Morgunblaðið - 25.04.1984, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 25. APRlL 1984
Minning:
Dr. Halldór Pálsson
fv. búnaðarmálastjóri
Fæddur 26. aprfl 1911.
Dáinn 12. aprfl 1984.
Kynni okkar Halldórs Pálssonar
hófust í Menntaskólanum á Akur-
eyri veturinn 1930—31. Síðan vor-
um við samtímis í Menntaskólan-
um í Reykjavík, veturinn
1932—33, en áhugi Halldórs á
stærðfræði og raunvísindum réð
því, að hann skipti um skóla.
Stærðfræðideild hafði þá ekki ver-
ið stofnsett við MA.
Halldór Pálsson var af góðu
bergi brotinn. Dugmikla gáfu- og
athafnamenn er hvarvetna að
finna meðal ættmenna hans.
Æskuheimilið að Guðlaugsstöðum
í Blöndudal var gróið menningar-
heimili, þar sem búið var af stór-
hug með höfðingskap og rausn i
öndvegi.
í Reykjavík varð Halldór mikill
aufúsugestur og vinur á heimili
foreldra minna. Bræður mínir
tveir og ein systir dvöldust mörg
sumur á Guðlaugsstöðum hjá for-
eldrum Halldórs og síðan hjá Guð-
mundi bróður hans. Sumardvalir
þessar voru ætíð á þann veg sem í
föðurhús væri farið og leiddu enda
til vináttu sem ekki rofnaði.
Á háskólaárunum lágu leiðir
okkar Halldórs oft saman, bæði
heima og erlendis. Undir hans
stjórn vann ég við atvinnudeild
Háskólans frá 1945—1961 er ég
fór til starfa hjá Þróunarstofnun
Sameinuðu þjóðanna í New York.
Náin kynni okkar Halldórs hófust
að nýju, er ég fluttist aftur til Is-
lands í árslok 1975.
Mér er að sjálfsögðu kunnugt
um náms- og rannsóknaferil dr.
Halldórs Pálssonar, svo og um þá
viðurkenningu og virðingu er
hann varð aðnjótandi erlendis og
vegna vísinda- og stjórnunar-
starfa í þágu landbúnaðar. Þau at-
riði rek ég ekki hér, það munu mér
sérfróðari menn á hans búvísinda-
sviði gera.
Halldór Pálsson var framúr-
skarandi námsmaður. Á einni af
byggingum háskólans í Edinborg
er bronsplata, þar sem nafn Hall-
dórs er áletrað fyrir hans frábæra
námsárangur. Áldrei heyrði ég
hann minnast á þennan virð-
ingarvott hans Alma Mater. En
námshæfileikar Halldórs ásamt
þekkingu og dómgreind um mann-
leg viðhorf og viðleitni, reyndist
honum drjúgt veganesti í lífinu.
Halldór Pálsson átti því mikla
láni að fagna að kvænast Sigríði
Klemensdóttur frá Húsavík, ein-
hverri best gerðu konu og elsku-
legustu sem ég hefi kynnst. Þau
hjón voru mjög samhent á allan
hátt, og í veikindatilfellum Hall-
dórs og ætíð síðan var Sigríður
sannkallaður verndarengill hans.
Ég var svo lánsamur að vera
oftlega boðinn á heimili Sigríðar
og Halldórs og þar var bæði
lambakjötið og Borgarfjarðar-
laxinn meistaralega matreitt. Og
svo var setið og spjallað, þar sem
frábær athyglisgáfa og frásagn-
arlist Halldórs naut sín vel. Var
oft hlegið dátt. Halldór hafði,
amk. í hugskoti sínu, safnað sam-
an miklu efni i það, sem verða áttu
æviminningar hans. En því miður
mun það verk hafa verið svo
skammt á veg komið, að óvíst er
að slíkt rit sjái dagsins ljós.
Mannþekking, kímnigáfa og rit-
fimi Halldórs var slík, að ævi-
minningar hans hefðu getað orðið
með afbrigðum skemmtilegt rit.
Þessir hæfileikar Halldórs, þekk-
ing á mönnum og umhverfisþátt-
um ásamt skýrri hugsun, hafa
raunar komið berlega í ljós í fjöl-
mörgum blaðagreinum, sem hann
hefir ritað.
