Tíminn - 05.09.1965, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR B september 19fi5
TÍMINN
l'yrrverandi konungs Bretlands
En þetta er ekki í sífia.sta skipt-
ið, og verður ekki annafi séð
en að hertoginn af Windsor
hafi skipað veglegt "úm í fvrir-
ætlunum Hitiers og Ribben-
trops En hafði Hitie’ veri',‘- ró
legur og sofið vel. varð mörg
um öfi'um mönnum i þýzka rík
inu ekki eins svefnsamt Canar
is aðmíráll, yfirmaður n.iósna
deildar hersins og einn af
helzf.u samsærismönnum ge.gí,
nazistum var ekki eins r.:'t
Hitle/ var að steypa Þýzkaianvii
út t styrjöld En það voru íó
farir, sem Canaris og fylgjer^.-
ur hans höfðu svarið að kom-
í veg fyrir með því að lost.
þjóðina við einræðisherrann.
En þegar stundin var runnin
upp var ekkert samsæri í gangi.
Canaris sneri sér að viðstödd-
um liðsforingja, þegar fréttirn
ar um hinar tilbúnu pólsku ár-
ásir fóru að berast, tók undir
hönd hans og leiddi hann eftir
rökkvuðum gangi herráðsbygg-
ingarinnar og sagði við hann:
Þetta þýðir endalok Þýzkalands.
í dögun, 1. september 1939
héldu fyrstu þýzku hersveitirn-
ar yfir landamærin og stefndu
til Varsjár úr norðri, suðri og
vestri. En 1. september hafði
Hitler ákveðið sem innrásardag
í áætlun, sem hann gerði 3.
apríl um vorið. Hitler dró ekki
að skýra málið fyrir þjóð sinni.
Hann sagði að þýzkur her
hefði haldið inn í PóUand til
að verjast pólskum árásum.
Hann sagði ennfremur, að ekki
væri hægt að kalla þessar að-
gerðir stríð, heldur aðeins átök,
sem sprottin væru af árásum
Pólverja. Hann lét sig hafa það
að þruma þetta í eyru þeirra
þýzku hermanna, sem höfðu
staðið að „pólsku árásunum“
á ýzku landamærin. f ávarpi
sínu til þýzka hersins sagði
Leiðtoginn, að pólska ríkið
hefði neitað friðsamlegu sam-
komulagi og hefði snúizt til
vopna, og árásir þeirra sýndu,
að Pólland kærði sig ekki leng-
ur um að virða landamæri
Þýzkalands. „Til að binda endi
á þessa geðbilun er mér nauð-
ugur einn kostur að láta vopnin
tala.“
Inn í þetta mikla spiil kom
allt í einu sænskur maður að
nafni Dahlerus. Hann gerðist
eins konar sjálfskipaður meðal
Þessl mynd var tekin þegar þýzkir skriðdrekar óku inn í Varsjá.
Á þessum ihaustdögum fyrir
tatttugu og sex árum hófst
mesti og hroðaiegasti hildar-
leikur, sem gengið hefur yfir
þjóðir Evrópu, síðan sögur hóf-
ust. Þó að segja megi að engin
þjóð í veröldinni hafi sloppið
við heimsstyrjöldina síðari,
hófst þetta stríð í Evrópu og
var fyrst og fremst háð af
Evrópumönnum. Þeirra var
deilan í upphafi og þar lauk
stríðinu fimm árum síðax, eft-
ir að hafa breitt úr sér um
aiHan heim og leitt af sér stór-
styrjöld milli Japana og Banda
ríkjamanna á Kyrrahafi.
Þessi styrjöld lauk mörgum
kapítalum í þjóðasögu Evrópu.
Hún batt endi á heimsveldis-
stefnu Breta. Og lönd Austur-
Evrópu bjuggu ekki lengur við
það stjómarfar, sem þau höfðu
kjörið sér fyrir stríð. Af þeim
aðilum, sem hófu styrjöldina
1939 virðast ítalir hafa bjarg-
azt bezt. Þeir búa í óskiptu
landi við sæmilegan kost, og
nutu strax ýmiskonar stuðn-
ings sigurvegaranna. Þjóðverja1-
verða hins vegar að una því,
að búa i tvískiptu landi og
raunar sviptir sinni gömlu höf-
uðborg, Berlín, enda hefur hún
frá stríðslokum varla verið ann
að en bitbein stórvelda í fcöldu
stríði.
