Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
SMÁSAGA
EFTIR
ÞÓRARIN
ELDJÁRN
Ekki eru ýkjamörg ár
síðan smásagnagerð var
almennt talin einhver
voniausasta bókmennta-
grein sem til væri á hér-
lendum markaði. For-
leggjarar fúlsuöu við
slíkri framleiðslu og höf-
undar sáu oft og einatt
þann kost vænstan að
dulbúa smásagnasöfn
sín sem skáldsögur með
ýmiskonar bellibrögðum
og langsóttum tenging-
um miíli sagna, til að
komast hjá fordómum
jafnt forleggjara sem
almennra lesenda.
En á síðustu árum
hefur orðið nokkur
breyting á þessu. Fjöl-
margir höfundar hafa
gefið út smásagnasöfn
með ágætum árangri og
við prýðilegar undirtekt-
ir. Nefna má höfunda
eins og Svövu Jakobs-
dóttur, Guðberg Bergs-
son, Fríðu Á. Sigurðar-
dóttur, Véstein Lúðvfks-
son, Þorstein Antonsson,
Steinunni Sigurðardótt-
ur, Hrafn Gunnlaugsson,
Þórarin Eldjárn, Vigdísi
Grímsdóttur, Sigurð Á.
Friðþjófsson og marga
fleiri, von er til dæmis á
smásagnasafni eftir
Kristján Karlsson fyrir
þessi jól.
Nú fyrir skömmu kom
út hjá bókaforlaginu
Gullbringu nýtt smá-
sagnasafn eftir einn
þessara höfunda, Þórar-
in Eldjárn. Nefnist bók-
in Margsaga og geymir
alls 15 sögur. Að sögn
höfundar mega lesendur
ráða því hvort þeir líta á
nafn bókarinnar sem lýs-
ingarorð eða nafnorð,
sjálfur kveðst hann
ævinlega haga orðum
sínum þannig að beyg-
ingar komi ekki upp um
það hvorn kostinn hann
velur.
Fyrra smásagnasafn
Þórarins Eldjárns, Of-
sögum sagt, sem kom út
hjá Iðunni 1981, hlaut
mjög góðar viðtökur les-
enda og var prentaö
tvisvar.
Sagan Ókvæða við,
sem hér birtist, er ein af
sögunum í hinni nýju
bók Þórarins.
Mynd/ Edda Jónsdóttir
OKVÆDA VIÐ
Það var alls ekki á margra vitorði
að Gunnar hefði fengist við að yrkja
þótt hann væri svona þekktur maður,
enda svo sem ekki undarlegt, ævistarf
hans lá fyrst og fremst á alls óskyldum
sviðum. Sjálfur hafði ég ekki hugmynd
um að þessi æskuvinur minn og félagi
hefði lagt jafnmikið upp úr skrifum
sínum og eftirlátnar kompur hans og
dagbækur bentu til. Að vísu hafði hann
stundum verið að fara með eitthvað eftir
sjálfan sig, en aldrei nema hann væri
orðinn mjög drukkinn, einhvern endemis
leirburð sem engum fannst taka því að
leggja á minnið, enda var þegjandi
samkomulag í kunningjahópnum um að
minnast aldrei meir á slíkt, eftir regl-
unni ég í dag, þú næst.
Það var því úr vöndu að ráða fyrir
mig þegar Rósa, ekkjan hans, afhenti
mér kompurnar og bað mig að annast
útgáfu á ljóðum Gunnars. Það hafði
verið hans hinsta ósk, að því er hún
sagði, að kveðskapnum yrði komið á
framfæri. Ég fann að ég var kominn í
erfiða klípu. Þegar Gunnar féll frá hafði
ég í einhverju tilfinningakasti alveg
óbeðinn boðið henni að leita til mín ef
eitthvað þyrfti að gera sem heiðrað
gæti og varðveitt minningu míns forna
vinar. Það var því ekkert auðvelt fyrir
mig að neita þessu og ég lét mig hafa
það að taka við kompunum.