Sumarið 1981 var ég ferðafélagi
og bílstjóri Sigríðar og Halldórs í
2ja vikna ferð um Skotland og
England. Var dvalið um hríð á
stöðum, þar sem þau hjón voru
hagvön, svo sem í háskólaborgun-
um Edinborg og Cambridge, en í
þeirri síðarnefndu vann Halldór
að doktorsverkefni sínu. Auk þess
var komið víða við á búgörðum,
þar sem Halldór átti kunningja.
Er skemmst frá því að segja, að
þetta varð ánægjulegasta sumar-
leyfisför, sem ég hefi gert um dag-
ana, og mun mér seint falla úr
minni. Við höfðum lauslega
minnst á að fara í hringferð um
landið á sumri komanda, en sú
ferð verður því miður ekki farin.
Þann 11. apríl mætti Halldór
hress og gamansamur að vanda í
morgunkaffið á Rannsóknastofn-
un landbúnaðarins á Keldnaholti.
Næsta morgun barst sú dapurlega
fregn, að hann væri allur.
Það er sjónarsviptir að slíkum
manni sem Halldór Pálsson var.
Þeir sem áttu þess kost að kynnast
honum og vinna með honum
minnast hans með þökk og sökn-
uði. En minningin um þennan
mæta mann og góða dreng má
verða þeim, sem eftir lifa, til örv-
unar um áframhaldandi nýt störf,
hvar sem borið er niður.
Sigríði og öðrum aðstandendum
votta ég innilega samúð.
Björn Jóhannesson.
ísland hefur átt mörg stór-
menni um aldirnar; dr. Halldór
Pálsson var einn af þeim. ísland
hefur átt færri stórmenni á al-
þjóðamælikvarða, en Halldór var
einn þeirra. Þeir sem starfað hafa
á sviði landbúnaðarvísinda erlend-
is þekkja það orð sem af dr. Páls-
son fór. Hann varð strax þekktur
á sviði búfjárfræði en hann stund-
aði framhaldsnám á Bretlandi og
einkum í samstarfi nokkurra bú-
vísindamanna með hinum þekkta
búfjárfræðingi í Cambridge, dr.
Hammond.
Eftir að til íslands kom hélt
Halldór áfram vísindastörfum
sínum, oft við mjög erfiðar að-
stæður, en öll vísindastörf hans
þar á sviði sauðfjárrannsókna
juku hróður hans, og jafnframt
landsins. óhætt mun að fullyrða,
að framlag Halldórs og starfs-
bræðra hans á sviði sauðfjárrann-
sókna hafði fært íslensk vísindi á
þessu sviði í fremstu röð.
Mér er minnisstætt er ástralsk-
ur búfjárfræðingur hugði á Is-
landsför og ég spurði hvort hann
vildi hitta dr. Halldór Pálsson.
Hann sagði þá: „Meinarðu the
Pálsson?" Slíkt var nafn Halldórs
í heimi búfjárfræðinga.
Ég á margs að minnast frá
margra ára samstarfi með Hall-
dóri. En efst er mér í huga hvernig
hann tók mér, ungum námsmanni,
sem var að leita sér leiða til fram-
haldsmenntunar. Hjá honum fann
ég hollráð og hvatningu og ómet-
anlegan stuðning. Þegar ég ætlaði
að gugna á því að lengja námið og
ljúka framhaldsmenntuninni í
Ámeríku, sem þá var orðin dýr,
var það eiginlega Halldór sem tók
af skarið og sýndi mér fram á að
hika er sama og að tapa. Vinátta
hans og stuðningur héldu áfram
hvort sem ég starfaði með honum
heima eða dvaldi á erlendri grund.
Halldór var yfirhlaðinn anna-
sömum ábyrgðarstörfum allt sitt
líf. Sumir láta sér nægja stjórnun-
arstörfin, erilinn og skriffinnsk-
una sem þeim fylgja. Ekki Hall-
dór. Hann vann stöðugt að rann-
sóknum og lét ekkert koma I veg
fyrir að hann gæti haldið áfram á
þeirri braut. Hann tók ekki bara
þátt í skipulagningu tilrauna og
úrvinnslu inni á hlýrri skrifstofu.
