Morgunblaðið - 15.08.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. ÁGÚST 1984
Athugasemd við afmælisgrein
— eftir Hauk
Eggertsson
Það er rík hefð hér á landi, að
góðra manna er getið á opinberum
vettvangi, þegar merkis tímamót
eru í lífi þeirra, eða er þeir hverfa
frá þessu jarðlífi. Undantekn-
ingarlaust eru siík tækifæri notuð
til að draga fram ágæti þess, sem
um er fjallað, afreka hans eða
hennar og þá uppruna og ættar-
tengsl. Ekki er nema gott um
þetta að segja, þó fyrir komi, að
nokkurs oflofs kunni að gæta.
Annar er yfirleitt ekki boðskapur
þess, sem frá sér er látið í slíku
tilefni, og er það oftast í formi
greina í dagbiöðunum.
Guðmundur Ingvi Sigurðsson
hrl. ritar afmælisgrein um vin
sinn, Odd Sigurðsson, Flókagötu
69, í tilefni sjötugs afmæiis hans
1. ágúst sl. Birtist hún í Morgun-
blaðinu þann sama dag. Honum
verður á að bregða út af hinni
gullnu regiu, að svo skuli einn
lofa, að á annan verði ekki hallað,
eða þótt ekki sé meira sagt, en að
sú glansmynd, sem upp er dregin,
sé gerð án þess að kasta rýrð á
annan. Og þar sem réttu máli er
hailað gagnvart mér, get ég ekki
látið hjá líða að gera við það at-
hugasemd.
Guðmundur segir: „Árið 1958
réðst hann (Oddur) í að setja á
stofn fyrirtækið Plastprent hf. í
bílskúrnum heima hjá sér. Var
þetta algjört brautryðjendastarf,
ný framleiðsla sem ekki þekktist
hérlendis. Framleiddi hann poka
af ýmsum gerðum úr plasti. Þetta
framtak hans ...“ Og svo áfram:
„Eftir sex ár kom til starfa í fyrir-
tækinu Haukur Eggertsson. Upp
úr samstarfi Odds og Hauks slitn-
aði 1973 og eftir að gengið hafði
verið frá skiptuin þeirra á milli,
sem fólu í sér að Haukur hélt
fyrirtækinu, hófst Oddur handa
um að stofna nýtt fyrirtæki í
sömu grein." Og enn: „Við blasti
algjört hrun alls þess sem Oddur
hafði byggt upp og barist við að
halda lífi í og efla.“ Og enn áfram:
„er allt var um garð gengið og
Oddur leit yfir vígvöllinn reyndi
hann strax að finna eitthvað já-
kvætt út úr þessu."
Þetta er ægileg saga í afmælis-
grein, enda hafa margir spurt
mig, hvort það sé virkilega satt, að
Oddur Sigurðsson einn hafi stofn-
að Plastprent, og hvernig ég hafi
svo getað náð fyrirtækinu af hon-
um. Og Guðmundur Ingvi segir
líka: „Oddur rekur og annað fyrir-
tæki, Etnu hf., sem framleiðir
flöskutappa."
Nú neyðist ég til að segja sög-
una, og mun vísvitandi ekki halla
réttu máli: Það mun hafa verið ár-
ið 1955, að við Oddur hófum sam-
starf. Við vorum góðir kunningjar
fyrir og treystum hvor öðrum. Ég
var lítilsháttar byrjaður á inn-
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Hinir dauðu eru nöfn orti finnska
skáldið Pentti Saarikoski eitt
sinn. Ár er nú liðið frá því hann
lést. Síðasta bók hans, Hamáran
tanssit, er þriðji hluti svokallaðra
Tjarnarljóða og er nú komin út í
sænskri þýðingu ekkju skáldsins,
Mia Berner, en að þýðingunni átti
skáldið líka hlut. Bókinni lauk
Saarikoski í desember 1982. Á
sænsku nefnist hún Den dunkles
danser, útg. Bonniers.
