkjunum hafa sagt um
upptök og þróun Kýpurvanda-
málsins, er ýmist byggt á
brennandi trú pató-kristinna
þjóða, bandarískum ótta við
brottrekstur úr US-víghreiðr-
um í Tyrklandi eða brezkum
ótta við að missa herstöðvarn-
ar við Famagústa og annars
staðar á Kýpur. Nato-jólaóra-
tóríið frá 1963, svo og þessi
nató-missa solemnis ætíð síðan
í öllum fréttaflutningi frá
Kýpur er í öllum V-Evrópu-
löndum hin samhljóma grýlu
saga um vondu Grikkina (alias
kommúnista, vitanlega eins og
alltaf, þegar önnur rök bresta)
sem hafi sér það til dægra-
styttingar að berja á vesalings
saklausa tyrkneska minnihlut-
anum. Jafnvel hið sjálfstæða
og oftast óhlutdræga banda-
ríska fréttarit „Time“ sagði
frá atburðunum á Kýpur með
tyrkneska grátstafi í kverkun
um. Hvað íslenzk málgögn
snertir, þá hafa þau látið sér
nægja að taka við þeim fyrir-
fram tuggnu fréttum frá Kýp-
ur, sem að þeim var rétt, eins
og þeirra er vani, hvað, sem
á dynur. Enginn var sendur
á vettvang til að safna íslenzk-
um fréttum af þvi, sem gerð-
ist, og það þótt a.m.k. við eitt
Reykjavíkurblaðanna ,sé starf
andi blaðamaður, sem frá
fyrri tímum býr yfir nokkurri
sérþekkingu á málefnum Kýp
ur og hefði auðveldlega getað
safnað þarlendis óhlutdrægum
fréttum handa íslenzkum les-
endum og útvarpinu. En okk
ur hefur lingum þótt AP og
UPI hentugri og fyrirhafnar-
minni fræðslulindir..
Kýpur er eitt af þeim örfáu
löndum fjarri íslandi, þar sem
íslenzkir ferðamenn verða að
vera við því búnir að leysa úr
ýmsum spurningum lands-
manna. t.d. hvort þeir séu frá
Reykjavík eða Akureyri, hvort
Surtsey brenni enn eða hvort
enn sé hægt að fljúga fyrir
lítinn pening milli meginlands
Evrópu og Ameríku með „Loft
lædir“. Afstaða sú, sem ísland
tók með Kýpur við úrslita-at
kvæðagreiðslurnar hjá Samein
uðu þjóðunum, er einnig ó-
gleymd meðal Kýpurbúa.
Þegar blaðað er í kýprótísk
um upplýsingapésa, kemur eitt
og annað í leitirnar; í skránni
yfir erlenda sendifulltrúa í
landinu má sjá, að Nicosía hef
ur erft rússneska sendiherrann
úr Túngötu í Reykjavík. en
annars verður maður fljótt var
við, að Nicosia er hvergi til
nema helzt utan Kýpur. Höfuð
staður landsins heitir nefni-
lega Lefkosía, og heyrist nafn
ið vera borið fram með oíur
litlu ,.ð“-bljóði í stað hreins
ísl. „s“.
Opinber fulltrúi íslands í
Lefkósía er herra Savvas Jo-
hannidis, blaðamaður. Hann er
bæði vel þekktur og ákaflega
vel kynntur í landi sínu, og
má það teljast mikið happ fyr
ir íslendinga að eiga svo á-
gætan fulltrúa þar syðra. Ræð
ismaður okkar á Kýpur hefur
unnið að því með feikna dugr
aði að kynna löndum sínum ís-
land og íslenzk málefni. bæði
í ræðu og riti. Hann þekkir ís
land af eigin raun, en hann
dvaldist hérlendis um tíma, m.
a. til að kýnna sér starfsemi
íslenzkra samvinnufélaga, ,sem
hann taldi vera Kýpurbúum til
mikillar fyrirmyndar. Hann á
allmarga íslenzka vini frá dvöl
sinni hér heima m.a. Sigurð
Magnússon, rithöfund og gagn
rýnanda, sem hann talaði um
af mikilli vinsemd og virðingu.
Það er fleira, sem breyting-
um tekur á Kýpur við nánari
athugun en nafn höfuðstaðar-
ins eitt. Strax og komið er í
land af skipsfjöl * Famagusta
eða Limasól, blasa tyrknesku
gettóin við augum, borgar-
hlutar, sem eru undir gæzlu
norrænna, vopnaðra varða úr
friðarliði Sameinuðu þjóðanna
þar sem Tyrkir hafa dregið
sig í hlé éftir innanlandsóeirð
irnar, sem hófust í árslok ‘63.
Sá aðkomumaður, sem er vel
uppfræddur af evrópisku nato-
pressunni, klökknar yfir þeirri
dýflissu-tilveru, sem tyrknesku
píslarvottamir búa við á Kýp
ur. En er tækifæri gefst til að
hafa tal af nokkrum almenn-
um fultrúum beggja málsaðila
fær hið fyrrum svart-hvíta
skoðanamálverk brátt á sig
marga gráa eða marglita skell
una. Sennilega hefði aldrei
lagzt neinn ásteitingarsteinn
í veginn milli grískra og tyrk-
neskra Kýpurbúa, ef þessi tvö
þjóðerni væru ekki jafn gjör-
ólík að hugsunarhætti og eðlis
fari og tvær þjóðir geta fram-
ast verið. Við íslendingar get
um komizt einna næst því að
skilja þá lausn kýpurvanda-
málsins. sem Tyrkir hafa vilj
að þvinga í gegn með aðstoð
Breta, nefnilega að skifta eyj
unni á milli grískra og cyrk-
neskra Kýpríóta, ef við hugs-
uðum okkur, að auk íslendinga
byggju um 40 þúsund íslenzk
ir þegnar af öðru þjóðerni á
íslandi: Ekki Bandaríkjamenn,
Englendingar, Danir, marokk-
anskir Márar. — heldur Tyrk
ir. Ennfremur yrðum við að
gera okkur í hugarlund, að her
stöðvamálum einhvers erlends
stórveldis á fslandi væri þann
ig háttað, að slíkar stöðvar
þætti viðkomandi þjóð bezt
tryggðar í samvinnu við mmni
hlutann tyrkneska og afhentu
þess vegna hinum 40 þúsund
íslenzku Tyrkjum til eignar og
einka-afnota smá-landskika,
eins og Norðurland og Vest-
firði. Nái íslenzkt hugmynda-
flug þetta langt, er hægt að
segja, að við höfum fengið
nokkra innsýn í hið eiginlega
Kýpurvandamál.
Það má annars segja um
Tyrki eins og íslenzkir segja