Hann naut sín fyrst þegar hann
var kominn í fjárhúsin á Hesti og
hugaði að tilraunafénu, færði í til-
raunabækurnar og mældi og vó
alla eiginleika sauðkindarinnar
sem hægt væri að nota til að auka
framleiðni hennar og gæði afurð-
anna. Þeir sem áttu þess kost að
vera í fjárhúsunum með Halldóri
og félögum hans, einkum um
fengitímann og um sauðburðinn,
gleyma því aldrei. Áhuginn, gíeðin
og atorkan var smitandi og er
óskandi að sá starfsandi eigi eftir
að einkenna starfsemi tilrauna-
stöðvanna í framtíðinni.
Við Halldór áttum nánast sam-
starf í framkvæmd „þjóðargjafar-
innar“, en hina svokölluðu „stóru
beitartilraunir" voru að verulega
leyti sprottnar úr hugmyndum
hans. Niðurstöður úr þeim til-
raunum eiga eftir að marka þátta-
skil í öllum samskiptum búfjár og
beitilands á íslandi.
Ég minnist allra okkar sam-
skipta með innilegu þakklæti og
kveð Halldór með miklum sökn-
uði. íslenskur landbúnaður og ís-
lenskt þjóðlíf missir mikið þegar
Halldór er allur og reyndar óhugs-
andi að nokkur geti komið í hans
stað, þótt við eftirlifendur reynum
að gera okkar besta.
En ekki er hægt að hugsa til
baka til samskipta við Halldór
heitinn án þess að hugsa um leið
til Sigríðar. Svo samhent voru þau
og svo vel reyndist hún honum að
segja mátti að Sigríður vekti yfir
hverju spori hans, einkum eftir að
Halldór fór að kenna veikinda
sinna fyrir tuttugu árum.
Við Helga sendum Sigríði okkar
innilegustu samúðarkveðjur og
biðjum Guð að blessa hana og
minninguna um afbragsmann og
góðan dreng.
Björn Sigurbjörnsson
Með Halldóri Pálssyni er fallinn
frá einn fjölmenntaðasti forystu-
maður bændasamtakanna. Störf
hans innan þeirra eru samt ekki
hvatinn að fáeinum kveðjuorðum
við fráfall hans heldur störf hans
að samgöngumálum þjóðarinnar
og skipulagningu þeirra.
Halldór átti sæti í skipulags-
nefnd fólksflutninga um tveggja
áratuga skeið, allt til dauðadags,
sem fulltrúi Búnaðarfélagsins.
Hann var þeirrar skoðunar og fór
ekki dult með, að bætt vegakerfi,
betri samgöngur væri undirstaða
aukinnar hagsældar á verklegu og
menningarlegu sviði. Halldór var
traustur málsvari dreifbýlisins
þegar rætt var um skipulagningu
samgangna, og lagði ríka áherslu
á að skipulag þeirra miðaði ekki
síst að auknu öryggi fyrir íbúa
viðkomandi byggðarlaga á sem
flestum sviðum.
Halldóri var örugglega ljósara
en flestum öðrum hversu afger-
andi þáttur fyrir búsetu í mörgum
sveitum landsins er að á sam-
göngumálin sé horft með þá stað-
reynd í huga af viðkomandi ráða-
mönnum.
Það var mjög ánægjulegt að
eiga við hann samvinnu og sam-
starf, maðurinn var fjölgáfaður og
sá gjarnan fyrstur manna ljósari
fletina á erfiðum úrlausnarefnum.
Hann var manna tillitssamastur
þegar þeir áttu í hlut er þurftu
liðveislu og ráku mál sín hispurs-
laust og án hliðarleiða.
Nú þegar leiðir skilja, er okkur
sem með honum störfuðu í Skipu-
lagsnefnd fólksflutninga, og
starfsfólki, efst í huga þakklæti
fyrir ánægjulegt og lærdómsríkt
samstarf á liðnum árum.
Eftirlifandi eiginkonu hans,
Sigríði Klemensdóttur, vottum við
dýpstu samúð.