Allt bendir tii þess að nafn
Penti Saarikoskis muni lengi í
minnum haft. Og hann verður
ekki bara nafn því að ljóð hans
flutningi, sérstakiega á sviði hluta
í útvarpsviðtæki, og ætlaði mér f
framleiðsiu á þeim vettvangi.
Oddur var þá starfsmaður Elding
Trading Company. Hann vekur
máls á því við mig, hvort við ætt-
um ekki að starfa saman að inn-
flutningi. Það yrði að vera á mínu
nafni, því að hann gat ekki staðið
að því beint sjálfur, þar sem hann
var í ábyrgðarstöðu hjá öðru
fyrirtæki. Þetta var samþykkt af
mér, þótt mér eins og honum fynd-
ist það ekki alveg „fair“ gagnvart
Elding Trading. Þróaðist þetta
með ágætum, þótt í litlum mæli
væri. Skömmu síðar spyr Oddur
mig svo að því, hvort ég fengist
ekki til að taka að mér að reka
fyrirtækið Kötlu hf., sem hann og
fleiri höfðu stofnað. Svo ræðst, að
ég geri þetta, en með því skilyrði
við alla eigendur, að við Oddur
getum í einhverjum mæli haldið
áfram okkar sameiginlega rekstri.
Árið 1956 kemur svo upp hug-
myndin um framleiðslu á plast-
pokum. Vél var keypt og fram-
ieiðsla hafin haustið 1957. Sam-
eignarfyrirtæki undir nafninu
Plastprent var svo skrásett 11.
maí 1958 með jafnri aðild okkar
beggja. Birtist tilkynning um það í
Lögbirtingablaðinu 24. mai sama
ár, svohljóðandi:
„Við undirritaðir, Oddur Sig-
urðsson, Flókagötu 69, Rvík, og
Haukur Eggertsson, Barmahlíð
54, Rvík, rekum með ótakmarkaðri
ábyrgð sameignarfélag undir
nafninu Plastprent sf. Tilgangur
félagsins er framleiðsla og prent-
un á plastpoka og aðrar umbúðir
auk hvers konar annarrar prent-
unar. Einnig innflutnings- og
heildverslun. Fyrirtækið ritum við
hvor í sínu lagi þannig:
Plastprent sf.,
Oddur Sigurðsson.
Plastprent sf.,
Haukur Eggertsson,
Reykjavík, 11. maí 1958.
Oddur Sigurðsson,
Haukur Eggertsson."
í lok ársins 1965 var svo fyrir-
tækinu breytt í hlutafélag, sbr.
Lögbirtingabl. 31. des. 1965, með
jafnri aðild beggja. Stjórn félags-
ins var þá skipuð: Oddur Sigurðs-
son, formaður, Haukur Eggerts-
son og Lára Böðvarsdóttir, meðstj.
Varastjórn: Guðfinna S. Björns-
dóttir og Eggert Hauksson.
Óbreytt var með rétt beggja, Odds
og mín, að skuldbinda félagið.
Samvinna okkar Odds var með
ágætum, enda dafnaði fyrirtækið
vel. Svo tilkynnir Oddur mér 2.
febr. 1973, í viðurvist Sigurðar
sonar síns og Eggerts sonar mins,
að hann hafi ákveðið 6. jan. sl.
(1973) að slíta öllum félagsskap
við mig. Hans orð voru, að vegna
breytta viðhorfs sín og sinnar fjöl-
skyldu gagnvart mér og minni fjöl-
skyldu, hefði hann ákveðið að slíta
munu að öllum líkindum lifa.
Fyrrnefnd Tjarnarljóð eru að vísu
misjöfn að gæðum, en i heild sinni
eru þau með þvi merkara sem eftir
Saarikoski liggur. Fyrri bókanna
hefur áður verið getið hér í blað-
inu, en þær nefnast í sænskri þýð-
ingu Dansgolvet pá berget og Spela
upp til dans.