En strax þegar ég var búinn að líta
lauslega yfir yrkingar Gunnars varð mér
ljóst, að ef eitthvað var hægt að gera
til að sverta og vanhelga minningu míns
kæra vinar, þá var það einmitt að koma
á framfæri þessum ömurlegu hugar-
fóstrum hans. Ýmist var hér um að
ræða gjörsamlega mislukkaðar og rangt
kveðnar hagyrðingavísur, marflöt spak-
mæli og hundavéfréttir eða „heimspeki-
legar“ hugleiðingar og lífsvisku á Nor-
man Vincent Peale-plani. Ég fann að ég
stóð hér frammi fyrir merku fyrirbæri
sem ég hafði stundum veitt athygli áður:
Menn sem skara fram úr á einu sviði
og hafa þar alla þræði í hendi sér, geta
um leið verið svo fullkomlega dóm-
greindarlausir á einhverju öðru sviði,
að manni dettur helst persónuklofning
í hug. Þannig hafði Gunnar heitinn,
þessi mikli raunvísindagarpur og verk-
fræðiséní, staðið í þeirri meiningu að
flatneskjan sem hann hafði verið að
krota hjá sér á síðkvöldum væri miklar
og ódauðlegar bókmenntir sem ekki
mættu glatast. Aldrei hafði hann þó
mér vitanlega reynt að fá neitt af þessu
birt í blöðum eða tímaritum, en skýring-
una á því fann ég reyndar fljótlega í
einni af „ljóðadagbókum" hans. Þar kom
fram að honum þótti kveðskapurinn of
merkilegur til að hann mætti saurgast
á svo óverðugum vettvangi!
í vandræðum mínum ákvað ég að tala
betur við Rósu og reyna varlega og
kurteislega að fá hana til að slá þessum
fyrirætlunum á frest. En ég fann fljótt
þegar ég ræddi við hana næst, að þetta
var henni ákaflega mikið hjartans mál,
henni fannst eins og hún væri að bregð-
ast Gunnari ef hún yndi ekki bráðan bug
að útgáfu ljóðanna.
En í framhjáhlaupi kom líka annað 1
ljós, sem varð til þess að ég fékk ágæta
hugmynd, að mér fannst, og taldi mig
geta leyst vandamálið mjög sómasam-
lega. Það kom á daginn að Rósa hafði
sjálf ekki lesið neitt af þessum ljóðum
Gunnars. Hún bar því við eins og fólk
gerir svo oft, að hún „hefði ekki neitt
vit á þessu" en hefði leitað til mín, bæði
vegna þess að ég hafði boðist til að gera
eitthvað, en ekki síður vegna þess að ég
væri ljóðskáld sjálfur og því vel inni í
öllum slíkum málum. Nú lofaði ég því
endanlega að sjá um þetta mál, en út-
gáfuna ætlaði hún sjálf að kosta, enda
efnin nóg í búi athafnamannsins.
En hugmyndin snjalla var þessi: Ég
ætlaði ósköp einfaldlega að brenna yrk-
ingar Gunnars eins og þær komu fyrir,
en taka svo saman í snyrtilegt kver
ýmislegt frá sjálfum mér og gefa út
undir hans nafni. Ég átti í fórum mínum
nóg af frambærilegum ljóðum sem ég
hafði engum sýnt. Ýmist voru það ljóð
sem ég af einhverjum ástæðum hafði
lagt til hliðar þegar ég hafði verið að
velja úr skúffunni í bækurnar mínar tíu
á langri leið, eða þá ljóð sem ég hafði
ort á seinni árum, eftir að ég hætti að
nenna að gefa út bækur fyrir þessa tvö
hundruð lesendur sem kaupa allar
Auðvitað hlýt ég að vera ánægður
ljóðabækur sem koma út á í slandi,
mínar meðtaldar, en einhvern veginn
hefur mér aldrei tekist að nema land
utan þessa hóps.