Einar Ögmundsson
Enn eru ekki liðnir ellefu mán-
uðir frá því að stúdentar frá
Menntaskólanum í Reykjavík árið
1933 komu saman til að halda há-
tíðlegt fimmtíu ára stúdentsaf-
mæli sitt og rifja upp þau gömlu
kynni sem ekki gleymast, heldur
verða oft því innilegri sem lengra
líður.
En á þessum mánuðum hefur
skipast veður í lofti, tveir úr hópn-
um hafa fallið frá: á fyrstu haust-
dögum Þorsteinn Egilsson, niður-
jöfnunarmaður sjótjóna og nú
Halldór Pálsson, fyrrum búnað-
armálastjóri.
Þá var skólinn sex vetra skóli,
en Halldór kom ekki í hópinn fyrr
en næstsíðasta veturinn, í fimmta
bekk, og kom þá að norðan. Þá var
aðeins máladeild á Akureyri, en
Halldóri var ljóst hvað sér hentaði
vegna framhaldsnáms og flutti sig
því um set til þess að komast í
stærðfræðideild.
Halldór var ágætur námsmað-
ur, fljótur að átta sig á viðfangs-
efnum og stálminnugur. Við flutn-
inginn til Reykjavíkur og deilda-
skiptin missti hann vetrarkafla úr
sumum námsgreinum, en ekki
virtist það há honum að ráði.
Námshæfileikar hans komu þó
enn betur í Ijós í háskólanámi, þar
sem hann lauk öllum tilskildum
prófum og síðan doktorsprófi á
ótrúlega skömmum tíma og með
afbragðs góðum árangri.
Halldór féll fljótt og vel inn í
hóp okkar sem fyrir vorum í
bekknum. Hann var kvikur og
fjörugur, opinskár og ræðinn,
flugmælskur og fljótur að mynda
sér skoðun, fimur að verja hana og
hafði yndi af því að rökræða. Þessi
einkenni fylgdu honum ævina á
enda og urðu jafnvel sterkari eftir
því sem á ævina leið. Hann varð
ótrúlega fróður um menn og mál-
efni, hafði unun af því að segja frá
og gerði það oft á eftirminnilegan
hátt.
Halldór var einn þeirra ham-
ingjumanna er fá að lifa, þroskast
og starfa í samræmi við innsta
eðli sitt.
Kornungur drengur vakti hann
athygli og undrun fyrir það hve
fjárglöggur hann var. Og alla tíð
síðan var íslenska sauðkindin
helsta viðfangs- og rannsóknar-
efni hans. Hann valdi sér holdar-
far hennar að viðfangsefni til
doktorsprófs og ævistarf hans sem
ráðunautur, sérfræðingur og bún-
aðarmálastjóri var helgað sauð-
fjárrækt og búfjárrækt. En um
það verður ekki fjallað í þessu fáu
orðum.
Halldór kvæntist Sigriði Klem-
ensdóttur frá Húsavík, systur Sig-
tryggs ráðuneytisstjóra, hinni
ágætustu konu er stóð við hlið
hans í blíðu og stríðu. Um nokk-
urra áratuga skeið höfum við fjór-
ir bekkjarbræður jafnan komið
saman á gamlársdag á heimili
Sigríðar og Halldórs, notið þar
góðra veitinga og fjörugra sam-
ræðna. Nú eru aðeins tveir okkar
eftir á lífi, en minningin um langa
vináttu og góðar samverustundir
lifir.
Við vottum Sigríði Klemens-
dóttur og öðrum aðstandendum
Halldórs djúpa samúð okkar.
Guðmundur Arnlaugsson
Halldór Pálsson, nestor ís-
lenskra búvísindamanna, er lát-
inn. Skarð Halldórs verður vand-
fyllt enda var hann einn þeirra
manna sem varð þjóðsagnaper-
sóna í lifenda lífi.
Halldór lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík
1933. Að því loknu hóf hann nám í
búvísindum við háskólann í
Edinborg og lauk þaðan kandi-
datsprófi 1936. Hann stundaði
framhaldsnám í Englandi undir
handleiðslu Hammonds, hins
kunna lífeðlisfræðings, og lauk
doktorsprófi 1938.