Það sem einkennir Tjarnarljóð-
in og reyndar fiest ljóð skáldsins
er eins konar sambland af hvers-
dagslegu tali, ljóðrænu og póli-
tískum og heimspekilegum þönk-
um. Saarikoski tileinkaði sér
snemma opinn ljóðstíl, hann sagði
frá og lýsti í staðinn fyrir að sýna.
Ljóðin fjalla oftast um skáldið
sjálft, umhverfi þess og vini. í Den
dunkies danser stendur: Vissi ég
ekki að ég bý í húsinu þarna hefði
ég ímyndað mér / að þar byggi
Haukur Eggertsson
„Og hvers vegna þarf
Guðmundur Ingvi að
fara að gerast „hælbít-
ur“ á mig? Mér vitan-
lega er engin óvinátta á
milli okkar.“
samstarfi. Hann sagðist vera búinn
að ræða þetta við endurskoðanda
fyrirtækisins og einnig lögfræð-
ing, og allt væri i lagi. Kom með
lista yfir vélar og tæki og sagði, að
svona gætum við skipt þessu upp.
Ég hafnaði þessum skiptum, það
væri til þess að eyðileggja fyrir-
tækið. Vélakostur er þannig upp-
byggður, að ein véi tekur við af
annarri, og að þá slitnaði hin eðli-
lega framleiðslukeðja. Miklu
skynsamlegra væri, að annar hvor
keypti hlut hins. Við það var ekki
komandi í fyrstu en svo kom fram
tilboð um að selja mér hlut Odds,
en verðið var svo fráleitt, að ég
sagði strax, að hann gæti fengið
minn á því verði. Það var ekki þeg-
ið. Þá kom fram annað tilboð, en
það fór á sömu leið. Loksins, eftir
nær heils árs þjark keypti ég svo
hlut Odds. Hann þvemeitaði að
kaupa minn. Frá málum var geng-
ið 12. jan. 1974 og samskiptum þá
að fullu slitið. Megingreiðsla mín
til Odds var húseign, er Plastprent
átti, og svo hlutabréf mín í Etnu
hf., sem við stofnuðum með öðrum
árið 1960, og rákum sameiginlega.
Oddur hafði þrjá lögfræðinga sér
til halds og trausts i máli þessu,
þá Guðmund Ingva Sigurðsson,
hrl., Sveinbjörn Jónsson, hrl., og
Svein Finnsson, hdl. Ég og mfn
fjölskylda naut aðeins stuðnings
Harðar E inarssonar, hrl., er
formlega var gengið frá málum.
Trúi því svo hver sem vili, að á
Odd hafi verið hallað, þótt Guð-
mundur Ingvi láti að þvi liggja.
Pentti Saarikoski
hamingjusamt fólk. Skáldið mat-
reiðir sveppastöppu og rifjar upp
fyrir sér að áður hafi verið
mannmargt í húsinu, en nú sé
fámennt og þá er eins og alit sé
Guðmundur Ingvi minnist á í
grein sinni, að Oddur Sigurðsson
reki einnig annað fyrirtæki, Etnu
hf. Hvað Etnu hf. varðar, þá átti
Kristján heitinn Jóhann í Kassa-
gerðinni hugmyndina um fram-
leiðslu á flöskuhettum. Hann
ræddi þetta við mig og vildi, að við
stofnuðum fyrirtæki í þeim til-
gangi. Það stóð ekki á mér, en ég
vildi, að félagi minn, Oddur Sig-
urðsson, yrði þar jafn aðili okkur.
Það var auðfengið, enda Kristján
ekki maður baktjaldamakks. Við
stofnuðum því Etnu hf. ásamt
Hjalta Bjarnfinnssyni, svila mín-
um, en hann var þar verksmiðju-
stjóri frá upphafi til hinsta dags.
Lést 31. maí sl.