Með þessu móti áttu allir að geta vel
við unað: Minning Gunnars kæmist hjá
því að skaðast alvarlega, Rósa fengi að
uppfylla hinstu ósk hans og ég gæti tekið
til í skrifborðsskúffunum mínum.
Ég fór beint niður í þvottahús og
kveikti í kompum Gunnars og spúlaði
svo gólfið vel á eftir. Yfirleitt hef ég
haft orð á mér fyrir að vera haldinn
minjalosta og ég veit fátt óhuggulegra
en bókabál, en að þessu sinni voru engar
vöflur á mér, enda var ég viss um að ég
væri að vinna þarft verk.
Ég eyddi helginni í að útbúa þokkalega
fimmtíu ljóða bók, gaf henni eftir nokkra
umhugsun nafnið ökvæða viðog kom
henni svo í prentun strax á mánudags-
morgni. Ég lét til öryggis hvergi koma
fram að ég hefði haft neitt með bókina
að gera, en útbjó örlítinn eftirmála eftir
Rósu þar sem meðal annars kom fram,
að höfundur hefði aldrei hugsað sér að
gefa út þessi ljóð og hefði beðið um að
þau yrðu brennd, en hún hefði talið að
þau ættu erindi til lesenda og því ákveðið
að gefa þau út eftir nokkurt sálarstríð.
A tilskyldum tíma kom svo bókargrey-
ið út og átti ég ekki von á öðru en að
hún kæmi til með að fljóta snyrtilega
og hljóðlega að feigðarósi og sogast svo
burt með útsoginu af bókaflóði ársins.
En það var nú öðru nær takk fyrir:
Bók Gunnars fór allt í einu að vekja
þessa gríðarlegu athygli. Eftir fremur
hæga byrjun var bókartötrið skyndilega
á allra vörum, og kaupendur tóku bein-
línis að hrifsa hana af búðarborðunum.
Það var ekki síst ungt fólk sem hóf hana
til skýjanna og fyrr en varði mátti segja
að einskonar Gunnars-æði ríkti í ís-
lenskri ljóðlist.
Gagnrýni fór brátt að birtast. Þar var
Gunnar sömuleiðis hylltur og vegsamað-
ur um leið og harmað var að hann skyldi
ekki hafa látið neitt frá sér fara fyrr.
Þá varð mér hugsað til bókanna minna
tíu.
Það leið ekki á löngu þar til bókin var
komin út í fimm prentunum. Bókaút-
gáfan Maka, sem aldrei hafði gefið út
ljóðabók áður, tók ókvæða við upp á
arma sína strax þegar sýnt var hvert
stefndi og sá um endurútgáfurnar.
Auðvitað hlýt ég að vera ánægður
fyrir hönd Gunnars vinar míns og stolt-
ur af því með sjálfum mér að hafa átt
þennan þátt í að hefja minningu hans
til vegs. Samt er ekki laust við að mér
hafi sárnað þetta dálítið. En við hvern
á mér að sárna? Við Gunnair? Sjálfan
mig? Guð?
Ég reyni að hugga mig við hve margt
er spaugilegt í umfjöllun gagnrýnenda.
Heimir Viðar, sem alltaf hefur ofsótt
mig út af einhverri „skírskotun" sem
hann finnur aldrei, vegsamar í Heljar-
póstinum „einhverjar mögnuðustu skír-
skotanir sem sést hafa í íslenskri ljóð-
list“ og Egillugi skrifar í DT að „ .. .loks-
ins, loksins hafi kynslóðabilið bilað".
Jóhannes Dvergmann hjá Morgunviljan-
um telur „myndmál Gunnars sprottið úr
heimi raunvísinda og verkfræði", og
Hörður gamli Jósefsdalín fagnar í Tíma-
riti Mals og minningar „endurreisn
efnishyggjunnar eftir áratuga lýrískt
gutl frá Braga Kjögx og öðrum ungskáld-
um.“ (Ég verð sextíu og fimm ára á
morgun!) y