Halldór var ráðinn sauðfjár-
ræktarráðunautur Búnaðarfélags
íslands þegar árið 1937 og gegndi
hann því starfi allar götur þar til
hann var ráðinn búnaðarmála-
stjóri 1963. En Halldór gegndi
fleiri störfum um dagana enda var
maðurinn hamhleypa til verka.
Hann var framkvæmdastjóri
sauðfjárveikivarna 1938—1944.
Árið 1942 var Halldór ráðinn
deildarstjóri Búnaðardeildar At-
vinnudeildar Háskólans (nú Rann-
sóknastofnun Búnaðardeildar) og
jafnframt sérfræðingur deildar-
innar í sauðfjárrækt. Halldór lét
af deildarstjórastörfum þegar
hann varð búnaðarmálastjóri en
hlutastarfi sérfræðings hélt hann
fram til 1981, að hann lét af störf-
um fyrir aldurs sakir. Störfum
hans að sauðfjárrannsóknum var
þó ekki þar með lokið. Hann vann
að verkefnum fyrir Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins til hinstu
stundar.
Auk þeirra starfa sem hér hafa
verið talin átti hann sæti í ótal
nefndum, ráðum og stjórnum um
dagana. Hann sat m.a. í fyrstu
stjórn Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins 1965—1969.
Þegar Halldór réðst til Búnað-
ardeildar herjaði mæðiveikin hér
á landi. Halldór hafði forgöngu
um að komið yrði á fót fjárrækt-
arbúi þar sem m.a. væri gerður
samanburður á mótstöðuafli ým-
issa sauðfjárstofna gegn veikinni.
í þessum tilgangi fékk hann jörð-
ina að Hesti í Borgarfirði til um-
ráða. Árið 1943 var sett þar á
stofn fjárræktarbú sem enn er
rekið í þágu sauðfjárrannsókna. Á
Hesti var hafist handa um ýmsar
rannsóknir og tilraunir í sauðfjár-
rækt, ekki aðeins vegna mæðiveik-
innar, heldur einnig á sviði líf-
eðlisfræði, erfðafræði og fóðrunar.
Þegar ákveðið var að heyja bar-
áttuna gegn mæðiveikinni með
niðurskurði var allt sauðfé á Hesti
skorið eins og annars staðar um
Borgarfjörð. Heilbrigt fé var feng-
ið að nýju frá Vestfjörðum. Síðan
hafa verið gerðar margvíslegar
tilraunir með sauðfé á Hesti, fyrst
undir stjórn Halldórs en hin síð-
ustu ár undir stjórn samstarfs-
manna hans, Stefáns Sch. Thor-
steinssonar og Sigurgeirs Þor-
geirssonar.
Það sem einkum einkenndi öll
störf Halldórs Pálssonar var hinn
geysimikli áhugi á verkefnunum.
Sofinn og vakinn var hann með
hugann við tilraunirnar á Hesti.
Ég hygg, að það hafi ekki verið
margir dagar á ári sem hann vann
ekki meira eða minna að rann-
sóknaverkefnum sínum.
Samskipti okkar Halldórs hóf-
ust fyrir nær aldarfjórðungi þegar
ég kom til starfa á Búnaðardeild.
Þessi samskipti hafa verið með
ýmsu móti en alltaf ánægjuleg.
Það var örvandi að starfa með
honum. Þekking hans á mönnum
og málefnum var með eindæmum.
Hann var mikill mannþekkjari þó
oft gæti hann verið dómharður um
menn og tekið mikið upp í sig. ÖIl
hálfvelgja var honum fjarri og
talaði hann af hispursleysi um
hvaðeina. Undirrituðum reyndist
oft mikilsvert að ræða við Halldór
um hin ýmsu vandamál, þó ekki
bæri hann alltaf gæfu til að fylgja
hans ráðum.
Halldórs Pálssonar verður ekki
minnst án þess að geta konu hans,
frú Sigrlðar Klemensdóttur. Sig-
ríður studdi ætið Halldór með ráð-
um og dáð. Frá þeim tíma sem
Halldór varð fyrst fyrir hjarta-
áfalli má segja, að Sigríður hafi
fylgt manni sínum á öllum hans
ferðum, innan lands sem utan.
Sigríður er greind kona og
margfróð. Þó missir hennar sé
mikill, hygg ég að hin mörgu