Þetta er ekkert skemmtileg upp-
talning, né tilefni hennar. Eg
vildi, að mál hefðu þróast þannig,
að ég hefði getað sent mínum
gamla vini, Oddi Sigurðssyni,
kveðju í tilefni afmælis hans. Ég
hefði getað sagt margt gott um
hann án þess að sniðganga sann-
leikann, enda væri það hvorugum
okkar til sóma. Ég hefði reynt að
hafa þá kveðju í anda vísu, sem ég
lærði, þegar ég var strákur. Hún
mun vera upp runnin á heimaslóð-
um Guðmundar Ingva, Eyjafirðin-
um. Er hún svona, eftir minni:
Dóma grundar, hvergi hann
hallar réttu máli.
Sóma stundar, aldrei ann
örgu pretta táli.
En þegar ég las afmæiisgrein
Guðmundar Ingva, kom mér önn-
ur vísa í hug, einnig af sömu slóð-
um. Það skal þó tekið fram, að það
hvarflar ekki að mér að heimfæra
hana alfarið upp á jafn ágætan
mann og Guðmund, þótt honum
geti og hafi orðið á að halla réttu
máli:
Táli pretta örgu ann,
aldrei stundar sóma.
Máli réttu hallar hann,
hvergi grundar dóma.
Nú skal gera bragarbót; sýna
fram á, að Guðmundur Ingvi getur
líka sagt satt f máli þessu. Hann
skrifaði Herði Einarssyni bréf
dags. 2. jan. 1974; þar segir hann:
„Plastprent hf. er skráð í Reykja-
vík 16. des. 1965 (var þá breytt í
hlutafélag HE) og Plastpokar hf.
4. febrúar 1966. Hluthafar eru
Oddur Sigurðsson og Haukur Egg-
ertsson og fjölskyldur þeirra.
Hlutabréfaeignin er hnffjöfn milli
fjölskyldnanna. Samvinna þeirra
Odds og Hauks, sem báðir hafa
stjórnað fyrirtækjunum frá upp-
hafi, gekk vel fyrstu árin, en þar
kom, að það kólnaði með þeim og
upp úr slitnaði veturinn
1972—1973.“ Þessi frásögn er rétt,
að öðru leyti en því, að reynt er að
þröngt: En ekki var þetta lifandi
fólk / heldur dáið fyrir iöngu, það
sem ég talaði við / og ekki var það
dauðinn sem aðskildi okkur heldur
lífið sem skildi mig frá því.
Den dunkles danser er fyrst og
fremst bók um dauðann. Skáldinu
mun hafa verið orðið ljóst hvert
stefndi. Margra ára óregla og
stormasamt líferni heimtaði bráð
sfna.
í Den dunkles danser yrkir
skáldið um örlög sín:
Ég tek eftir því sama og sá sem er langt
[niðri
bátnum sem hefur verið skilinn eftir
á vatninu og fúnar
þegar sá sem réri honum
er dáinn
hann dó skyndilega, því höfðu menn
[búist við
af því að lífsvenjur hans voru ekki
til fyrirmyndar ...
Og f sama ljóði:
draga úr hinni góðu samvinnu
okkar Odds með því að segja
„gekk vel fyrstu árin“. Þó er mikill
íæmunur á þessu og því sem sagt
er í afmælisgreininni.
Mér er satt að segja ómögulegt
að skilja, hvers vegna Guðmundur
Ingvi skrifar svona afmælisgrein;
það getur ekki verið Oddi Sigurðs-
syni geðfellt honum að sjálfráðu.
Þá er hann annar Oddur en sá, er
ég átti góða samvinnu við f 18 ár.
Og hvers vegna þarf Guðmund-
ur Ingvi að fara að gerast „hælbít-
ur“ á mig? Mér vitanlega er engin
óvinátta á milli okkar.