Sagnfræðingar munu vart
tedáa nógu langt Kðið frá stríðs-
ltokum til að atburðimir verði
vegnir til hlítar á hina sögu-
legu vog. En hinu er ekki að
neita að ýmsar skjallegar stað-
reyndir Úggja nú Ijósar fyrir
og hafa jafnvel verið unnar
eftir þeim merkar sagnfræði-
legar bækur, eins og The Rise
and the Faíl of the Third
Reich eftir Wiliam L. Shirer
Þetta er mikið verk að vöxt-
tim og hefur fyrri hluti þess
stemma stigu við yfirgangi ein-
ræðisherra áður en í algjört
óefni er komið. Reynslan af
Hitler kennir aðeins hvemig
snúast beri gegn hitlerum.
Þetta þýðir raunar að menn
standa uppi frammi fyrir sama
vanda og áður, þegar bregðast
þarf við annars konar ástandi,
sem leitt getur til styrjaldar.
Eitt lærðist rækilega og hefur
sett mót sitt á utanríkismál síð
an, og það er að hvergi má
hörfa um fet, jafnvel ekki í
smávægilegum atriðum. Dæmið
um undanlátssemina við Hitler
kenndi mönnum þá lexíu í við-
ureign við einræðisríki.
Ýms viðbrögð nazistaieiðtog
anna á fyrstu dögum stríðsins
benda til þess, að þeir hafi
haldið að yfirgangur þeirra og
innrás í PóUand mundu ekki
leiða til stórstyrjaldar. Samt
’ vom þeir við henni búnir, og
betur en Frakkar og Bretar
og Rússar, þegar höfð er í huga
sigursæid Þjóðverja fyrstu þrjú
árin. En þessi misskilningur
þeirra stafaði einkum af því,
að þeir höfðu komizt upp með
allan þann yfirgang sem þeim
sýndist allt frá þvi þeir ráku
Frakka af hemámssvæðinu í
Ruhr 1937.
Til að geta hafið stríð og
vaxið þá ráðstöfun bæði út á
við og fiyrir þjóð sinni, þarf
mikinn og góðan áróður. Og
Hitler og Göbbels áróðursmeist
ari kans, höfðu lært af reynsl-
unai, að góður áróður þarfnasí
meir en orða. Hitler hafði krai
izt Danzig og landssvæðis að
borginni, og einnig að réttindi
þýzka minniMutans í Póllandi
væri tryggður. Þetta með rétt
indi þýzks minnihluta hafði áð-
ur verið gert að kröfuatriði, og
hafði sú pólitík Htlers reynzt
honum sigurstrangleg. Pólverj-
inn að hefja hina „pólsku árás“
á þýzka útvarpsstöð. Stormsveit
armennirnir höfðu verið færð-
ir í pólsk einkennisföt her-
manna, og eftir að þeir höfðu
hafið skothríð á útvarpsstöðina
átti að leggja menn úr þýzkum
fangabúðum á vígvöllinn sem
fluttir vora á staðinn undir
áhrifum deyfilyfja, o'g skyldu
þeir fara með hlutverk hinna
föllnu. Áætlunin gerði ráð fyr-
ir nokkrum siíkum pólskum ár
ásum við landamærin, þótt að-
alárásin ætti að verða á út-
varpsstöðina.
Um hádegi 31. ágúst fékk
stormsveitarforinginn boð um
það frá Heyderich, að
árásin ætti að hefjast klukkan
átta síðdegis. Þetta sama kvöld
flutti þýzka útvarpið stöðugt
fréttir af árásum Pólverja við
landamærin. Innrásin í Pólland
var á næstu grösum.