Hvað Odd sjálfan varðar, þá
lætur hann frá sér í ritinu „Is-
lenskir samtíðarmenn", 3. bindi,
bls. 206: „Verslunarfulltrúi hjá
Elding Trading Co. í Rvík
1941—58, en síðan framkvæmda-
stjóri Plastprents sf. og síðar
einnig Etnu hf. Meðstjórnandi
fyrirtækisins Kjöt og grænmeti
1947, Plastprents sf. ásamt Hauki
Eggertssyni 1958, síðar breytt í
hlutafélag, og með fleirum Etnu
hf. 1960. Stjórnarformaður Kjöts
og grænmetis 1947—50, í stjórn
Kötlu hf. frá stofnun, og stjórn- •
arformaður Plastprents hf. frá
stofnun."
Það sem Guðmundur Ingvi segir
í afmælisgreininni, er í raun
þetta: Oddur stofnadi Plastprent
einn. Hann framleiddi poka af ýms-
um gerðum úr plasti. Eftir sex ár
kom Haukur Eggertsson inn í fyrir-
tækið. Haukur náði fyrirtækinu af
Oddi. Við blasti algjört hrun alls
þess sem Oddur hafði byggt upp og
barist við að halda lífi í og efla.
Hann leit yfir vígvöllinn.
Staðreyndin er þessi: Árið 1954
var ég byrjaður á innflutningi.
Oddur Sigurðsson kemur þar inn i
nokkru síðar og við vinnum þar
saman (hann þá starfsmaður Eld-
in Trading Co.). í framhaldi af
þessu stofnum við Plastprent og
stjórnum því saman, þótt Oddur
yrði þar hinn raunverulegi fram-
kvæmdastjóri fyrstu árin, þar sem
ég var framkvstj. Kötlu hf. Höfð-
um við dagleg samráð um rekstur
beggja fyrirtækjanna, þar til ég kom
til fullra starfa í Plastprent. Sama
gilti um Etnu hf. Við höfðum frá
byrjun sömu aðild og sömu völd í
báðum fyrirtækjunum, þótt Oddur
sæi um daglegan rekstur á meðan ég
starfaði hjá Kötlu hf. Kristján Jó-
hann Kristjánsson var stjórnar-
formaður Etnu hf., þar til hann
lést, þá tók ég við formennsku
stjórnarinnar. Samvinna okkar
Odds öll þessi ár var með hinum
mestu ágætum. Það var einhliða
ákvörðun Odds að slíta samstarfi.
Það er staðreynd, að afmælis-
greinar, eftirmæli og hvað eitt
slíkt, sem látið er frá sér fara á
opinberum vettvangi, verður síðar
meir hiuti sögunnar; einstaklinga,
fyrirtækja og þjóðarsögunnar í
heild. Þess vegna má það ekki líð-
ast, að röng mynd sé upp dregin,
jafnvel þótt í besta tilgangi sé
gert. Sú er ástæðan, að ég læt frá
mér framangreindar athugasemd-
ir.
Haukur Eggertsson er forstjóri
Plastprents hf.
Ég verð að snúa heim, þegar maður
[deyr
ætti að leggja hann í bátinn hans
sem er kona hans
í veltjargaðan bát og síðan
kveikja í honum
í Ijósaskiptunum svo að sólin skíni
[gegnum reykinn
á þá sem þótti vænt um hinn látna
ekki ætti að yfirgefa bát neins manns
og láta hann fúna ...
Það er mjög harmrænn tónn í
Den dunkles danser. Athuganir
skáldsins eru stundum beiskari en
lesendur hans eiga að venjast,
minna um glaðværð og skop. En
oft er hann spámannlegur í um-
fjöilun sinni, til dæmis þegar
hann yrkir um Kenninguna með
stórum staf.
Den dunkles danser er verðug
kveðja frá Pentti Saarikoski. Bók-
in er í senn einföld og flókin.
Margt í þessum ljóðum festist í
minni.
Hinir dauðu eru nöfn