William L. Shirer lýsir því
í bók sinni, að þetta kvöld hafi
hann reynt að síma til Lon
don, Parísar og Varsjár, en
honum var sagt að allt sam-
band við þessar höfuðborgir
væri rofið. Hann segir að í
Berlín sjálfri hafi allt verið
með eðlilegum hætti. Ekki bar
á því að börn og konur væru
flutt úr borginni, eins og þeg-
ar var farið að gera í París
og London, og engum sand-
pokum hafði verið hlaðið við
verzlunarglugga, eins og í hin-
um borgunum. í dagbók Hald-
ers hershöfðingja frá þessum
degi segir, að Leiðtoginn hafi
verið rólegur og hafi sofið vel.
Bretar höfðu þá lýst yfir fyrir
nokkru, að árás á Pólverja
jafngilti stríði við Bretland.
Þrátt fyrir það fannst Hitler.
að 31. ágúst væri dagurinn til
að senda skeyti til hertogans
af Windsor, sem þá dvaldi i
Antibes í Frakklandi. Skeytið
hljóðar svo:
Ég þakka yður fyrir skeytið
frá 27. ágúst. Þér getið verið
alveg vissir um, að viðhorf
mitt til Bretlands og löngun
tnín til að forðast annað stríð
milli þjóða okkar er óbreytt.
Það veltur hins vegar á Bret-
landi hvort óskir mínar um
þróun brezk-þýzkra samskipta
verða að veruleika
Þetta skeyti er hið fyrsta i
þýzkum gögnum frá þessum
tíma. þar sem getið er hins
Hltler við herkönnun í Varsjá.
verið birtur hér í Timanum,
eða sá hluti sem fjallar um
vöxt og viðgang nazistaflofcks-
ins í Þýzkalandi, utanríkis-
stefnu þeixra og yfirgang á al-
þjóðavettvangi og allt fram til
inmrásinnar í Pólland
Seinni hluti þessa merka verks
mun væntanlega koma síðar.
Aðdragandi heimsstyrjaldar-
innar síðari er mjög forvitni-
legur. Þó kennir hann stjórn-
málamönnum vorra tíraa varla
annað en hvernig beri að
ar höfðu hervœðzt sumarið
1939, er þeir sáu hvert stefndi
og var það ekki annað en sjálf-
sögð aðgerð af þeirra hendi,
en brátt varð hervæðing þeirra
einna mestur þyrnir í augum
Hitlers. Varð hervæðingin
helzta röksemdafærsla fyrir því
að nú væri svo komið að Pól-
verjar ógnuðu Þýzka-
landi. Vegna þess hvers eðlis
krófur Þjóðverja voru á hend
ur Pólveijum, var svo komið
síðast í ágústmánuði, að pólska
stjórnin taldi ástæðulaust að
verða við þeirri kröfu Hitlers
að koma enn einu sinni til
Berlínar til viðræðna. Beck, ut-
anríkisráðherra Pólverja, neit-
aði á þeim forsendum, að
slíkan viðræðufund yrði að
halda í einhverju hlutlau \
landi. Bretar studdu þessa skot'
un Beck, en 29. ágúst skýrði
þýzka stjórnin frá því, daginn
eftir að brezka stjómin hafði
öoðizt til að hafa milligöngu
um slíkar viðræður, að Leið
toginn og þýzka 'tjómin hefðu
nú beðið t\ ' daga árangurs-
iaust eftir þvi að pólskur samn-
ingamaður kæmi tii Berlínar.
iægar lögð hafði verið áherzla
á að Pólverjar hefðu hervæðzt
og síðan neitað friðartilboðum
með því að koma ekki til samn-
inga til Berlínar, þótti áróð-
ursmeisturunum jarðvegurinn
nógu vel undirbúinn, enda
töldu þeir sig hafa sannfært
þýzku þjóöina um, að Pólverj-
ar hefðu með þessu neitað
mjög rýmilegum friðartilboð-
um. Nú fannst þeim Hitler og
Göbbels það eitt á skorta. að
hægt væri að sýna umheimin-
um að Pólverjar hefðu hafið
árásina fyrst. Þessi þáttur að-
faranna að Pólverjum hafði
fengið nafnið „Niðursoðnar vör
ur.“ Henni var stjórnað af
stormsveitarmanni, sem hafði
beðið í sex daga við Gleiwitz
á pólsku landamærunum tilbú-